کمردرد

در قرن حاضر ، گرچه بشر توانسته است با پیشرفت علوم مختلف ازجمله صنعت داروسازی و اختراع انواع واکسن ها ، بر بسیاری از بیماریهای عفونی فائق آید ، اما تغییر شیوه زندگی و صنعتی شدن جوامع و در پی آن تبدیل کارهای بدنی به کارهای فکر یو اداری افزایش ساعات اشتغال افراد ، وضعیت نامناسب فیزیکی بدن در حین کار ، رژیم غذایی نامناسب ، عدم استراحت کافی ، افزایش استرس های روحی ، آلودگی محیط زیست و.... سبب شده است تا بشر با مشکلات جدیدی مواجه گردد . به طوریکه آمار بیماریهای قلبی عروقی ، روماتیسمی ، سرطان ، تصادفات و... در دنیا نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته است . در بین این بیماریها مشکلات ستون فقرات مخصوصاً کمر درد ، بالاترین میزان را داراست که علت اصلی آن ، تغییر شیوه زندگی از زندگی پر تحرک و پر فعالیت به سمت کم تحرکی و پشت میز نشینی و عدم تطابق صحیح وضعیت بدن با این نوع حیات است . در بررسی آماری شیوع کل دردهای ناحیه کمر حدود ٪۰۸ گزارش شده است یعنی ٪۰۸ مردم جهان حداقل یکبار کمردرد را تجربه کرده اند که در جوامع صنعتی اولین تظاهرات آن از حدود۰۳ سالگی آغاز شده و روند تخریبی سریعتری نیز دارد. این آمار بسیار بالا ضرورت شناخت وضعیتهای مناسب را در زندگی امروزی نشان می دهد .
علل کمردرد
به طور کلی کمردرد را می توان بر حسب علت به دو دسته عمده تقسیم بندی نمود : علل مکانیکی و علل غیرمکانیکی .
* کمردردهای مکانیکی
شامل آن دسته از بیماریهایی هستند که در اثر و یا به واسطه یک عامل مکانیکی مانند ضربه ، حرکات فیزیکی نامناسب ، کم بودن قوام عضلات و یا فشار بیش از حد به ناحیه ستون فقرات کمری و در اثر بد قرار گرفتن وضع بدن در حالت نشسته و ایستاده ایجاد می گردند . این دسته از بیماریها ۹۰٪ از علل کمردرد را تشکیل می دهند و نکته جالب اینکه براحتی قابل پیشگیری هستند .
الف - عوامل پیش زمینه ای یا مستعد کننده
سبب فشار همیشگی بر ساختمان ستون فقرات کمری و ساختارهای آن شده و با ایجاد یک حالت آسیب پذیری و تضعیف ساختمانهای نگهدارنده ستون فقرات ( عضلات و رباطها ) ، سبب بروز کمردردهای شدید می گردند . این موارد عبارتند از :
۱ - قرار گرفتن در وضعیت های نامناسب
وضعیت نامناسب ایستادن : قرار گرفتن در وضعیت نامناسب هنگام ایستادن ، سبب افزایش یا کاهش قوسهای ستون فقرات و یا انحراف جانبی آنها می شود که در هر صورت باعث بروز کمردردهای شدید می گردد .
وضعیت ایستا : وضعیت ایستا و بدون تحرک بخصوص وقتی که نامتقارن و کج باشد ، برای ستون فقرات بسیار مضر است . این حالت بیشتر در کار با ماشین آلات ، که نیاز به قرار گرفتن در یک وضعیت ثابت و نامتقارن بمدت طولانی دارد بسیار اتفاق می افتد و اگر اصلاح نگردد می تواند باعث درد قابل توجهی در ناحیه کمر شود .
افرادیکه با کامپیوتر کار می کنند به طور مداوم در یک وضعیت ایستا قرار دارند به طوریکه سر خم شده ، دست های بر روی صفحه کلید قرار گرفته و تنها انگشتان حرکت می کنند . این حالت با فشار بر نواحی شانه ای و انقباض ممتد عضلات گردن و کتف همراه است و اغلب این افراد از درد در ناحیه شانه های خود شکایت دارند. در صورتیکه صفحه کلید در سمت چپ و صفحه کامپیوتر در سمت راست کاربر قرار گیرد به طوریکه وی مجبور باشد در طی روز مدام سرش را حرکت دهد و یا اینکه صفحه کلید بالاتر و یا پائین تر از ارتفاع استاندارد خود قرار گیرد ، فشار مکانیکی وارد بر ستون فقرات بیشتر شده و سبب آسیب بیشتری می گردد .
