سه شنبه, ۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 23 April, 2024
مجله ویستا
کتابهای الکترونیکی درکتابخانه‌ها
با روند روبه گسترش فناوری اطلاعاتی،کتابخانه ها بتدریج ازحالت یکنواخت و سنتی خود خارج می شوند.بدین ترتیب،کتابخانه هااحساس می کنند که باید با جریان روبه پیشرفت فناوری اطلاعات حرکت کنند.ازطرفی،مکتوبات الکترونیکی،حوزه گسترده ای را شامل می شود.یکی ازمنابع الکترونیکی که بسیارموردتوجه قرارگرفته است،کتاب الکترونیکی می باشد.افزوده شدن کتابهای الکترونیکی به کتابخانه ها،سبب ایجاد تغییرات اساسی درمجموعه آنها می شود.این مقاله،سعی دارد که ابتدا تعریفی جامع را ازکتابهای الکترونیکی ارائه دهد و بعد به تحلیل نقش آنها درکتابخانه ها بپردازد.مساله سخت افزاری این کتابها،تغییراتی که درفناوری کتابهای الکترونیکی صورت می گیرد و انگیزه استفاده ازاین کتابها دراین مقاله مورد بحث قرارخواهد گرفت.با استفاده روزافزون ازرایانه درکتابخانه ها،به تدریج شکل سنتی خدمات کتابخانه ها،رنگ می بازد.تغییرات روی داده،اجتناب ناپذیربه نظرمی رسند؛زیرا انقلابی که فناوریهای جدیداطلاعاتی به وجودآورده است،پیامدهای خویش را نیز به دنبال دارد.اغلب محققان ازاهمیت استفاده ازرایانه درعلوم انسانی آگاهی دارند؛اما شاید خیلی ازآنها ازتغییرات وسیعی که درچندسال اخیررخ داده است چندان بااطلاع نباشند.درواقع،فناوری به شکل وسیعی نحوه انجام پژوهش را تغییرداده است.ازمهمترین محصولات فناوریهای جدیداطلاعاتی که کتابخانه مجازی،برمبنای آن استوارمی گردد، مدارک الکترونیکی-اعم ازکتاب و مجله-می باشد.تعداد کتابها و مجلات الکترونیکی با چنان سرعتی افزایش می یابد که می توان آنرا انقلاب الکترونیکی نامید.امروزه،مکتوبات الکترونیک،حوزه گسترده ای را شامل می شود.تحریرمطالب کتاب،مجله و روزنامه دریک نقطه ازجهان و چاپ کردن آن به صورت همزمان درچندنقطه دیگر متداول شده است.(۱)
کتاب الکترونیکی چیست؟
اخیرا کتابخانه ها هنگام خرید کتاب ازکارگزان و ناشران، سیاهه ای ازکتابهای الکترونیکی را نیز دریافت می کنند که باعث تعجب کتابداران می شود.آنها ازخود می پرسند: ((کتاب الکترونیکی چیست؟ آیا شایسته توجه است؟))درواقع اولین مدل کتابهای الکترونیکی دراواخردههه ۱۹۸۰ظاهرشد.درآن زمان،بازارچندان آماده پذیرش آنها نبود؛ولی امروزه اصطلاح کتاب الکترونیکی بتدریج جا افتاده و طرفدارانی نیزبرای خود کسب کرده است.شاید یکی ازعلل پدید آمدن کتابهای الکترونیکی،تلاش درجهت حذف کاغذ ازفرآیند چاپ باشد تا ضمن تقلیل درهزینه ها،منافع نویسنده و ناشر افزایش یابد.درابتدا،این کتابها برای قشرتحصیلکرده اجتماع،طراحی شدند و این اندیشه وجودداشت که مردم عادی هرگز نمی پذیرندروی یک صندلی بنشینند و برای خواندن کتاب،ساعتها به رایانه خیره شوند.درحقیقت،مطالعه کتاب به صورت مداوم روی صفحه رایانه،ازجمله کارهایی است که مردم تنها وقتی که انتخاب دیگری نداشته باشند انجام می دهند.کتابهای الکترونیکی را به شکلهای مختلفی تعریف کرد؛مثلا کتاب الکترونیکی اصطلاحی است برای تک نگاشتهای الکترونیکی که به شکل حرفه ای ویرایش می شوند و برای محافظت ازکپی شدن،کدگذاری می گردند.کتاب الکترونیکی،وسیله ای است که خوانندگان،متنهای الکترونیکی خودرا روی آن می خوانند.نام مناسب برای این دستگاه،((کتاب الکترونیکی خوان))[۱] می باشد.کتاب الکترونیکی را می توان اینگونه تعریف کرد:ذخیره اطلاعات یک کتاب درقالب دیجیتالی به صورتی که بتوان آنرا روی صفحه رایانه مشاهده کرد.کتابهای الکترونیکی را می توان روی محملهای دیجیتالی،نظیر لوح فشرده(CD)،لوح فشرده دیجیتالی (DVD)،شبکه وب و جزآن منتشر نمود.مثلا،بسیاری ازمنابع مرجع،نظیر دایره المعارف بریتانیکا،فرهنگ وبستر، فرهنگ آکسفورد و ازاین قبیل،علاوه برقالب چاپی،برروی لوح فشرده و نیزشبکه جهانی وب قابل دسترسی هستند.بنابراین،چنین کتابهایی را نمی توان درجهان چاپی و کتابخانه های سنتی یافت و ازاین لحاظ، این منابع،اثری منحصربه فرد به حساب می آیند.برای مطالعه برخی ازکتابهای الکترونیکی باید همه متن کتاب را به رایانه شخصی خود انتقال داد و یا صفحه به صفحه یا فصل به فصل آنها را مطالعه کرد.(۲)باورود کتابهای الکترونیکی به کتابخانه ها و تغییر مجموعه آنها،باید کتابهای الکترونیکی درکتابخانه ها چه نقشی دارند؟
برای پاسخ دادن به این سؤال،۳نقش برای کتابهای الکترونیکی درکتابخانه ها درنظرگرفته شده و درباره آنها بحث خواهدشد.هرنقشی،وظیفه منحصربه فردی دارد.هروظیفه،تعیین می کند که کتابداران چگونه باید کتابهای الکترونیکی را انتخاب،خریداری،سازماندهی و توزیع نمایند.
