انتخابات پارلمانی عراق این بار همه می آیند

این انتخابات آخرین مرحله از روند سیاسی پی ریزی شده در عراق پس از برافتادن ساز و برگ و دیوان و دولت بعثی و حكومت صدام حسین است كه در قطعنامه های سازمان ملل متحد و قانون اداره موقت كشور بدان تصریح شده است، روند طراحی شده توسط نیروهای سیاسی عراق و اعضای جامعه بین الملل تاكنون با فراز و فرود و چالش های اغلب امنیتی در آخرین مرحله به برگزاری انتخابات پارلمان و تعیین دولت جدید توسط پارلمان رسیده است، از این رو، اگر تدوین قانون اساسی از سوی ناظران به عنوان نقطه عطف اول روند نوین سیاسی عراق معرفی شده است، تشكیل مجلس نمایندگان نقطه عطف دیگر این مسیر قلمداد می شود. انتخابات امروز هم به لحاظ داخلی و هم از منظر كشورهای خارجی، علی الخصوص در نظركشورهای منطقه رویدادی حایز اهمیت و تعیین كننده محسوب می شود؛ رویدادی كه محتوا و سمت و سوی نخستین دولت دائم بعد از صدام را در عراق مشخص خواهد كرد. طبعاً انتخابات پارلمان عراق در درجه اول موضوعی داخلی است اما به سبب موقعیت ویژه منطقه و حضور نیروهای بین المللی در آن، این انتخابات دارای ابعاد و اهمیت بین المللی و منطقه ای نیز می باشد، از منظر داخل چنانچه انتظار می رفت با كنار رفتن قدرت قاهر یك حكومت توتالیتر در سرزمینی با گرایش های قومی ومذهبی قوی اما سركوب شده، گرایش های مذكور هر یك به گونه ای در صحنه تحولات تازه حضور یافته اند، سه گرایش عمده شیعی، سنی و كردی با حضور در عرصه تحولات سیاسی تازه در حال حاضر همزیستی توأم با رقابتی را تجربه می كنند كه بسیار متفاوت از الگو و دستور كار دولت صدام است، دولتی كه برخلاف موازین دموكراتیك با نادیده گرفتن اكثریت ۶۰ درصدی شیعیان در عراق ، بخشی از اعراب سنی و منسوبان به حزب بعث را در سیستمی تك حزبی حاكم بی رقیب كشور قرارداده و با روش های سركوبگرانه با اكراد و شیعیان برخورد می كرد.روش هایی كه تاكنون گوشه هایی ازابعاد هولناك آن بر جهانیان روشن شده است. جابه جایی ناگهانی لایه های قدرت در عراق تا مدتی باعث آن شد كه بخش عمده ای از جریانهای سیاسی واقشار اعراب سنی عراق در قبال تحولات جدید موضع سلبی اختیار كرده و علاوه بر تحریم انتخابات مجمع ملی با قانون اساسی مصوب این مجمع نیز از در مخالفت درآیند. این در حالی بوده است كه جریان های وابسته به حزب بعث با پیوند خوردن به جریان های خشونت گرا چون القاعده و دیگر ناراضیان داخلی و منطقه ای سعی داشته اند با ناامن كردن محیط و با دامن زدن به انفجارهای پی در پی و ترور و خشونت به مقابله با روند جدید تحولات سیاسی برخیزند، با این اوصاف، اراده سیاسی داخلی و بین المللی سمت و سوی وقایع را به گونه ای پیش برده كه امروز همه جریان های سیاسی مؤثر شامل هر سه جریان عمده شیعی، سنی و كردی در جریان انتخابات پارلمان حاضر بوده و لیست های مختلف انتخاباتی خود را انتشار داده باشند، حال ، برای نخستین بار مردم عراق به صورت گسترده و با مشاركت همه جریان های مؤثر و اصلی كشور دموكراسی پارلمانی را مشق و تمرین می كنند در حالی كه همزمان عراق شاهد حضور نیروهای نظامی خارجی است، اما اكثر جریان های سیاسی، مراجع مذهبی و حتی كشورهای منطقه و فرا منطقه به انتخابات به مثابه فرصتی برای ایجاد ثبات و امنیت نگریسته و از آن استقبال كرده اند كه این وضعیت خود یكی از عجایب عالم سیاست محسوب می شود.اینكه چگونه اعراب سنی به سمت قرار گرفتن در متن تحولات سیاسی تازه، پیش آمده اند، در فرازهای بعدی این نوشتار مورد بررسی قرار خواهد گرفت. آنچه در این بخش به آن خواهیم پرداخت، آخرین آرایش سیاسی نیروها و گروههای سیاسی در صحنه انتخابات مجلس نمایندگان است.