وضعیت نامناسب نشستن
خم شدن های طولانی از ناحیه کمر
چمباتمه زدن بمدت طولانی
خم و راست شدن مکرر
۲ - کاهش تحرک
کاهش تحرک می تواند نتیجه عدم استفاده و یا بهبود ناکافی عضو بعد از آسیب دیدن باشد . عدم استفاده : کاهش دامنه طبیعی حرکات ستون فقرات و عدم استفاده فعالانه از این عضو منجر به سفتی و کاهش خاصیت ارتجاعی ان شده و از طرفی باعث آتروفی ( لاغر شدن ) عضلات نگهدارنده ستون فقرات می گردد . عضلات ضعیف و لاغر ، قدرت حمایت از ستون فقرات کمری در شرایط مورد نیاز مثل ( بلند کردن جسم سنگین از روی زمین ) را ندارند در نتیجه سبب بروز کمردرد می شوند . این وضعیت با ورزش فعال د رکل دامنه حرکتی ستون فقرات ، فیزیوتراپی و تقویت عضلات نگهدارنده قابل جبران است . البته کاهش دامنه حرکات مفصلی می تواند ناشی از عوامل دیگری مانند اسکار سوختگی ، علل مادرزادی مانند جوش خوردن ۲ مهره یا در رفتگی لگن باشد . بهبود ناکافی : به طور مثال عدم بهبودی کامل بعد از یک حمله کمردرد ناشی از اسپاسم عضلانی که منجر به کاهش گودی کمر شده است ، می تواند باعث کاهش تحرک ستون فقرات شود . در این مورد بهترین درمان انجام تمرینات ورزشی به طور فعالانه و تحت نظر یک فیزیوتراپیست جهت اصلاح گودی کمر و بازگشت به وضعیت طبیعی است .
۳ - استرس ناشی از کار
نیرو و ارتعاش : نیرو و ارتعاش تولید شده توسط ابزار مختلف ، از طریق دستها و یا اندام دیگر به بدن منتقل می شود و باعث فشارهای غیرمعمول بخصوص در اطراف گردن و شانه ها می گردد . برای مثال : کار با دریل های بادی ، چکش زدن مداوم ، پوشیدن دستکش های سنگین و یا رانندگی طولانی مخصوصاً با وسایط نقلیه سنگین از قبیل تراکتورها ، یک نیروی ارتعاشی قوی را به بدن منتقل می کند که با افزایش فشار عمودی به دیسکهای بین مهره ای سبب آسیب به آنها و بروز کمردرد می گردد . توالی و تدوام کار : کار سنگین و مداوم در یک وضعیت ثابت برای ستون فقرات بسیار مضر است . بخصوص در مشاغل صنعتی که نیروی زیادی برای انجام کار صرف می گردد ، بهتر است زمانی هر چند کوتاه به استراحت جهت تجدید قوا اختصاص داده شود ، تا از آسیبهای ناشی از کار سنگین بر ستون فقرات کاسته شود .