۱. نقش اول،فناوری کتابهای الکترونیکی جاری را به مراجعه کنندگان معرفی می کند.کاری که هم اینک،بخش گردش و امانت اکثرکتابخانه ها،برای خوانندگان انجام می دهند.بحث پیرامون این نقش،توصیف می کند که چگونه کتابداران به صورت جاری،کتابهای الکترونیکی را اداره می کنند و نیز مشکلاتی را که کتابداران با فناوری کتاب الکترونیکی جاری روبرو هستند بررسی می کند.
سخت افزار
کتابخانه ها،کتابهای الکترونیکی دستی را برای امانت دادن به مراجعان خریداری می کنند.کتابداران،غالباRCA REB۱۱۰۰s, Rocket e-books را خریداری می کنند.
گردآوری متن
کتابداران،نسخه هایی ازکتابهای الکترونیکی را برمی گزینند که درنوع کاغذی،بهترین و پرفروش ترین کتابها و به منظورجلب توجه مراجعین برای آشنایی با فناوری نوین هستند.پس ازانتخاب عناوین،آنها روی دستگاه کتاب الکترونیکی خوان،توسط کارکنان آموزش دیده جهت انجام این وظیفه خاص،بارگذاری[۲] و فراخوانده می شوند.معمولا این عناوین ازوب سایتهای فراهم کنندگان بهترین و پرفروش ترین کتابهای کاغذی موجود روی کتابهای الکترونیکی، خریداری می شوند؛همانندPowells.com , barnesandnoble.com .تصورمی شود که برخی کتابخانه ها،اقسام مختلف مشابه دستگاه الکترونیکی خوان را ترکیب می کنند.کتابداران بسیاری،هردستگاه کتاب الکترونیکی خوان را برای یک طبقه خاص اختصاص می دهند.بدین ترتیب،کتابخانه ها، درون این دستگاههای کتاب الکترونیکی خوان اسرارآمیز،ادبیات رومی،غیرداستانی،موضوعات مربوط به کودکان و نیز بزرگسالان را دراختیاردارند.
علامت گذاری
چون فناوری درحال ترقی است؛ تمرکزبرعلامت گذاری روی دستگاه کتاب الکترونیکی خوان می باشد.حتی اغلب اوقات، فهرست نویسی به خواننده ها توجه دارد تا عناوین کتابهای الکترونیکی. بررسی بخش فهرست نویسی ۲۵کتابخانه جهان نشان داد که فقط ۱۷کتابخانه،سخت افزار کتابهای الکترونیکی را فهرست می کنند.زمانی که کتاب الکترونیکی خوان،فهرست می شود عناوین و پدیدآورندگان درفیلدهای۷۰۰-۵۰۰یا۷۴۰ مارک[۳] ،سیاهه می شوند.با توجه به اینکه عناوینی به کتاب الکترونیکی خوان،افزوده و عناوینی حذف می شوند،به روزنگهداری فهرست نویسی ازمشکلات سیاهه کردن عناوین درکتاب الکترونیکی است.مشکل دیگر،عدم توانایی درضمیمه کردن سرعنوانهای موضوعی به عناوین خاص دردستگاههاست.فهرست نویسی اکثر کتابهای الکترونیکی خوانها،درحکم یک سرعنوان موضوعی،فقط حاوی کتابهای الکترونیکی هستند.با این وجود،جادادن عناوین طبقه مشابه دریک دستگاه خواننده برای افزودن سرعنوانهای موضوعی عمومی امکانات لازم را فراهم خواهد آورد.
گردش و امانت
به دلیل آنکه،کتاب الکترونیکی خوانها گران و پرهزینه می باشند؛لازم است که کتابخانه ها یک توافق نامه قابل استفاده و معتبر را امضا کنند که چگونگی استفاده ازسخت افزارکتاب الکترونیکی را تعریف نماید و متعهد پرداخت هزینه های جایگزین باشد.چون کتاب الکترونیکی خوانها، بخشهای متعددی دارند(خواننده،سبک،پوشش،صفحه نمایش،یک دستگاه آداپتور و یک جعبه زیپ دار)، کتابخانه های بسیاری،قالبهای اضافی را که همه این بخشها را دربرداشته باشد خریداری می کنند.نمونه این کاردرکتابخانه عمومی ریچموند [۴] دربریتیش کلمبیا[۵]صورت می گیرد.کارکنان بخش گردش و امانت این کتابخانه و نیز کتابخانه عمومی پرینستون درنیوجرسی، به آموزش مراجعان درچگونگی استفاده ازکتابهای الکترونیکی می پردازند.