آرایش سیاسی نیروها و گروه ها در انتخابات
تفاوت انتخابات پارلمانی با انتخابات مجمع ملی كه چندی پیش در عراق برگزار شد، حضور جدی اعراب سنی در صحنه انتخابات است. در انتخابات تازه اعراب سنی به صحنه آمده اند و پیش بینی می شود رقابت اصلی بین این جریان و جریان شیعه باشد، چون بنابر آرایش قومی سهم كردها مانند انتخابات قبل ثابت است.در میان شیعیان برای انتخابات مجلس لیست واحد شیعی تحت عنوان ائتلاف یكپارچه عراق (برنده انتخابات مجمع ملی) مجدداً شكل گرفته است كه یك لیست قدرتمند در انتخابات محسوب می شود. البته شخصیت هایی چون بحرالعلوم و دباغ و چلبی از این لیست بیرون هستند، احمد چلبی رهبر كنگره ملی به علت به توافق نرسیدن بر سر درصد افراد احزاب در لیست مشترك از ائتلاف شیعیان بیرون مانده و خود لیست كنگره ملی را ارائه داده است كه لیستی محكم و دارای شانس تلقی می شود، اما درفاصله با ائتلاف بزرگ قرار دارد. بنابراین در كنار گرایش ها و لیست های پراكنده، جریان شیعیان با دو لیست اصلی در انتخابات حاضر است. یكی ، لیست ائتلاف یكپارچه كه شامل مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، حزب فضیلت، حزب الدعوه و گروه مقتدی صدر و برخی دیگر از شخصیت های عراقی است و به قدرتمندترین لیست ائتلاف در عراق معروف است، گروه یا لیست دوم كنگره ملی عراق است كه توسط احمد چلبی و تعداد زیادی از شخصیتهای مستقل و سرشناس شیعه كه بنا بربرخی اخبار نمایندگان حدود ۱۷ گروه هستند، تشكیل شده است.دومین لیست قدرتمند انتخابات پارلمانی لیست ائتلاف كردی است كه ازائتلاف دو حزب قدرتمند دموكرات كردستان و اتحادیه میهنی به رهبری مسعود بارزانی و جلال طالبانی تشكیل شده و پیش بینی می شود آرای جامعه كردهای عراق را كاملاً به خود اختصاص بدهد، البته در جریان رقابت های اخیر و مباحث میان حزبی برای اولین بار جنبش اسلامی كردستان از ائتلاف سیاسی با دو حزب اصلی كرد جدا شده است كه پیش بینی می شود این جریان خیلی توان رقابت با لیست ائتلاف كردی رانداشته باشد.از سوی دیگر، سنی ها در انتخابات اخیر فعالیت زیادی داشته و با جریان و گروه های مختلف به صحنه آمده اند. قویترین لیست آنها كه از احتمال جلب بیشتر آرای سنی ها برخوردار است، لیست مشترك حزب اسلامی عراق و سازمان وقف سنی عراق است و جریان های دیگر در حول و حوش این ائتلاف ارزیابی می شوند. اما یك لیست ویژه، لیست و ائتلافی معروف به لیست ایاد علاوی نخست وزیر سابق عراق است، اگر مبنای لیست شیعیان و سنی ها، مذهب است و مبنای لیست كردی قومیت، اما فهرست معروف به لیست علاوی دارای مبنا و محور لائیك و ناسیونالیستی عربی است. درواقع در این فهرست افراد معروف به تكنوكرات های لائیك با گرایش های ناسیونالیستی از هر طایفه و مذهب گرد آمده اند. این لیست از تبلیغات وسیعی در عراق برخوردار بوده و گفته می شود لیست مورد حمایت آمریكایی ها هم هست. البته سیاست اعلامی و البته نه حتماً اعمالی آمریكا بی طرفی در انتخابات و حمایت از كسانی است كه با رأی مردم به مجلس راه