۴- چاقی :
وزن زیاد مشکل شایعی است که گریبانگیر برخی افراد جامعه می باشد . صرف نظر ازشکل ظاهری که یک مقوله شخصی است ، عوارض ناشی از چاقی مانند : فشار حاصله بر روی قلب ، تمایل به افزایش فشار خون ، آسیب به ستون فقرات ( بخصوص ناحیه کمر) و ... قابل توجه است . مهم است بدانید آسیب حاصل از چاقی بر ستون فقرات کمری بلافاصله قابل تشخیص نیست بخصوص اینکه درد ناشی از آن بیشتر در ناحیه لگن و زانوها احساس می شود . شایعترین شکل آسیب به صورت افزایش گودی کمر در اثر حجم زیاد شکم و آویزان بودن آن است . این حالت به مرور سبب پیدایش کمردردهای شدید و مزمن می گردد ، که البته در حاملگی نیز شایع است ولی باید توجه داشت که مدتی پس از ختم حاملگی ، ستون فقرات به شکل طبیعی خود باز می گردد ولی در مورد چاقی مزمن این طور نیست .کاهش تحرک نتیجه قطعی چاقی است به طوریکه افزایش حجم بافت نرم موجب قطع حرکات مفصلی در انتهای دامنه طبیعی حرکاتشان می گردد . تمامی مفاصل بخصوص مفاصل ران و زانوها درگیرشده و توانایی تحرک در کل دامنه حرکتیشان را از دست می دهند . افراد چاق بیشتر از بقیه به آرتروز مهره های کمری مبتلا می شوند در نتیجه در افراد چاق ، کاهش وزن ، اولین و مهمترین اقدام در درمان کمر درد می باشد .ب - عوامل آشکار ساز :
در واقع عوامل مستقیم و ناگهانی کمر درد هستند . این عوامل می توانند سبب ایجاد درد کمر برای بار اول و یا عود کمردردهای قبلی گردند . اینها را می توان براساس طبقه بندی میتلند ( ۱۹۸۶) به صورت ذیل برشمرد :
- استفاده جدید(NEW USE)
به هر گونه فعالیت تمرین نشده و یا اجرانشده از قبل گفته می شود که می تواند تحریک آمیز بوده و سبب بروز درد گردد . بنابراین یک حرکت که برای زمانی انجام نشده است اگر به طور ناگهانی انجام شود و یا فراتر از توانایی عضوی باشد که در حالت کنونی سالم است می تواند سبب آسیب به عضو(مثلاً ستون فقرات کمری) و درد ناگهانی آن گردد . مانند : تغییر وضعیت ناگهانی پس از یک کار طولانی یا انجام یک ورزش سنگین ، برای اولین بار در سنین میانسالی .
- استفاده نادرست (MIS USE)
به هر گونه حرکت نادرست یا قرار گرفتن در وضعیت نامناسب جهت انجام کار گفته می شود . مثلاً خم شدن برای برداشتن فرش به شیوه غلط و یا قرار گرفتن در وضعیت نامناسب برای خاموش کردن لامپ یا بالا کشیدن تنه برای رسیدن به کمد ، اینها همگی حرکات نرمالی هستند که اگر بدرستی اجرا شوند هیچ گونه بیماری ایجاد نمی شود ، اما انجام این کارها با عضلات نامتعادل و یا حرکت ناگهانی ، سبب فشار به ستون فقرات کمری و بروز درد می شود ، یک کمر سالم ممکن است از عهده این شرایط برآید ولی کمری که اغلب از درد رنج می برد تسلیم می گردد .
- استفاده بیش از حد
عبارتست از استفاده درست و معمولی از عضوی که بیش از حد خسته است و بمدت طولانی تحت فشار و استرس قرار داشته است . این حالت در ستون فقرات کمری سبب آسیب به آن و بروز درد شدید کمر می شود .
- ضربه
در هر تصادف و یا حادثه ای مانند : سقوط از بلندی یا ضربه مستقیم ، ستون فقرات کمری ممکن است آسیب ببیند . این آسیب می تواند از یک کوفتگی مختصر عضلانی یا رگ به رگ شدن مهره ها تا پارگی لیگامانها ، شکستگی مهره ها و یا آسیب به نخاع کمری باشد . البته شکستگی مهره و آسیب به نخاع بیشتر در اثر پرت شدن از بلندی ( مثلاً از روی نردبان ) و یا تصادف با اتومبیل اتفاق می افتد . باید توجه داشت که در افراد مسن ،‌ مهره های کمر به علت پوکی استخوان ضعیف شده اند و ممکن است یک ضربه آرام هم باعث شکسته شدن آنها شود . در چنین مواردی ،‌ باید تا حد امکان از حرکت دادن بیمار جلوگیری کرد . اگر بیمار نمی تواند پاهایش را حرکت دهد ، معنی آن اینست که نخاع صدمه دیده است . در این حالت گردن بیمار نباید خم شود و بیمار نباید بنشیند یا از جای خود برخیزد بلکه باید وی را بر روی وسیله ای شبیه برانکارد گذاشته و سریعاً به بیمارستان انتقال داد .