۲. نقش دوم،عناوین کتابهای الکترونیکی را برای مراجعانی که متقاضی این کتابها به صورت ویدئویی و صوتی هستند، فراهم می کند.این نقش،برعناوین،به خصوص عناوین کتابهای الکترونیکی تکیه دارد.این نقش،تغییرات مورد نیاز رابرای یکپارچه سازی عناوین کتابهای الکترونیکی درکتابخانه هایی که عملکرد و سازماندهی آنها سنتی است توضیح می دهد.سخت افزار
ممكن است كتابخانه ها كتاب الكترونیكی خوانها را به منظور امانت دادن به مراجعان یا كارگذاشتن عناوین كتابهای كتابخانه روی كتاب الكترونیكی خوانهای شخصی مراجعان،خریداری كنند.با این وجود،فناوری كتابهای الكترونیكی جاری، مشكلاتی چندرا سبب می گردد.یك مشكل، انواع متعدد كتاب الكترونیكی خوان است كه مراجعان ممكن است، آنها را ازدست بدهند.سوزان گیبونس[۶]،درزمینه ارزیابی كتابهای الكترونیكی اظهار می دارد كه یك نوع كتاب الكترونیكی خوانها برای كتابخانه ها بهتر است.؛چون مراجعان به ندرت دریك لحظه بیش ازده عنوان را بررسی می كنند، كتابخانه ها نیز نیازی به كتاب الكترونیكی خوانهای گران با حافظه ای كه قادر به ذخیره سازی صدها و حتی هزاران عنوان كتاب را باشد،ندارند.
گردآوری متن
كتابداران با مطالعه نقد و بررسیها راجع به كتابها آنهارا انتخاب می كنند.درحال حاضر،Library Journal،برخی كتابهای الكترونیكی را مورد نقد و بررسی قرار می دهد.سیاه كتاب[۷]، منبع عمومی دیگری به منظور نقد كتاب برای كتابداران می باشد ولی كتابهای الكترونیكی را نقد نمی كند.ناشران كتابهای الكترونیكی امیدوارند كه كتابخانه ها ازطریق مطالعه این مجلات و دیگر منابع نقد و بررسی،نسبت به اشتراك عناوین آنها اقدام نمایند.درزمینه نقش دوم،كتابداران،عناوین كتابهای الكترونیكی را كه مراجعان آنهارا مطالعه خواهند كرد انتخاب می كنند؛همچنانكه درنقش اول،كتابداران نسخه های الكترونیكی كتابهای كاغذی عمومی را انتخاب می كنند.چنانچه مراجعان ترجیح دهند كه پرفروشترین كتابها را درقالب كاغذی مطالعه نمایند،كتابداران می توانند عناوین كتابهای الكترونیكی را فقط برای دردسترس بودن خریداری نمایند.بیش ازهزارعنوان كتاب الكترونیكی درزمینه های مختلف توسط وب سایت www.Powlls.com به فروش می رسد.كتابخانه ها باید نویسندگان كتابهای الكترونیكی مناسب را به مراجعه كنندگانشان معرفی كنند.همچون نقش اول، پس ازاینكه عناوین برگزیده شدند، توسط كارمندان زبده و آموزش دیده بارگذاری میشوند.برخی ناشران و فروشندگان كتابهای الكترونیكی، موانعی را برای خرید كتابداران ایجاد میكنند.یك مانع اصلی این است كه آنها برای پرداختها، فقط كارتهای اعتباری را میپذیرند.فروشندگان اصلی Amazom.com,Powells.com,Barnesandboble.com هستند و سفارشهای كتابخانه ها را مورد حمایت قرارمیدهند.
علامتگذاری
تورق، عمومی ترین طریق برای مراجعه كنندگان جهت یافتن مواد خواندنی دركتابخانه های عمومی میباشد.یك مشكل اصلی درارتباط با كتاب الكترونیكی، نامرئی بودن آنها برای این تورق گران است.ناشران كتابهای الكترونیكی میتوانستند با نشانه هایی قابل چاپ، یك پوشش هنری و یك صفحه سفید توصیفی را برای چاپ برروی برگه های ۵/۸ در۱۱ اینج به منظور جادادن دربندها و درصورت امكان، نرم افزار تولید قفسه های كتاب مجازی برروی رایانه ها را قراردهند.مادامیكه فهرست نویسی درنقش اول،برروی دستگاههای كتاب الكترونیكی خوان تمركزمیكند، نقش دوم، عناوین كتابهای الكترونیكی را فهرست میكند.فهرست نویسی عناوین، توصیف بهتری را ازعناوینی كه شامل سرعنوانهای خاص مكمل برای عناوین خاص است، فراهم میكند.
گردش و امانت
تمركزنقش دوم برروی عناوین به این معنی است كه مراجعان فقط عناوینی ازكتابهای الكترونیكی را انتخاب میكنند كه دردستگاه كتاب الكترونیكی خوان، آنهارا بررسی و انتخاب كنند و بخواهند.فراهم كردن این انتخاب، همگام با فناوری جاری كتابهای الكترونیكی دشوارمیشود؛ زیرا عناوین كتابهای الكترونیكی به دستگاههای كتاب الكترونیكی خوان مخصوص، پیوندمیخورند.مطلوبترین راه حل برای كتابخانه ها، امكان پیاده شدن[۸] هرعنوان كتاب الكترونیكی كتابخانه برروی سخت افزار شخصی مراجعان است. این خدمت،هنوز برای دستگاههای خواننده دستی فراهم نشده است. حال آنكه انتقال متون الكترونیكی كتابخانه برروی هارد دیسك دستگاه كاربران، ممكن است.دوكتابدار، امكانی را فراهم كردند كه به مراجعان اجازه میداد به انتخاب عناوین پیاده شده برروی حافظه كتاب الكترونیكی بپردازند.دیبورا ویسان[۹] كتابدار كتابخانه عمومی پچوگ مدفورد[۱۰] درنیویورك،عناوین مناسبی را برای هریك ازدستگاههای كتاب الكترونیكی كتابخانه اش خریداری میكند.سوزان گیبونس درپروژه ارزیابی كتاب الكترونیكی، ارتباط همه عناوین كتابهای الكترونیكی را به كلیه دستگاههای خواننده كتاب الكترونیكی كتابخانه، منظور خود قرارمیدهد. وی ازطریق سایت Audio.com همه كتابهای شنیداری دیجیتالی را درقالب MP۳ برای كتابخانه درپروژه خود خریداری كرد.
