توازن الکترولیت‌ها در جیره‌های غذایی جوجه‌های گوشتی

از نقطه نظرشیمیایی، الکترولیت عبارت از یونهای مثبت و منفی قابل محلول در حلالهای مختلف بوده که به این طریق، محلولهای مزبور توانایی پیدا می کنند تا جریانهای الکتریکی را انتقال دهند. در جوجه های گوشتی، سه الکترولیت مهم، که توازن بین آنها در خصوص فعالیت های بیولوژیکی و تولیدی نقش اساسی ایفا می کند، یونهای سدیم ،پتاسیم و کلر می باشند. دو یون اولی دارای بار مثبت و در نتیجه آلکالوژنیک بوده و pH مایعات بدن را افزایش می دهند، در حالی که کلر دارای بار منفی و نقش اسیدوژنیک داشته و pH مایعات بدن را کاهش می دهد. با توجه به اهمیت این یون ها، نه تنها باید مقدار احتیاج در جیره های غذایی روزانه جوجه ها (در شرایط و سنین مختلف) تامین شود بلكه باید نسبت صحیحی نیز بین شان برقرار باشد. مقدار مورد نیاز این یون ها بر اساس میلی اکی والان در هر کیلو گرم mEq/kg بیان می شود.
pH پلاسمای خون، با استفاده از غلظت و خواص شیمیایی اسید ها و بازهای موجود در آن، سنجیده می شود. از بین الکترولیت های موجود، سدیم، به مقدار زیاد در خون و بیرون از سلولها یافت می شود، در حالی که پتاسیم مهمترین کاتیون داخل سلولی است. زیادی پتاسیم در بدن، نیاز به کلر و آب را جهت دفع شدن از طریق کلیه ها افزایش می دهد. جوجه ها، جهت حفظ هموستازی بدن خود به مقدار و نسبت معینی از این عناصر نیاز دارند. تامین و وجود نسبت معین بین این یون ها به توازن الکترولیتی تعبیر می شود. در اغلب اوقات از این عناصر معدنی یک ظرفیتی به خاطر اثرات مهم آنها در توازن اسید و باز مایعات بدن، در مقایسه با یونهایی نظیر سولفات و فسفات و کلسیم و منیزیم، به عنوان یونهای قوی نام برده می شود.
پژوهشهای مختلف نشان داده اند که وجود توازن بین این عناصر معدنی عملکرد جوجه های گوشتی را در شرایط مختلف (خنثی حرارتی و تنش گرمایی) تحت تاثیر قرار می دهد. از جمله وظایف این عناصر معدنی در بدن، کمک به ساخت پروتیین بافتها، نگهداری هموستازی داخل و بیرون سلولی، پتانسیل الکتریکی غشا سلولی، واکنش های آنزیمی و توازن اسید و باز می باشد. توازن اسید و باز تحت تاثیر عوامل محیطی، تغذیه و متابولیسم می باشد.
● عوامل محیطی
از لحاظ تئوری در تحت شرایط خنثی حرارتی، پرندگان ایده آل ترین توازن الکترولیتی را نشان می دهند. طوری که این نوع از توازن، به آنها این اجازه را می دهد که حداکثر عملکرد را در خصوص افزایش وزن، استفاده از خوراک و غیره داشته باشند. با افزایش درجه حرارت محیطی، حیوانات جهت تعدیل حرارت بدن بر سرعت تنفس خود می افزایند تا به این وسیله حرارت اضافی را توسط آب بخارشده از طریق ریه ها و تنفس کردن، از بدن خارج کنند. در طی این چرخه، مقداری از گاز دی اکسید کربن نیز از بدن خارج شده و توازن اسید و باز بدن بهم خورده و آلکالوزیس تنفسی ایجاد گردیده و این عمل دارای تاثیرات سویی در روی سرعت رشد، ضریب تبدیل غذایی و سرزندگی جوجه ها می باشد. در اثر تنش حرارتی میزان دفع پتاسیم از بدن افزایش یافته، سطح پتاسیم در بدن (داخل و بیرون سلول ها) کاهش یافته و متابولیسم عادی حیوان مختل می شود.به نظر می رسد تحت چنین شرایطی، اضافه کردن یون بی کربنات بتواند از تغییر زیاد pH خون جلو گیری کرده و توازن مناسب بین الکترولیت ها را برقرار نماید.
