آشنایی با مرکز ملی اقیانوس شناسیIranian National Center for Oceanography INCO

مركز ملی اقیانوس شناسی[۱] ، مركزی است پژوهشی و آموزشی كه زیر نظر وزارت علوم تحقیقات و فناوری و با توصیه سازمان علمی ، فرهنگی و تربیتی ملل متحد ( یونسكو[۲] ) در اواخر سال ۱۳۷۰ تأسیس گردید . با توجه به وسعت و جمعیت ایران و داشتن سواحل طولانی در دریای خزر و خلیج فارس و دسترسی آسان به آب های بین المللی از طریق دریای عمان ، برنامه ریزی های دقیق علمی در زمینه های دریایی می تواند تا سرحد امكان ، استفاده از منابع بسیار غنی و خدادادی دریایی كشور را امكان پذیر سازد . مركز ملی اقیانوس شناسی به منظور شناسایی و بهره برداری پایدار از این منابع عظیم دریایی نقش عمده ای ایفا می كند . علاوه بر آن ، این مركز نقش پشتیبان و هماهنگ كننده در تحقیقات دریایی را میان مؤسسات علمی و سازمان های اجرایی ذیربط به عهده دارد و در اعتلای سطح دانش ، آموزش و پژوهش علوم و فنون دریایی بسیار مؤثر است و ایجاد یك زیر بنای علمی برای فعالیت های دریایی ، بررسی و استفاده بهتر از منابع دریایی و نیز هموار كردن راه برای بوجود آمدن تدابیر ملی دریایی كشور از جمله مواردی است كه در چارچوب برنامه ریزی های این مر كز قرار دارد .اكنون ساختمان مركز در تهران قرار دارد و علاوه بر آن ، پایگاه های فعالیت های محققان این مركز گیلان ، مازندران ، بوشهر ، بندر عباس و چابهار است . مركز ملی اقیانوس شناسی درحال احداث ساختمانی در پایگاه چابهار است.
● اهداف و وظایف
اهداف و وظایف مركز ملی اقیانوس شناسی به طور خلاصه به صورت زیر است :
▪ پژوهش در زمینه های علوم وفنون دریایی
▪ ارتقاء سطح دانش ، پژوهش و تكنولوژی دریایی
▪ انجام پژوهش های بنیادی ، علمی و كاربردی
▪ همكاری با سازمان های اجرایی دریایی در اجرای طرح های پژوهشی
▪ كمك به دانشگاه ها در ایجاد دوره های دانشگاهی علوم وفنون دریایی
▪ برگزاری دوره های كوتاه مدت آموزشی در سطح ملی ، منطقه ای و بین المللی
▪ برگزاری كنفرانس ها ، سمینارها و كارگاه های علمی
▪ ایجاد كتابخانه
▪ ایجاد بانك اطلاعاتی اقیانوس شناسی
▪ انتشار گزارش های علمی ، نشریات و كتب در زمینه های مختلف اقیانوس شناسی
▪ ایجاد ارتباط و همكاری سازنده با سازمان های ملی ، منطقه ای و بین المللی به منظور بهره وری از امكانات و مشاركت در برنامه های علمی آنها .
● نمودار سازمانی
نمودار سازمانی و تشكیلات مركز در بهمن ماه ۱۳۷۴ به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی رسید كه بر اساس آن ، در رأس مركز ، رئیس مركز قرار دارد و توسط وزیر علوم تحقیقات و فناوری انتخاب می شود . زیر نظر رئیس مركز مدیر اجرایی ، معاونت پژوهشی ، معاونت امور اداری و مالی و دفتر روابط بین الملل مشغول فعالیت هستند . ضمن این كه مركز دارای ۶ شورای داخلی می باشد .
▪ مدیر اجرایی
مدیر اجرایی مركز ، وظیفه هماهنگی فعالیت ها ، اجرای برنامه ها و كارهای اجرایی و اداری مركز را بر عهده دارد .