نقش سوم
این نقش از خصایص منحصر به فرد كتابهای الكترونیكی برای بهبود خدمات كتابخانه ای سود میبرد.پیشبرد خدمات كتابخانه ای با كتابهای الكترونیكی به تغییراتی درفناوری كتاب الكترونیكی و سازماندهی كتابخانه نیازمند است.
سخت افزار
كتابخانه ها به صورت آرمانی، قادرخواهند بود كه عناوین كتابهای الكترونیكی خود را دردستگاههای خواننده كتاب الكترونیكی مراجعان خود، پیاده كنند و به این ترتیب، آنها نیاز به خرید یا نگهداری سخت افزار را نمیپذیرند.پیاده سازی متن ازكتابهای الكترونیكی ازپایگاههای اطلاع رسانی در وب، درعرض چند دقیقه میتواند صورت بگیرد. بخش گردش و امانت كتابخانه عمومی كالامازو[۱۱]، درقراردادی با Audio.com برای دیجیتالی كردن كتابهای شنیداری درقالب MP۳ بین اول مارس ۲۰۰۱ تا ۲۸ فوریه ۶۰۰۰ دلار پرداخت.۸۰درصد از عناوین خریداری شده مورد نیازمراجعان است.كاركنان این كتابخانه، میتوانند عناوین مورد درخواست مراجعان را درزمانی كه این عناوین درخواست شده درلیست شماره جاریNew York Times Best Seller آمده باشد، خریداری كنند.پیاده كردن دیجیتال، عناوین خاص را زمانی كه كلیه نسخه های سایركتابخانه ها موجود نباشند، فورا دردسترس قرارمیدهد. كاركنان بخش سمعی و بصری، عناوین را خریداری میكنند، آنرا به صورت MP۳ تبدیل میكنند و به مراجعه كننده ارائه میدهند.
علامتگذاری
نقش سوم، نیازمند پشتیبانی تورق و فهرست نویسی مشروح درنقش دوم است.افزون براین، چون خرید فوری كتابهای الكترونیكی مطابق درخواست مراجعان میباشد، فهرست كتابخانه ها عناوین كتابهای موجود درپایگاههای وب فروشندگان كه جهت پیاده سازی فوری دراختیارهستند، را سیاهه میكنند.به این ترتیب، حتی فهرست یك كتابخانه كوچك قادراست دهها یا صدها هزار عنوان كتاب الكترونیكی را سیاهه كند.
گردش و امانت
همانگونه كه ذكرشد، فرم آرمانی برای كتابخانه ها، قابلیت بارگذاری عناوین كتابهای الكترونیكی كتابخانه برروی سخت افزار دستی مراجعان است.نرم افزاری، جریان كار را بررسی میكند.زمانی كه تاریخ بازگرداندن رسید، عناوین به صورت خودكار ازروی وسایل مراجعان پاك میشوند. این حذف شدن هنگام بازگرداندن مورد، سررسیدن موعد و دسته بندی مجدد و … صورت میگیرد. افزون براین، عناوین مهم موجود میباشند و نظامهای گردش و امانت كتابخانه ای به صورت خودكار، ازطریق پست الكترونیكی به مراجعان خود اعلام میدارند كه سیاهه عناوینی را كه اكنون دریافت میكنند، نگهداری می نمایند.
تحلیل این سه نقش
نقش اول برسخت افزار كتاب الكترونیكی متمركزاست كه یك وظیفه تحسین برانگیز جهت معرفی فناوری كتابهای الكترونیكی جاری به مراجعان انجام میدهد.متاسفانه، مدیریت و كنترل فناوریهای كتابهای الكترونیكی برای كتابداران دشوار است. پیوستن عناوین كتابهای الكترونیكی به دستگاههای خواننده كتابهای الكترونیكی خاص، بزرگترین مشكل است.نقش دوم برعناوینی ازكتابهای الكترونیكی تمركزدارد كه فناوری كتاب الكترونیكی را با كاركتابخانه سنتی ادغام میسازد.اجرای كامل نقش دوم، نیازمند تغییراتی درفناوری كتاب الكترونیكی توسط ناشران كتاب الكترونیكی است.تغییراتی كه ممكن است انجام دادنشان برای ناشران مفید نباشد.هیچ یك ازنقشهای اول و دوم، برای مراجعان یا كتابداران به منظور استفاده ازكتابهای الكترونیكی، انگیزه ای به وجود نمی آورند.ولی نقش سوم این انگیزه را درآنها ایجاد میكند؛ زیرا این نقش، توانایی كتابخانه ها را درجهت فراهم آوری كتاب برای مراجعه كنندگان، بهبود میبخشد.بنابراین بهترآن است كه توزیع كنندگان كتابهای الكترونیكی را تشویق كرد تا همكاری میان كتابخانه عمومی كالامازو و Audio.com را الگوی تجاری خود قراردهند.(۳)
پانوشتها:
[۱] E-Book Reader
[۲] Download
[۳] Machine Readable Cataloging
[۴] Richmond
[۵] British Columbia
[۶] Susan Gibbons
[۷] BookList
[۸] Download
[۹] Deborah Wiesehan
[۱۰] Patchogue Medford
[۱۱] Kalamazoo
منابع:
۱-محسنی،منوچهر(۱۳۸۰).جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی.-تهران: نشردیدار.
۲-كوشا،كیوان(۱۳۸۲).فرصتها و چالشهای نشركتاب درمحیط شبكه جهانی وب.-فصلنامه كتاب،دوره ۱۴،شماره۱.