● عوامل تغذیه ای
به نظر می رسد در شرایط عادی زیادی کلر جیره، مهمترین عامل تاثیر گذار روی توازن الکترولیت ها باشد.دربرخی اوقات (همانند تنش حرارتی) برای مقابله با این پدیده، استفاده از بی کربنات سدیم، بجای کلرید سدیم توصیه شده است. پتاسیم در اکثر منابع غذایی به مقدار کافی وجود دارد. در حالی که منابع غذایی سدیم کم بوده و در اقلام غذایی جهت استفاده در تغذیه جوجه های گوشتی، به مقدار کافی وجود ندارد. تغییر در سطح الکترولیت های جیره غذایی در زمان عوض کردن زیاد اقلام غذایی جیره ها ، به خصوص جایگزینی منابع پروتیین حیوانی به جای کنجاله سویا و یا بر عکس دیده می شود. در بین غلات، توازن الکترولیت ها در دانه سورگوم کم است در حالی که گندم در مقایسه با ذرت، در موقعیت بهتری قرار دارد. بیشترین تفاوت در منابع پروتیینی و مخصوصاً سویا، دیده می شود. کنجاله سویا منبع غنی از پتاسیم است. باید توجه دقیقی به توازن الکترولیتی جیره های غذایی در موقع تغییر منابع پروتئینی خوراك مبذول داشت. به عنوان مثال، در جیره ای که حاوی ۶۰% سورگوم و ۲۵% کنجاله سویا است، توازن الکترولیت ها ۲۱۰ میلی اکی والان در کیلوگرم است، در حالی که هنگام استفاده از جیره حاوی ۷۵% سورگوم و ۱۰% پودر ماهی، این میزان به ۷۵ میلی اکی والان در کیلوگرم کا هش می یابد. بنا بر این در جیره حا وی سورگوم و پودر ماهی، جهت توازن الکترولیت ها نیاز به استفاده از منابعی نظیر بی کربنات سدیم احساس می شود. اگر تنش های حرارتی را نتوان از طرق معمول مدیریتی کنترل کرد، تغییر توازن الکترولیت ها می تواند در این زمینه مفید باشد.
● عوامل متابولیكی
فرا هم زیستی الکترولیت ها در بدن، تحت تاثیر هموستازی روده ای و کلیوی می باشد. این امرمی تواند نقش مهمی در جذب و دفع الکترولیت ها ایفا نمایند. باید توازن بین الکترولیت ها طوری تنظیم شود که آنها بتوانند با حفظ هموستازی ایده آل بدنی، حداکثر عملکرد را نشان دهند. توازن الکترولیت ها در جوجه های گوشتی حاصل جمع یونهای سدیم و پتاسیم، منهای کلر(سدیم +پتاسیم- کلر) می باشد. جوجه ها، بهترین عملکرد را در توازن الکترولیتی ۲۵۰ میلی اکی والان در کیلوگرم نشان می دهند. جوجه های گوشتی سنگین وزن (حوالی فروش) به تنش های حرارتی حساسیت بیشتری دارند، این موضوع می تواند ناشی از مشکل ثابت نگه داشتن درجه حرارت بدن، به علت بزرگی توده بدنی و سرعت بالای متابولیسم متناسب با رشد سریع آنها باشد. برای مقابله با افزایش حرارت بدن، سرعت تنفس در آنها زیاد شده و این منجر به آلکالوز تنفسی می گردد.