▪ معاونت پژوهشی
معاونت پژوهشی مركز ، مسؤولیت بخش پژوهش ، كتابخانه و مركز اسناد ، مركز داده ها و واحد انتشارات را برعهده دارد .
▪ معاونت امور اداری و مالی
معاونت امور اداری و مالی ، با كمك شورای اداری و مالی و شورای بهره وری و تحول اداری در زمینه مخارج و هزینه های مركز فعالیت می كند .
▪ دفتر روابط بین الملل
این دفتر مستقیماً زیر نظر رئیس مركز اداره می شود و مسئول انجام فعالیت های زیر می باشد :
۱) گسترش ارتباط با سازمان ها و ارگان های بین المللی دریایی .
۲) هماهنگی برنامه های مركز با برنامه های منطقه ای و بین المللی در خلیج فارس ، دریای عمان و اقیانوس هند .
۳) ایجاد زمینه های لازم برای مشاركت مركز در برنامه های پژوهشی سازمان های ملی ، منطقه ای و بین المللی در مورد دریای خزر .
۴) ایجاد ارتباط با دانشگاه ها و مراكز پژوهشی منطقه ای و بین المللی در زمینه تبادل استاد و دانشجو .
تمهیدات لازم جهت جذب دانش آموختگان ایرانی مورد نیاز مركز در خارج از كشور .
۵ـ تهیه مقدمات و ایجاد تسهیلات لازم به منظور شركت اعضای هیأت علمی مركز در همایش ها و دوره های آموزشی در سطح منطقه ای و بین المللی و انجام تشریفات قانونی .
۶) برنامه ریزی ، مشاركت و انجام تشریفات قانونی در برگزاری همایش ها و دوره های آموزشی منطقه ای و بین المللی در ایران .
۷) فراهم آوردن مقدمات لازم و تهیه پیش نویس موافقت نامه های همكاری با سازمان های دریایی داخلی و خارجی و پیگیری اجرای مفاد این نوع موافقت نامه ها .
۸) تهیه مكاتبات لازم با سازمان ها و ارگان های خارج از كشور .
۹) بایگانی و فایل نمودن كلیه اسناد مربوط به مكاتبات ، قراردادها ، موافقت نامه ها و غیره با سازمان ها و ارگان های خارج از كشور .
اكنون مركز ملی اقیانوس شناسی مجموعاً دارای ۳۲ نفر عضو هیأت علمی و كارشناس تحقیقاتی و كادر پشتیبانی می باشد ؛ كه از این تعداد ۲۳ نفر اعضاء هیأت علمی هستند .
▪ شوراهای داخلی مركز شامل :
۱) شورای علمی مركز
۲) شورای پژوهشی مركز
۳) شورای انتشارات
۴) هیأت تحریریه نشریه اقیانوس شناسی
۵) شورای اداری و مالی
۶) شورای بهره وری و تحول اداری
۷) فعالیت های پژوهشی
● مهمتریت وظیفه مركز ، انجام پژوهش های بنیادی علمی در زمینه های زیر است :
▪ اقیانوس شناسی فیزیكی و شیمیایی
▪ محیط زیست دریا
▪ منابع زنده و غیر زنده دریا
▪ هواشناسی دریا
▪ مدیریت سواحل و بالا بردن كیفیت محیط آنها
▪ حقوق دریا
▪ مهندسی و تكنولوژی دریا
▪ تحقیقات ویژه ( حقوقی ، اقتصادی ، سیاسی ، دفاعی ، فرهنگی ، اجتماعی )
و به طور كلی پژوهش های مستمر در زمینه های علوم و فنون دریایی ، به منظور شناخت و بهره برداری مناسب از منابع دریایی كشور و انتقال نتایج این پژوهش ها همراه با گزارش توجیهی به دستگاه های اجرایی ذیربط برای افزایش كیفیت و كارایی بیشتر اقتصادی تر كردن برنامه ها و محصول كار آنها از جمله وظایف این مر كز است . اكنون مر كز ملی اقیانوس شناسی دارای ۵ گروه تحقیقاتی زیر است كه زیر نظر معاونت تحقیقات فعالیت می كنند .