۳-Rippel,Chris,”what is the role of E-Books in libraries?”Central Kansas Library.Available: http://skyways.lib.ks.us/central/ebooks/ ۱۶k ( ۲۳ october ۲۰۰۳)
What is the role of e-books in libraries? Prepared by Central Kansas Library System ۱۴۰۹ Williams Street Great Bend, Kansas ۶۷۵۳۰ ۳۱۶-۷۹۲-۴۸۶۵ crippel@ckls.org http://www.esrl.lib.md.us/internet/۱۹
امیررضا اصنافی
دانشجوی كارشناسی ارشد علوم كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز
کتاب الکترونیکی چیست؟
اخیرا کتابخانه ها هنگام خرید کتاب ازکارگزان و ناشران، سیاهه ای ازکتابهای الکترونیکی را نیز دریافت می کنند که باعث تعجب کتابداران می شود.آنها ازخود می پرسند: ((کتاب الکترونیکی چیست؟ آیا شایسته توجه است؟))درواقع اولین مدل کتابهای الکترونیکی دراواخردههه ۱۹۸۰ظاهرشد.درآن زمان،بازارچندان آماده پذیرش آنها نبود؛ولی امروزه اصطلاح کتاب الکترونیکی بتدریج جا افتاده و طرفدارانی نیزبرای خود کسب کرده است.شاید یکی ازعلل پدید آمدن کتابهای الکترونیکی،تلاش درجهت حذف کاغذ ازفرآیند چاپ باشد تا ضمن تقلیل درهزینه ها،منافع نویسنده و ناشر افزایش یابد.درابتدا،این کتابها برای قشرتحصیلکرده اجتماع،طراحی شدند و این اندیشه وجودداشت که مردم عادی هرگز نمی پذیرندروی یک صندلی بنشینند و برای خواندن کتاب،ساعتها به رایانه خیره شوند.درحقیقت،مطالعه کتاب به صورت مداوم روی صفحه رایانه،ازجمله کارهایی است که مردم تنها وقتی که انتخاب دیگری نداشته باشند انجام می دهند.کتابهای الکترونیکی را به شکلهای مختلفی تعریف کرد؛مثلا کتاب الکترونیکی اصطلاحی است برای تک نگاشتهای الکترونیکی که به شکل حرفه ای ویرایش می شوند و برای محافظت ازکپی شدن،کدگذاری می گردند.کتاب الکترونیکی،وسیله ای است که خوانندگان،متنهای الکترونیکی خودرا روی آن می خوانند.نام مناسب برای این دستگاه،((کتاب الکترونیکی خوان))[۱] می باشد.کتاب الکترونیکی را می توان اینگونه تعریف کرد:ذخیره اطلاعات یک کتاب درقالب دیجیتالی به صورتی که بتوان آنرا روی صفحه رایانه مشاهده کرد.کتابهای الکترونیکی را می توان روی محملهای دیجیتالی،نظیر لوح فشرده(CD)،لوح فشرده دیجیتالی (DVD)،شبکه وب و جزآن منتشر نمود.مثلا،بسیاری ازمنابع مرجع،نظیر دایره المعارف بریتانیکا،فرهنگ وبستر، فرهنگ آکسفورد و ازاین قبیل،علاوه برقالب چاپی،برروی لوح فشرده و نیزشبکه جهانی وب قابل دسترسی هستند.بنابراین،چنین کتابهایی را نمی توان درجهان چاپی و کتابخانه های سنتی یافت و ازاین لحاظ، این منابع،اثری منحصربه فرد به حساب می آیند.برای مطالعه برخی ازکتابهای الکترونیکی باید همه متن کتاب را به رایانه شخصی خود انتقال داد و یا صفحه به صفحه یا فصل به فصل آنها را مطالعه کرد.(۲)باورود کتابهای الکترونیکی به کتابخانه ها و تغییر مجموعه آنها،باید کتابهای الکترونیکی درکتابخانه ها چه نقشی دارند؟
برای پاسخ دادن به این سؤال،۳نقش برای کتابهای الکترونیکی درکتابخانه ها درنظرگرفته شده و درباره آنها بحث خواهدشد.هرنقشی،وظیفه منحصربه فردی دارد.هروظیفه،تعیین می کند که کتابداران چگونه باید کتابهای الکترونیکی را انتخاب،خریداری،سازماندهی و توزیع نمایند.
۱. نقش اول،فناوری کتابهای الکترونیکی جاری را به مراجعه کنندگان معرفی می کند.کاری که هم اینک،بخش گردش و امانت اکثرکتابخانه ها،برای خوانندگان انجام می دهند.بحث پیرامون این نقش،توصیف می کند که چگونه کتابداران به صورت جاری،کتابهای الکترونیکی را اداره می کنند و نیز مشکلاتی را که کتابداران با فناوری کتاب الکترونیکی جاری روبرو هستند بررسی می کند.
سخت افزار
کتابخانه ها،کتابهای الکترونیکی دستی را برای امانت دادن به مراجعان خریداری می کنند.کتابداران،غالباRCA REB۱۱۰۰s, Rocket e-books را خریداری می کنند.