یافته و تركیب دولت را معین می كنند، اما اغلب كارشناسان صحنه و ناظران رسانه ای، پیروزی گروه ایاد علاوی در انتخابات را خواست و تمایل آمریكا می دانند. غازی الیاور رئیس جمهور دولت موقت عراق هم در لیست علاوی قرار دارد. این دو كه در انتخابات قبلی با ناكامی نسبی روبرو شده اند. این بار سعی كرده اند با انسجام و تبلیغات بیشتر بر آرای جریان خود در انتخابات افزوده و كرسی های بیشتری در مجلس كسب كنند، از آنجا كه بحث قومیت و طایفه گری در عراق امروز بحثی قوی است چندان مشخص نیست كه لیست سیاسی علاوی تا چه اندازه می تواند در جلب آرای مردم موفق باشد. آنچه گفته شد آرایش قوی و اصلی ترین گروهها و جریانهای سیاسی در صحنه انتخابات است. البته برای انتخابات مجلس حدود ۲۶۰ چهره سیاسی لیست انتخاباتی و فهرست انواع ائتلاف ها را منتشر كرده اند، اما اصلی ترین آنها چنانچه گفته شد عبارتند از: لیست های ائتلاف یكپارچه (شیعیان) چلبی (شیعیان)، ائتلاف كردی، ائتلاف حزب اسلامی و سازمان وقف (سنی ها) و ایاد علاوی (تكنوكرات های ناسیونالیست) با درنظر گرفتن انگیزه بالای اقشار شیعه و سنی و كرد برای رقابت سیاسی و دعوت نهادها و مراجع صاحب نفوذ از مردم برای شركت در انتخابات پیش بینی می شود سطح شركت مردم در انتخابات در حد قابل قبولی باشد كه این به قدرت و مشروعیت دولت برآمده از پارلمان كمك خواهد كرد. علاوه بر آن اقبال اعراب سنی (كه جمعیت قابل توجهی در عراق هستند) نسبت به انتخابات پارلمان در واقع به معنای برچیده شدن مرزبندی این جمعیت كثیر با تحولات سیاسی پس از صدام حسین در عراق و واردشدن عرب های سنی به روند و مناسبات تازه سیاسی در عراق است. دلخوری و بدبینی اعراب سنی از تغییر و تحولات مناسبات قدرت در عراق طبعاً با همراهی و همدلی دیگر كشورهای عرب منطقه نیز مواجه بوده است.
چنانچه سازوكار ورود اعراب سنی عراق به صحنه سیاسی جدید كشور به عنوان فعالان سیاسی متشكل و مؤثر، نتیجه طراحی و تلاش اتحادیه عرب و اجلاس كشورهای عربی در قالب اتحادیه عرب در «قاهره» (پایتخت مصر) بوده است، اجلاس قاهره ثمره نهایی كش وقوس هایی بود كه میان كشورهای عربی و آمریكا بر سر تحولات عراق مدت ها در جریان بود. واقع آن است كه دولتهای عربی علی رغم ارتباط با آمریكا و حتی همراهی با این كشور در بسیاری از عرصه های بین المللی از تغییرات به وجود آمده، در عراق راضی نبوده، و در جست وجوی راهی برای ارتقای وضعیت سیاسی اعراب سنی در عراق بوده اند، پس از مدتی تحریم و كناره گیری از تحولات از سوی سنی های عراق به نظر می آید آنها پذیرفته اند كه برای در نظر گرفته شدن به عنوان یك واقعیت در عراق باید واقعیت های دیگر كه عبارت از شیعیان و كردها هستند را نیز پذیرفته و به تعامل و رقابت به آنها بپردازند، در این زمینه، ابتكار اتحادیه عرب در برگزاری اجلاس قاهره چند هفته قبل از انتخابات پارلمان عراق رویدادی مهم و تعیین كننده بود كه برای تبیین علت تغییر رویكرد جامعه سنی عراق در این انتخابات نسبت به انتخابات قبلی نمی توان از كنار اجلاس قاهره به سادگی عبور كرد.اجلاس قاهره نقطه تحول اعراب