▪ گروه های تحقیقاتی :
۱) گروه منابع زنده
این گروه به عنوان هسته مركزی برنامه های تحقیقاتی بیولوژیكی و اكولوژیكی مركز ملی اقیانوس شناسی در زمینه های زیر فعالیت دارد :
ـ انجام مطالعات زیستگاه های حساس دریایی از جمله اكوسیستم آبسنگ های مرجانی ، جنگل های حرا و خورها .
ـ انجام مطالعات گوناگون در زمینه گونه های در معرض خطر دریای خزر و خلیج فارس .
ـ ایجاد بانك های اطلاعاتی در زمینه زیستگاه ها و ارگانیزمها و بخصوص آبسنگ های مرجانی .
ـ تعیین زیستگاه های دریایی و گونه های در معرض خطر در ایران .
ـ انجام مطالعات آلودگی های دریایی و شیمی دریا از جمله تعیین آلاینده های آلی ماندگار و نیز استفاده از نشانگرهای زیستی در ارزیابی اثرات زیست محیطی در دریای خزر ، خلیج فارس و دریای عمان .
۲) گروه منابع غیر زنده
این گروه با هدف انجام تحقیقات در زمینه زمین شناسی و رسوب شناسی دریایی ، اقیانوس شناسی فیزیكی و شیمیایی ، هواشناسی دریا ، محیط زیست و ژئوفیزیك دریا ایجاد شده است و فعالیت های زیر را در كارنامه خود دارد.ـ انجام مطالعات ژئومورفولوژی و فرسایش ساحلی در محدوده خلیج فارس ، دریای عمان و دریای خزر .
ـ ایجاد نقشه های زمین شناسی و ژئومورفولوژی در سواحل خلیج فارس ، دریای عمان و دریای خزر قابل استفاده در برنامه های مدیریت جامع سواحل .
ـ مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی آلاینده های دریایی .
ـ مدل سازی جزر و مد و مدل سازی جریان در آب های ایران .
ـ برنامه ریزی جهت انجام مطالعات ژئوفیزیك دریایی .
ـ برنامه ریزی جهت انجام مطالعات اكتشافی منابع معدنی دریایی .
۳) گروه داده ها و اطلاعات اقیانوسی
این گروه به عنوان یكی از پایگاه های كمیته بین المللی تبادل داده ها و اطلاعات اقیانوسی [۳] در ایران و نیز متولی داده ها و اطلاعات اقیانوسی در سطح ملی در مركز ملی اقیانوس شناسی ، در ۳ بخش عمده زیر فعالیت دارد :
۱) مركز ملی داده ها و اطلاعات اقیانوسی :
- جمع آوری ، مدیریت ، تحلیل و ذخیره اطلاعات و داده ای اقیانوسی .
- گردآوری داده های فیزیكی ، شیمیایی ، بیولوژیكی و… از طریق گشت های دریایی ، تصاویر ماهواره ای و سری های زمانی .
- انجام تحلیل ها و كنترل های كیفی بر اطلاعات و داده ها و ذخیره آنها در بانك های اطلاعاتی مناسب .
- ارائه خدمات در زمینه داده و اطلاعات به سایر سازمان های ملی و بین المللی .
۲ ) بخش دریافت داده ها و اطلاعات ماهواره ای :
-دریافت داده های رقومی NOAA از طریق ایستگاه زمینی ‍THRPT-۶ مستقر در مركز .
۳ )بخش سامانه های اطلاعات جغرافیایی
- انجام فعالیت های مرتبط در زمینه سیستم های اطلاعات جغرافیایی[۴] و ارائه خدمات در این زمینه .