● اضافه کردن الکترولیت ها به جیره های غذایی
الکترولیت های مختلفی در بازار وجود دارد که می شود از آنها برای برقراری توازن مناسب در جیره های غذایی استفاده کرد، که از بین آنها می توان به NaHCO۳,NH۴Cl,CaCl۲,KCl,K۲CO۳ اشاره کرد.در حالی که استفاده از نمک طعام باعث افزایش فشار خون می شود، کلرید پتاسیم باعث کاهش آن می گردد. براساس تحقیقاتی که با استفاده ازسویه های حساس به نمک در موش های آزمایشگاهی انجام گرفته است، آن دسته از موشهایی که نیاز به کلرید سدیم آنها به صورت دقیق تامین شده بود، افزایش نسبت پتاسیم به سدیم، از افزایش فشار خون جلو گیری کرد. در حالی که بدون در نظر گرفتن این نسبت، افزایش مطلق نمک طعام به جیره های غذایی، موجب افزایش فشار خون، آسیب رسیدن به کلیه ها و کاهش حرکت پلاسما در لوله های کلیوی گردید. همچنین آزمایشهای انسانی نشان داده است كه استفاده از مکمل های پتاسیمی در افرادی که از فشار خون بالا رنج می برند، موجب کاهش فشار خون آنها می گردد.کلسیم خون در خصوص انقباض عضله قلب موثر است، در حالی که پتاسیم در انبساط و استراحت آن اثرات بیشتری داشته و هر دوی اینها، در رابطه با ضربان عادی قلب دارای اثرات مفیدی می باشند. از بی کربنات پتاسیم، به صورت موفقیت آمیزی به عنوان منبع پتاسیم در جیره های غذایی جوجه های گوشتی در شرایط عادی (خنثی حرارتی) استفاده شده است. درحالی که از کربنات پتاسیم در موقع بروز تنش های گرمایی، به مقدار زیاد استفاده می گردد. هرچند در بعضی مواقع بر اثر استفاده زیاد از این مواد، عملکرد طیور را به علت خوش خوراک نبودن کاهش می دهند. با گسترش استفاده از جیره کم پروتیین در تغذیه جوجه های گوشتی به نظر می رسد در آینده شاهد استفاده بیشتری از این منبع پتاسیمی در جیره های غذایی آنها باشیم.
● تداخل بین سدیم- کلراید و پتاسیم
هر چند که عناصر معدنی یاد شده دارای تاثیرات مثبتی در روی عملکرد جوجه های گوشتی می باشند، ولی باید به این مسئله توجه کرده که باید بین آنها توازن مناسبی نیز برقرار باشد. زیرا زیادی این عناصر همان مقدار تاثیر بد دارد، که کمبودشان از خود به جای می گذارد. باید مواظب بود که توازن توصیه شده در عناصر مختلف در بین این عناصر برقرار باشد.

تهیه و تدوین از: مهندس علی نوبخت
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی – واحد مراغه
منابع
Hooge , D. M ., ۲۰۰۳ .Dietary sodium bicarbonate and electrolyte balance for broiler and breeder chikens. Hooge Consulting Service , Inc. ۸۷۷۵ North Cedar Road Eagle Mountain ,Utah ۸۴۰۴۳ USA .
Hooge. D .M .,۲۰۰۳ .Sodium and potassium supplements for poultry .Poultry Digest Online Vol۳,Num ۱۱ .
Ozbey .O .,N .Yildiz .M .H .Aysondu ,and O .Ozmen,۲۰۰۴ .The effect of high temperature on blood serum parameters and egg productivity characteristics of Japanese quails(Coturnix coturnix japonica) .Inter .J. Poul Sci .۳(۷):۴۸۵-۴۸۹ .
Riond .J .L. ,۲۰۰۱ .Animal nutrition and acid-base balance .Eur J. Nutr .۴۰:۲۴۵-۲۵۴ .
Borges. S .A .,A. V. Fisher da Silva ,J. Ariki ,D .M .Hooge ,۲۰۰۳ .Dietary electrolyte balance for broiler chickens exposed to thermoneutral or heat stress environments. Poultry Sci .۸۲:۴۲۸-۴۳۵

منبع : روزنامه جوان