بعد از سقوط دولت صدام، رویكرد جهان عرب و به طبع عرب های سنی در داخل عراق نسبت به روند نوین سیاسی و تشكیل اركان تازه قدرت در عراق، بیشتر سلبی بوده و تطبیق و پذیرش كمتری نسبت به وقایع تازه از جانب جهان عرب صورت می گرفت. این درحالی بود كه جوامع شیعه و كرد عراق نیز بدون حمایت یا حداقل رفع خصومت های فعال با جامعه عرب وكشورهای عرب منطقه به راحتی قادر به ادامه زندگی و اداره امور كشور نمی بودند، تلاش دو طرف برای تعامل و نزدیكی هر چند كاملاً بی فایده نبود و چهره های شاخص سنی در دولت و مجمع ملی سابق حاضر بودند و حتی ریاست جمهور دولت موقت و ریاست مجمع ملی به اعراب سنی سپرده شده بود اما باز جهان و جامعه عرب در روند سیاسی عراق كاملاً همراه نشده و حتی مخالفت های فعالی نیز وجود داشت. ابتكار اتحادیه عرب برای تأثیرگذاری بر تحولات عراق ضمن كاستن از سطح تنش و مقابله، در نهایت، این اتحادیه را به جست وجوی راهی برای واردكردن آبرومندانه اعراب سنی به روند تحولات نوین عراق رهنمون شد، حاصل این جست وجو، پس از سفرهای دبیركل اتحادیه عرب به عراق و برخی كشورهای منطقه سرانجام به طراحی اجلاس قاهره منجر شد. نفس تشكیل اجلاس قاهره به نوعی به معنای بازنگری سیاست جهان عرب نسبت به وقایع عراق بود و پذیرش این كه عراق متحول شده و باید آن را شناخت و با آن كار كرد. مهمترین پیام این اجلاس پذیرش عراق نوین توسط جهان عرب است. عراقی كه ۶۰ درصد آن را شیعیان تشكیل می دهند و دیگر نمی توان این اكثریت فعال را در عراق نادیده انگاشت، از این رو، طبیعی است كه پس از اجلاس قاهره جریان عرب سنی به طور رسمی وارد سازوكار انتخابات در عراق شد. این رویكرد طبعاً به تغییر سیاست رسمی همپیمانان منطقه ای و بین المللی جهان عرب دروقایع عراق همچون تركیه و اروپا نیز منجر خواهد شد. دراین وضعیت ، واضح است كه سنی ها كرسی هایی را در پارلمان به دست خواهند آورد و این به معنی كاسته شدن درصدی از سهم شیعیان عراقی از كرسی های پارلمان است ، اما در یك نگاه واقع بینانه چنانچه شیعیان عراقی از متن تحولات سیاسی قابل حذف و نادیده گرفته شدن نیستند، سنی های عراق هم یك واقعیت غیرقابل نادیده انگاشته شدن هستند، از نگاه آگاهان امور قرارگرفتن این دوگروه در كنار هم و در یك روند سیاسی دموكراتیك به معنای حركت در جهت تثبیت بیشتر دولت عراق و فراهم آمدن بیشتر امكان كنترل ناامنی هاست. از همین روست كه ایران به عنوان بزرگترین كشور شیعه همسایه عراق در اجلاس قاهره در سطح وزیر امور خارجه حضور یافت و از رویكرد جدید جهان عرب نسبت به تحولات عراق استقبال به عمل آورد. البته حضور وزیر امور خارجه ایران در اجلاس قاهره نزد برخی محافل داخلی باعث طرح انتقاداتی شد و اینكه چرا ایران باید در اجلاسی كه به منظور شركت دادن سنی ها در روند سیاسی تازه عراق طراحی شده شركت كند، سؤالی بود كه از جانب برخی جریانها مطرح شد كه با توجه به آنچه گفته شد پاسخ به این سؤال چندان دشوار نیست.