گردآوری متن
کتابداران،نسخه هایی ازکتابهای الکترونیکی را برمی گزینند که درنوع کاغذی،بهترین و پرفروش ترین کتابها و به منظورجلب توجه مراجعین برای آشنایی با فناوری نوین هستند.پس ازانتخاب عناوین،آنها روی دستگاه کتاب الکترونیکی خوان،توسط کارکنان آموزش دیده جهت انجام این وظیفه خاص،بارگذاری[۲] و فراخوانده می شوند.معمولا این عناوین ازوب سایتهای فراهم کنندگان بهترین و پرفروش ترین کتابهای کاغذی موجود روی کتابهای الکترونیکی، خریداری می شوند؛همانندPowells.com , barnesandnoble.com .تصورمی شود که برخی کتابخانه ها،اقسام مختلف مشابه دستگاه الکترونیکی خوان را ترکیب می کنند.کتابداران بسیاری،هردستگاه کتاب الکترونیکی خوان را برای یک طبقه خاص اختصاص می دهند.بدین ترتیب،کتابخانه ها، درون این دستگاههای کتاب الکترونیکی خوان اسرارآمیز،ادبیات رومی،غیرداستانی،موضوعات مربوط به کودکان و نیز بزرگسالان را دراختیاردارند.
علامت گذاری
چون فناوری درحال ترقی است؛ تمرکزبرعلامت گذاری روی دستگاه کتاب الکترونیکی خوان می باشد.حتی اغلب اوقات، فهرست نویسی به خواننده ها توجه دارد تا عناوین کتابهای الکترونیکی. بررسی بخش فهرست نویسی ۲۵کتابخانه جهان نشان داد که فقط ۱۷کتابخانه،سخت افزار کتابهای الکترونیکی را فهرست می کنند.زمانی که کتاب الکترونیکی خوان،فهرست می شود عناوین و پدیدآورندگان درفیلدهای۷۰۰-۵۰۰یا۷۴۰ مارک[۳] ،سیاهه می شوند.با توجه به اینکه عناوینی به کتاب الکترونیکی خوان،افزوده و عناوینی حذف می شوند،به روزنگهداری فهرست نویسی ازمشکلات سیاهه کردن عناوین درکتاب الکترونیکی است.مشکل دیگر،عدم توانایی درضمیمه کردن سرعنوانهای موضوعی به عناوین خاص دردستگاههاست.فهرست نویسی اکثر کتابهای الکترونیکی خوانها،درحکم یک سرعنوان موضوعی،فقط حاوی کتابهای الکترونیکی هستند.با این وجود،جادادن عناوین طبقه مشابه دریک دستگاه خواننده برای افزودن سرعنوانهای موضوعی عمومی امکانات لازم را فراهم خواهد آورد.
گردش و امانت
به دلیل آنکه،کتاب الکترونیکی خوانها گران و پرهزینه می باشند؛لازم است که کتابخانه ها یک توافق نامه قابل استفاده و معتبر را امضا کنند که چگونگی استفاده ازسخت افزارکتاب الکترونیکی را تعریف نماید و متعهد پرداخت هزینه های جایگزین باشد.چون کتاب الکترونیکی خوانها، بخشهای متعددی دارند(خواننده،سبک،پوشش،صفحه نمایش،یک دستگاه آداپتور و یک جعبه زیپ دار)، کتابخانه های بسیاری،قالبهای اضافی را که همه این بخشها را دربرداشته باشد خریداری می کنند.نمونه این کاردرکتابخانه عمومی ریچموند [۴] دربریتیش کلمبیا[۵]صورت می گیرد.کارکنان بخش گردش و امانت این کتابخانه و نیز کتابخانه عمومی پرینستون درنیوجرسی، به آموزش مراجعان درچگونگی استفاده ازکتابهای الکترونیکی می پردازند.
۲. نقش دوم،عناوین کتابهای الکترونیکی را برای مراجعانی که متقاضی این کتابها به صورت ویدئویی و صوتی هستند، فراهم می کند.این نقش،برعناوین،به خصوص عناوین کتابهای الکترونیکی تکیه دارد.این نقش،تغییرات مورد نیاز رابرای یکپارچه سازی عناوین کتابهای الکترونیکی درکتابخانه هایی که عملکرد و سازماندهی آنها سنتی است توضیح می دهد.سخت افزار
ممكن است كتابخانه ها كتاب الكترونیكی خوانها را به منظور امانت دادن به مراجعان یا كارگذاشتن عناوین كتابهای كتابخانه روی كتاب الكترونیكی خوانهای شخصی مراجعان،خریداری كنند.با این وجود،فناوری كتابهای الكترونیكی جاری، مشكلاتی چندرا سبب می گردد.یك مشكل، انواع متعدد كتاب الكترونیكی خوان است كه مراجعان ممكن است، آنها را ازدست بدهند.سوزان گیبونس[۶]،درزمینه ارزیابی كتابهای الكترونیكی اظهار می دارد كه یك نوع كتاب الكترونیكی خوانها برای كتابخانه ها بهتر است.؛چون مراجعان به ندرت دریك لحظه بیش ازده عنوان را بررسی می كنند، كتابخانه ها نیز نیازی به كتاب الكترونیكی خوانهای گران با حافظه ای كه قادر به ذخیره سازی صدها و حتی هزاران عنوان كتاب را باشد،ندارند.