* علل غیرمکانیکی
علل غیرمکانیکی شامل آن دسته از علل طبی و یا بیماریهای سیستمیک هستند که در سیر بیماری به طرق مختلف ممکن است باعث کمردرد شوند و تشخیص و درمان این بیماریها تماماً به عهده پزشک معالج شما می باشد . به طور کلی هر گاه دچار کمردرد شدید به عنوان اولین اقدام به پزشک مراجعه کنید تا ابتدا علل طبی یا سیستمیک آن بررسی گردد . شایعترین علل طبی عبارتند از : بیماریهای التهابی ، بیماریهای عفونی ، سرطانها و بیماریهای متابولیکی و ... که تشخیص و درمان همه آنها همانطور که گفته شد بر عهده پزشک معالج شما می باشد .
بیماریهای التهابی : آرتریت روماتوئید - اسپوندیلیت آنکلیوزان
بیماریهای عفونی : عفونت حاد فضای بین مهره ای ( دیسک ) و استخوان مهره - سل - تب مالت ( در ایران شایع است ) عفونت مزمن مهره ها و عفونت خارجی
تومورها : تومور ریشه اعصاب - تومور مهره ها - تومور اولیه استخوانی - تومور اولیه عصبی - تومور متاستازی مهره ها ( از پستان ، پروستات ، ریه ، کلیه ، تیروئید )‌
بیماریهای متابولیکی : پوکی استخوان - نرمی استخوان
از علل کمتر شایع می توان به مسمومیت با فلزات سنگین مثل رادیوم و بیماریهای ناشی از اختلال جریان خون اشاره کرد . نکاتی که بیشتر به نفع علل طبی کمردرد هستند عبارتند از :
۱ - سن بالای ۵۴ سال ، بخصوص در بیماریهای غیرالتهابی و بیمارانی که سابقه ای از عوامل مکانیکی را ذکر نمی کنند .
۲ - کمردردهای شبانه که با استراحت نیز بهبود می یابند .
۳ - وجود علائم و نشانه های همراه کمردرد مانند : تب ، تعریق ، کاهش وزن ، ضعف و خستگی مزمن که با کنترل درد نیز بیمار احساس سلامتی نمی کند . در بسیاری از موارد به رغم معاینه فیزیکی دقیق و انجام آزمایشات مختلف ، علت مشخصی برای کمردرد پیدا نمی شود . در چنین مواردی با در نظر گرفتن عوامل روانی که باعث پیدایش و یا تشدید کمردرد می شوند باید با یک روانپزشک و یا روانشناس مشورت کرد . همچنین تمارض برای از زیر کار در رفتن و یا گرفتن خسارت از بیمه مربوطه از عواملی هستند که پزشک معالج باید آنها را در نظر داشته باشد .
پیشگیری از کمردرد
کمردرد علت مختلفی دارد از جمله فتق دیسک بین مهره ای ، پوکی استخوان ، عفونت های ادراری ، التهاب مفصلی . اما شایعترین علت آن کشیدگی و تنش عضلات و رباطهای کمر است . بسته به نوع عامل کمردرد درمان آن متفاوت است اما رعایت نکات زیر برای پیشگیری از کمردرد مفید میباشد :
- کفش های مناسب با پاشنه های کوتاه بپوشید .
- هنگام بلند کردن اجسام نزدیک آنها بایستید ، فاصله پاهایتان کم باشد و بجای خم کردن کمر خود ، با خم کردن زانوها در حالت چمباتمه جسم را بلند کنید .
- همیشه سعی کنید کمر خود را راست نگه دارید و از قوز کردن بپرهیزید .
- اگر کمر درد دارید یا قبلاً دچار مشکل ستوان فقرات بوده اید از بلند کردن اجسام خودداری کنید .
- اجسام سنگین را بالای سر خود بلند نکنید .
- اجسام را بسرعت و یک ضرب بلند نکنید .
- هنگامیکه جسمی را حمل می کنید از خم کردن و چرخانیدن کمر خود بپرهیزید .
- بیش از یکی دو ساعت در حالت نشسته ثابت قرار نگیرید .

منبع : واحد مرکزی خبر