ایران و اجلاس قاهره
برناظران تحولات منطقه پوشیده نیست چنانچه در افغانستان سرانجام اداره امور دولت نه دردست طالبان باقی ماند و نه در كف مبارزین و مخالفان پنجشیری طالبان قرار گرفت، بلكه روند دولت سازی به میان همه اقوام و جریانها كشیده شد، اداره مطلوب و دارای ثبات عراق نیز تنها به دست یكی از سه گروه عمده شیعه، سنی و كرد امكان پذیر نخواهد بود. هرچند، ایران را نمی توان جزو بانیان اجلاس قاهره دانست و طراحی این اجلاس در قالب اتحادیه عرب صورت گرفت، اما تغییر رویكرد جهان عرب به وقایع عراق و پذیرش تصحیح دیپلماسی عربی در قبال عراق به قصد ورود آرام و سیاسی اعراب سنی به روند تحولات كه در بطن خود معنای پذیرش عراق جدید با تركیب جمعیتی واقعی و اكثریت شیعه را دارد، نمی توانست با بی توجهی ایران مواجه باشد، چرا كه ایرانیان می دانند یك عراق با ثبات و برخوردار از دولت كارآمد و پاسخگو جز در سایه مشاركت همه اقوام و گروههای عراقی حاصل نخواهد شد، در پاسخ به آنها كه به سخنرانی «عمروموسی» دبیركل اتحادیه عرب در پارلمان كردستان اشاره كرده و قاهره را محل ائتلاف سنی ها و اكراد برعلیه شیعیان می دانند، می توان به دیدار عمر موسی با آیت الله «سیدعلی سیستانی » نیز اشاره كرد. یعنی اعرابی كه تا دیروز به بهانه مخالفت با فدرالیسم و خطر تجزیه عراق موضع غیرمنعطفی در قبال كردها و شیعیان داشتند برای رسیدن به نقش قابل توجه در عراق امروز مجبور به درنظر گرفتن هردو گروه شیعه و كرد هستند. واقع آن است كه تا پیش از مقطع انتخابات پارلمانی اعراب با هر اتفاقی در روند جدید دولت سازی در عراق مخالفت كرده اند، زیرا نقش خود را متناسب تشخیص نداده بودند و حال ، جهان عرب سعی دارد متناسب با نقشی كه در عراق پیدا می كند به وقایع عراق مشروعیت ببخشد . ایران نیز متناسب با جایگاه ویژه و بالای شیعیان به تحولات جدید مشروعیت بخشیده و حال كه اتحادیه عرب سعی درتأیید كل پروسه دولت سازی عراق دارد عدم درك شرایط و اتخاذ سیاستی عقب مانده مانند آنچه تاكنون جهان عرب در عراق داشته است كج سلیقگی است كه البته سیاست تهران نیز چنین نیست، رقابت انتخاباتی و رسیدن سنی ها به تعدادی كرسی مجلس طبعاً بهتر از ادامه یافتن ناامنی های غیرقابل مهار و كشته شدن روزی ۲۰۰ شیعه در عراق و ادامه حضور نیروهای خارجی در این كشور خواهد بود، نباید از یاد برد كه دولت عراق برای تأمین امنیت كه بزرگترین چالش دولت موقت بوده و باعث كندی پیشرفت پروژه های بازسازی شده به مشروعیت منطقه ای نیاز فراوان دارد ؛ مشروعیتی كه یك راه آن حل و جذب همه جریان های موجود در تحولات سیاسی و دولت سازی همه جانبه است. با توجه به سطح مشاركتی كه در انتخابات پارلمانی انتظار می رود و همچنین همراهی منطقه ای به وجود آمده انتخابات پارلمان را می توان گام مؤثر در جهت تأمین مشروعیت و ثبات در عراق تلقی كرد كه بعداز آن طرفداران ناامنی در عراق بیش از پیش با بحران مشروعیت دست به گریبان خواهند بود.
اینك انتخابات مجلس عراق
گذشته از همه مباحث و تحلیل های مطرح، اینك زمان انتخابات مجلس نمایندگان عراق فرا رسیده است، انتخاباتی كه همه اقوام و گروهها برای شركت در آن از انگیزه بالایی برخوردار هستند، چرا كه این پارلمان تعیین كننده دولت هم هست، مراجع مذهبی و دیگر شخصیت ها و گروههای ذینفوذ مردم را به شركت گسترده در انتخابات فرا خوانده اند و كشورهای خارجی و جامعه بین الملل هم از برگزاری انتخابات درعراق حمایت می كنند. اگرچه آمریكایی ها نمی دانند در خلوت خود باید از نتیجه انتخابات راضی باشند یا ناراضی، اما هرچه هست این مردم عراق هستند كه فردا مهر و نقش خود را پای پرده و صحنه تحولات نوین عراق به ثبت می رسانند. شبكه ها و رسانه های بین المللی امروز صحنه هایی دیدنی و به یادماندنی از انتخابات پارلمان عراق را به جهان مخابره خواهند كرد ، چون حضور اقشار مختلف مردم در صحنه و میدان هر انتخاباتی دیدنی و تماشایی است .
جلال برزگر

منبع : روزنامه ایران