۴) گروه مهندسی و فناوری
این گروه با توجه به نیازهای روزافزون توسعه سواحل و امكانات زیستی ، لزوم جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و نیازفوری به توقف آلوده كردن محیط زیست ، اولویت های زیر را مد نظر دارد :
ـ مهندسی و فناوری اقیانوسی در ارتباط با منابع غیر زیستی
ـ مهندسی و فناوری اقیانوسی در ارتباط با منابع زیستی
ـ سیستم های مهندسی اقیانوسی
۵) گروه تحقیقات ویژه
این گروه با هدف انجام فعالیت های اقیانوسی در زمینه حمایت از صلح ، امنیت و توسعه اقتصادی – اجتماعی و نیز بررسی قوانین و آیین نامه های حقوقی دریا در سطح ملی ، منطقه ای و بین المللی ایجاد شده و در محدوده های زیر فعالیت دارد :
ـ توسعه صنعتی صنایع دریایی و اقیانوسی ( از جمله آبزیان ، اكتشافات نفتی و معدنی ، حمل ونقل دریایی و سازه های سواحل و بنادر ) .
ـ مطالعه و بررسی مقررات دریایی در سطح ملی و منطقه ای و پیشنهاد بهبود این گونه قوانین به مسؤولان .
ـ بررسی كنوانسیون سازمان ملل در زمینه حقوق دریا و ارائه پیشنهادهای لازم با توجه به قوانین كشوری .
ـ مشاوره قانونی در زمینه حقوق دریا .
ـ مطالعات مقایسه ای در زمینه قانون گذاری ملی در دریا .
ـ كمك و دادن مشاوره به مسؤولان كشور در زمینه تهیه آیین نامه های حقوقی و قوانین دریایی .
● فعالیت های آموزشی
مركز ملی اقیانوس شناسی علاوه بر فعالیت های پژوهشی ، در راستای ارتقاء سطح دانش اعضاء هیأت علمی خود و نیز سایر كارشناسان علوم دریایی در كشور ، اقدام به برگزاری چندین دوره آموزشی كوتاه مدت و كارگاه ها و سمینارهایی را در سطح ملی و منطقه ای نموده است . این دوره ها كه با همكاری كمیسیون بین الدول اقیانوس شناسی و با بهره گیری از تجارب ارزنده این متخصصان این كمیسیون برگزار شده ، عملاً گامی در راه ارتقاء سطح دانش محققان ایرانی در زمینه مدیریت جامع مناطق ساحلی و مدیریت داده و اطلاعات اقیانوسی برداشته است . شركت اعضاء هیأت علمی مركز در دوره های كوتاه مدت آموزشی خارج از كشور ، زمینه حضور این مركز را در عرصه های بین المللی فراهم آورده است . با توجه به اینكه مركز ملی اقیانوس شناسی عضو كمیسیون بین الدول اقیانوس شناسی و كمیته منطقه ای اقیانوس هند مركزی[۵] و نیز شبكه فناوری و علوم اقیانوس شناسی كشور های اسلامی[۶] است ، مسؤولان و متخصصان مر كز در نشست های این سازمان ها شركت كرده اند و نقطه نظرات كشور را در زمینه های مختلف دریایی در این نشست ها ارائه نموده اند . در حال حاضر رئیس مركز ، سمت نایب رئیسی كمیته منطقه ای اقیانوس هند مركزی را به عهده دارد .
● مركز داده های ملی اقیانوس شناسی ایران[۷]
مركز داده های ملی اقیانوس شناسی ایران در سال ۱۳۷۵ در مركز ملی اقیانوس شناسی به عنوان یكی از شاخه های كمیته بین المللی تبادل داده ها و اطلاعات اقیانوسی در ایران بوجود آمد . مركز داده های ملی اقیانوس شناسی ایران ، تنها مركز اقیانوس شناسی ملی در ناحیه خلیج فارس و دریای عمان است كه به منظور دستیابی ارگان های دریایی و سایر سازمان ها و نیز تبادل اطلاعات با سایر مؤسسات بین المللی به جمع آوری و تهیه داده ها و اطلاعات لازم اقیانوس شناسی می پردازد . با توجه به این اهداف ، مركز به جمع آوری داده ها و فرا داده هایی[۸] در مورد دریای خزر ، خلیج فارس و دریای عمان پرداخته و این داده ها و اطلاعات از طریق وب سایت مركز قابل دسترسی اند كه شامل :
▪ نقشه ها
▪ خلاصه گزارش گشت های دریایی
▪ فراداده ها ( برای تهیه فراداده ها از نرم افزار MEDI[۹] استفاده شده است . این نرم افزار توسط یونسكو طراحی شده و به طور رایگان در شبكه اینترنت موجود است . )مركز داده های ملی اقیانوس شناسی نیز زیر نظر معاونت پژوهشی اداره می شود .