گردآوری متن
كتابداران با مطالعه نقد و بررسیها راجع به كتابها آنهارا انتخاب می كنند.درحال حاضر،Library Journal،برخی كتابهای الكترونیكی را مورد نقد و بررسی قرار می دهد.سیاه كتاب[۷]، منبع عمومی دیگری به منظور نقد كتاب برای كتابداران می باشد ولی كتابهای الكترونیكی را نقد نمی كند.ناشران كتابهای الكترونیكی امیدوارند كه كتابخانه ها ازطریق مطالعه این مجلات و دیگر منابع نقد و بررسی،نسبت به اشتراك عناوین آنها اقدام نمایند.درزمینه نقش دوم،كتابداران،عناوین كتابهای الكترونیكی را كه مراجعان آنهارا مطالعه خواهند كرد انتخاب می كنند؛همچنانكه درنقش اول،كتابداران نسخه های الكترونیكی كتابهای كاغذی عمومی را انتخاب می كنند.چنانچه مراجعان ترجیح دهند كه پرفروشترین كتابها را درقالب كاغذی مطالعه نمایند،كتابداران می توانند عناوین كتابهای الكترونیكی را فقط برای دردسترس بودن خریداری نمایند.بیش ازهزارعنوان كتاب الكترونیكی درزمینه های مختلف توسط وب سایت www.Powlls.com به فروش می رسد.كتابخانه ها باید نویسندگان كتابهای الكترونیكی مناسب را به مراجعه كنندگانشان معرفی كنند.همچون نقش اول، پس ازاینكه عناوین برگزیده شدند، توسط كارمندان زبده و آموزش دیده بارگذاری میشوند.برخی ناشران و فروشندگان كتابهای الكترونیكی، موانعی را برای خرید كتابداران ایجاد میكنند.یك مانع اصلی این است كه آنها برای پرداختها، فقط كارتهای اعتباری را میپذیرند.فروشندگان اصلی Amazom.com,Powells.com,Barnesandboble.com هستند و سفارشهای كتابخانه ها را مورد حمایت قرارمیدهند.
علامتگذاری
تورق، عمومی ترین طریق برای مراجعه كنندگان جهت یافتن مواد خواندنی دركتابخانه های عمومی میباشد.یك مشكل اصلی درارتباط با كتاب الكترونیكی، نامرئی بودن آنها برای این تورق گران است.ناشران كتابهای الكترونیكی میتوانستند با نشانه هایی قابل چاپ، یك پوشش هنری و یك صفحه سفید توصیفی را برای چاپ برروی برگه های ۵/۸ در۱۱ اینج به منظور جادادن دربندها و درصورت امكان، نرم افزار تولید قفسه های كتاب مجازی برروی رایانه ها را قراردهند.مادامیكه فهرست نویسی درنقش اول،برروی دستگاههای كتاب الكترونیكی خوان تمركزمیكند، نقش دوم، عناوین كتابهای الكترونیكی را فهرست میكند.فهرست نویسی عناوین، توصیف بهتری را ازعناوینی كه شامل سرعنوانهای خاص مكمل برای عناوین خاص است، فراهم میكند.
گردش و امانت
تمركزنقش دوم برروی عناوین به این معنی است كه مراجعان فقط عناوینی ازكتابهای الكترونیكی را انتخاب میكنند كه دردستگاه كتاب الكترونیكی خوان، آنهارا بررسی و انتخاب كنند و بخواهند.فراهم كردن این انتخاب، همگام با فناوری جاری كتابهای الكترونیكی دشوارمیشود؛ زیرا عناوین كتابهای الكترونیكی به دستگاههای كتاب الكترونیكی خوان مخصوص، پیوندمیخورند.مطلوبترین راه حل برای كتابخانه ها، امكان پیاده شدن[۸] هرعنوان كتاب الكترونیكی كتابخانه برروی سخت افزار شخصی مراجعان است. این خدمت،هنوز برای دستگاههای خواننده دستی فراهم نشده است. حال آنكه انتقال متون الكترونیكی كتابخانه برروی هارد دیسك دستگاه كاربران، ممكن است.دوكتابدار، امكانی را فراهم كردند كه به مراجعان اجازه میداد به انتخاب عناوین پیاده شده برروی حافظه كتاب الكترونیكی بپردازند.دیبورا ویسان[۹] كتابدار كتابخانه عمومی پچوگ مدفورد[۱۰] درنیویورك،عناوین مناسبی را برای هریك ازدستگاههای كتاب الكترونیكی كتابخانه اش خریداری میكند.سوزان گیبونس درپروژه ارزیابی كتاب الكترونیكی، ارتباط همه عناوین كتابهای الكترونیكی را به كلیه دستگاههای خواننده كتاب الكترونیكی كتابخانه، منظور خود قرارمیدهد. وی ازطریق سایت Audio.com همه كتابهای شنیداری دیجیتالی را درقالب MP۳ برای كتابخانه درپروژه خود خریداری كرد.
نقش سوم
این نقش از خصایص منحصر به فرد كتابهای الكترونیكی برای بهبود خدمات كتابخانه ای سود میبرد.پیشبرد خدمات كتابخانه ای با كتابهای الكترونیكی به تغییراتی درفناوری كتاب الكترونیكی و سازماندهی كتابخانه نیازمند است.
سخت افزار
كتابخانه ها به صورت آرمانی، قادرخواهند بود كه عناوین كتابهای الكترونیكی خود را دردستگاههای خواننده كتاب الكترونیكی مراجعان خود، پیاده كنند و به این ترتیب، آنها نیاز به خرید یا نگهداری سخت افزار را نمیپذیرند.پیاده سازی متن ازكتابهای الكترونیكی ازپایگاههای اطلاع رسانی در وب، درعرض چند دقیقه میتواند صورت بگیرد. بخش گردش و امانت كتابخانه عمومی كالامازو[۱۱]، درقراردادی با Audio.com برای دیجیتالی كردن كتابهای شنیداری درقالب MP۳ بین اول مارس ۲۰۰۱ تا ۲۸ فوریه ۶۰۰۰ دلار پرداخت.۸۰درصد از عناوین خریداری شده مورد نیازمراجعان است.كاركنان این كتابخانه، میتوانند عناوین مورد درخواست مراجعان را درزمانی كه این عناوین درخواست شده درلیست شماره جاریNew York Times Best Seller آمده باشد، خریداری كنند.پیاده كردن دیجیتال، عناوین خاص را زمانی كه كلیه نسخه های سایركتابخانه ها موجود نباشند، فورا دردسترس قرارمیدهد. كاركنان بخش سمعی و بصری، عناوین را خریداری میكنند، آنرا به صورت MP۳ تبدیل میكنند و به مراجعه كننده ارائه میدهند.
علامتگذاری
نقش سوم، نیازمند پشتیبانی تورق و فهرست نویسی مشروح درنقش دوم است.افزون براین، چون خرید فوری كتابهای الكترونیكی مطابق درخواست مراجعان میباشد، فهرست كتابخانه ها عناوین كتابهای موجود درپایگاههای وب فروشندگان كه جهت پیاده سازی فوری دراختیارهستند، را سیاهه میكنند.به این ترتیب، حتی فهرست یك كتابخانه كوچك قادراست دهها یا صدها هزار عنوان كتاب الكترونیكی را سیاهه كند.
گردش و امانت
همانگونه كه ذكرشد، فرم آرمانی برای كتابخانه ها، قابلیت بارگذاری عناوین كتابهای الكترونیكی كتابخانه برروی سخت افزار دستی مراجعان است.نرم افزاری، جریان كار را بررسی میكند.زمانی كه تاریخ بازگرداندن رسید، عناوین به صورت خودكار ازروی وسایل مراجعان پاك میشوند. این حذف شدن هنگام بازگرداندن مورد، سررسیدن موعد و دسته بندی مجدد و … صورت میگیرد. افزون براین، عناوین مهم موجود میباشند و نظامهای گردش و امانت كتابخانه ای به صورت خودكار، ازطریق پست الكترونیكی به مراجعان خود اعلام میدارند كه سیاهه عناوینی را كه اكنون دریافت میكنند، نگهداری می نمایند.
تحلیل این سه نقش
نقش اول برسخت افزار كتاب الكترونیكی متمركزاست كه یك وظیفه تحسین برانگیز جهت معرفی فناوری كتابهای الكترونیكی جاری به مراجعان انجام میدهد.متاسفانه، مدیریت و كنترل فناوریهای كتابهای الكترونیكی برای كتابداران دشوار است. پیوستن عناوین كتابهای الكترونیكی به دستگاههای خواننده كتابهای الكترونیكی خاص، بزرگترین مشكل است.نقش دوم برعناوینی ازكتابهای الكترونیكی تمركزدارد كه فناوری كتاب الكترونیكی را با كاركتابخانه سنتی ادغام میسازد.اجرای كامل نقش دوم، نیازمند تغییراتی درفناوری كتاب الكترونیكی توسط ناشران كتاب الكترونیكی است.تغییراتی كه ممكن است انجام دادنشان برای ناشران مفید نباشد.هیچ یك ازنقشهای اول و دوم، برای مراجعان یا كتابداران به منظور استفاده ازكتابهای الكترونیكی، انگیزه ای به وجود نمی آورند.ولی نقش سوم این انگیزه را درآنها ایجاد میكند؛ زیرا این نقش، توانایی كتابخانه ها را درجهت فراهم آوری كتاب برای مراجعه كنندگان، بهبود میبخشد.بنابراین بهترآن است كه توزیع كنندگان كتابهای الكترونیكی را تشویق كرد تا همكاری میان كتابخانه عمومی كالامازو و Audio.com را الگوی تجاری خود قراردهند.(۳)
پانوشتها:
[۱] E-Book Reader
[۲] Download
[۳] Machine Readable Cataloging
[۴] Richmond
[۵] British Columbia
[۶] Susan Gibbons
[۷] BookList
[۸] Download
[۹] Deborah Wiesehan
[۱۰] Patchogue Medford
[۱۱] Kalamazoo
منابع:
۱-محسنی،منوچهر(۱۳۸۰).جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی.-تهران: نشردیدار.
۲-كوشا،كیوان(۱۳۸۲).فرصتها و چالشهای نشركتاب درمحیط شبكه جهانی وب.-فصلنامه كتاب،دوره ۱۴،شماره۱.
۳-Rippel,Chris,”what is the role of E-Books in libraries?”Central Kansas Library.Available: http://skyways.lib.ks.us/central/ebooks/ ۱۶k ( ۲۳ october ۲۰۰۳)
What is the role of e-books in libraries? Prepared by Central Kansas Library System ۱۴۰۹ Williams Street Great Bend, Kansas ۶۷۵۳۰ ۳۱۶-۷۹۲-۴۸۶۵ crippel@ckls.org http://www.esrl.lib.md.us/internet/۱۹
امیررضا اصنافی
دانشجوی كارشناسی ارشد علوم كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز
منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
ایران پاکستان مجلس شورای اسلامی رئیسی سید ابراهیم رئیسی حجاب دولت مجلس رئیس جمهور عملیات وعده صادق دولت سیزدهم رهبر انقلاب
تهران آتش سوزی سازمان هواشناسی شهرداری تهران بارش باران پلیس سیل فضای مجازی سلامت قتل وزارت بهداشت آموزش و پرورش
قیمت خودرو ایران خودرو قیمت دلار خودرو بازار خودرو بانک مرکزی قیمت طلا سایپا دلار بورس مالیات تورم
ترانه علیدوستی سریال تلویزیون سینمای ایران عربستان حج تئاتر سینما سعدی کتاب
دانشجویان دانش بنیان دانشگاه آزاد اسلامی کنکور ۱۴۰۳
رژیم صهیونیستی اسرائیل جنگ غزه غزه آمریکا روسیه فلسطین ترکیه چین حماس اوکراین اتحادیه اروپا
فوتبال پرسپولیس استقلال باشگاه پرسپولیس فوتسال رئال مادرید بارسلونا بازی سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر دیوید تیلور
ایلان ماسک ژاپن هوش مصنوعی تبلیغات همراه اول تلگرام فناوری ناسا موبایل سامسونگ گوگل
پیری یبوست کاهش وزن دمنوش صبحانه