● واحد انتشارات
واحد انتشارات مركز ملی اقیانوس شناسی در سال ۱۳۷۷ به عنوان یك واحد تعریف شده به منظور بسط و گسترش شاخه های گوناگون اقیانوس شناسی فعالیت خود را آغاز نمود . این واحد علاوه بر چاپ كتاب و اطلس در زمینه های مرتبط با علم اقیانوس شناسی مسؤولیت چاپ تنها نشریه علمی اقیانوس شناسی را در كشور نیز به عهده دارد .این نشریه ای با نام « اقیانوس شناسی » به صورت فصلنامه به چاپ می رسد و آ خرین دستاورد های پژوهشی انجام شده در داخل وخارج از كشور را در اختیار علاقه مندان قرار می دهد .تنظیم و تكثیر گزارش های علمی گروه های مختلف پژوهشی مركز ملی اقیانوس شناسی ، چاپ و تكثیر چكیده مقالات سمینارهای برگزیده به وسیله مركز وخدمات چاپ و نشر مورد نیاز در برگزاری نمایشگاه ها و كارگاه های آموزشی مركز ملی اقیانوس شناسی نیز به عهده این واحد می باشد . این واحد نیز یكی از زیر مجموعه های معاونت پژوهشی مركز است كه از نظر مقررات و بودجه تابع این معاونت می باشد .
● خدمات قابل ارائه به وسیله مركز ملی اقیانوس شناسی
۱) خدمات عمومی : این خدمات بخش هایی را در بر می گیرد كه با توجه به امور جاری همواره مورد نیاز دیگر سازمان ها است ؛ از جمله خدمات سیستم اطلاعات جغرافیایی .
۲) تولید داده و اطلاعات از طریق پردازش اطلاعات ماهواره ای .
۳) توسعه ، تكمیل و عملیاتی كردن انواع مدل های بزرگ و كوچك مقیاس .
۴) اندازه گیری پارامترهای مختلف دریایی .
۵) اندازه گیری پارامترهای مختلف شیمیایی ، بیولوژیكی .
۶) راهنمای آیین نامه های دریایی و ارزیابی زیست محیطی .
۷) تطبیق مدیریت بنادر و سواحل ( از انواع مختلف ) با معیارهای زیست محیطی منطبق با استانداردهای ملی ( در صورت وجود ) ، منطقه ای و بین المللی ؛ و ساماندهی مناسب از جهات مختلف برای عملیاتی كردن آن .
۸) تدوین مسائل حقوقی و اجرایی مربوط به آلودگی در دریا و عملیاتی كردن آن در سطح ملی .
۹) ارزیابی شیوه و نتایج تحقیقاتی سایر ارگان های دریایی با توجه به نیاز و درخواست بهره بردار .
لازم به ذكر است كه سازمان حفاظت محیط زیست ، سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران ، وزارت دفاع ، وزارت راه و ترابری ، وزارت جهاد كشاورزی ، وزارت نفت ، وزارت امور خارجه ، وزارت كشور ، وزارت صنایع و معادن ، سازمان مناطق آزاد تجاری می توانند متقاضی پژوهش از مركز ملی اقیانوس شناسی باشند و یا از نتایج فعالیت های تحقیقاتی این مركز استفاده نمایند .

یادداشتها
[۲] UNESCO
[۳] IODE
[۴] GIS
[۵] IOCINDIO
[۶] INOC
[۷] Iranian Oceanographic Data Center ( IRODC )
[۸] Metadata
[۹] Marine Environmental Data Inventory
نویسنده : لیلا دهقانی
سمت : دانشجوی كارشناسی ارشد علوم كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران