عمر طولانی زنان… و آلزایمر

مغز انسان، در روند طبیعی پیری، برای ضبط، ذخیره و بازیابی اطلاعات دچار مشكل می‌شود. بنابراین، وجود اشكالاتی در حافظه در سنین بالا نگران‌كننده به نظر نمی‌رسد. اما بیماری آلزایمر چیز دیگری است. علایم این بیماری به دنبال فساد و تباهی سلول‌های عصبی و ایجاد جراحات بسیار گسترده در مغز آشكار می‌شود. آلزایمر بر نواحی خاصی از مغز كه مسئول حافظه و اعمال ذهنی هستند اثر می‌گذارد. این بیماری پیش‌رونده به سمت جنون، به زوال حافظه و فروریختگی ذهنی و جسمی فرد مبتلا منتهی می‌شود.اختلالات حافظه‌ای ناشی از آلزایمر بسیار مهم‌تر و گسترده‌تر از پیری معمولی است و در هر دو نوع حافظهٔ كوتاه‌مدت و درازمدت ایجاد می‌شود. برای مثال، فرد كهنسال معمولی اسامی خاص را با اشكال به خاطر می‌آورد؛ اما بیمار مبتلا به آلزایمر كلمات ساده مانند نان یا خورشید را هم به یاد نمی‌آورد، نمی‌تواند اطلاعات جدید را به خاطر بسپارد و دچار اختلالات زبانی، مشكلات حركتی و ناتوانی در بازشناسی چهره‌ها و اشیا می‌شود. میان بروز علائم اولیهٔ آلزایمر تا مرگ، فاصلهٔ متغیری وجود دارد (از ۳ تا ۲۰ سال). در طی این مدت، روند تخریب ذهن و اندیشهٔ فرد بیمار آهسته و پیوسته ادامه می‌یابد. علم انسان هنوز قادر به متوقف كردن این روند نیست.
نسبت زنان و مردان مبتلا به آلزایمر
در میان افراد با سن بالای ۸۰ سال، یك نفر از هر پنج نفر به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شود و این در حالی است كه بیماری در افراد با سن كمتر از ۶۵ سال بسیار به‌ندرت دیده شده است. بنابراین سن عامل اصلی در بروز بیماری آلزایمر به‌شمار می‌آید، هرچند كه نمی‌توان این بیماری را عارضهٔ خاص دوران كهنسالی دانست. همچنین، مطالعات بسیار گسترده در مورد این بیماری نشان داده كه ابتلا به آلزایمر در زنان بیشتر از مردان است، امری كه مبین نقش هورمون‌ها در بروز این بیماری است.می‌دانیم كه امید به زندگی در زنان بیشتر از مردان است (۸۳ سال برای زنان و ۷۴ سال برای مردان) و در برابر هر هفت زن به ۱۰۰ سالگی رسیده، یك مرد ۱۰۰ ساله وجود دارد. با توجه به طول عمر بیشتر زنان و ارتباط میان سن و آلزایمر، طبیعی است كه زنان در ردیف اول ابتلا به این بیماری قرار گیرند. اما حتی با نادیده گرفتن عامل طول عمر نیز، زنان باز هم بیشتر در معرض خطر هستند. دلیل این امر هنوز روشن نیست و منوط به تشخیص قطعی عامل بیماری است. به‌رغم وجود گروهی از علائم قابل تشخیص برای متخصصان، تشخیص قطعی بیماری تنها پس از آنالیز مغز از طریق نمونه‌برداری میسر می‌شود، زیرا بیماری‌های دیگری هم ممكن است همان علایم آلزایمر را بدون جراحت‌های مغزی ناشی از آن نشان دهند. در عمل، از هر ۳ هزار بیمار، تنها از یك نفر نمونه‌برداری می‌شود و به همین سبب عامل اصلی این بیماری تاكنون ناشناخته مانده است.
نقش ژن‌ها
تا اینجا دانستیم كه جنسیت عامل مهمی در بروز آلزایمر است. محققان امریكایی وجود رابطه میان جنسیت و برخی عوامل پیچیدهٔ ژنتیكی را به اثبات رسانده‌اند. بدین ترتیب كه در خون انسان ژنی وجود دارد به نام «۴APO E» كه در ساخت نوعی پروتئین به نام «آپو لیپوپروتئین E» نقش دارد. حاملان این ژن نمی‌توانند با تشكیل پروتئینی به نام «بتا آمیلوئید» كه در جراحت‌های مغزی ناشی از آلزایمر دیده می‌شود به‌طور كامل مقابله كنند و كسی كه حامل این ژن است بیشتر در معرض ابتلا به آلزایمر قرار می‌گیرد. گفتنی است كه تمامی ژن‌های انسان زوج هستند (هر كدام از یكی از والدین به فرد می‌رسد). اولین معما در یافته‌های مربوط به آلزایمر آن است كه احتمال ابتلا به بیماری در مردانی كه هر دو ژن ۴APO E را از والدین خود به ارث برده باشند با زنانی كه فقط یك ژن ۴APO E را دریافت كرده باشند یكسان است.محققان به‌طور جدی در این زمینه تحقیق می‌كنند كه چگونه جنسیت فرد در این مكانیسم تأثیر می‌گذارد؟ و چگونه این ژن بر سن ظهور بیماری اثر می‌گذارد؟ این مسئله بسیار پیچیده است چرا كه ژن‌های مؤثر در بیماری آلزایمر كاملاً شناخته شده‌اند. پس ژنتیك تنها عامل این بیماری نیست. موارد كاملاً ارثی یا خانوادگی تقریباً نادرند (حدود ۱۰۰ مورد در تمام دنیا). اكثریت موارد بروز بیماری كاملاً خارج از هر نوع الگوی شناخته‌شدهٔ ژنتیكی است.
نقش هورمون‌ها
امروزه محققان عامل آلزایمر را در هورمون‌های زنانه جست‌وجو می‌كنند. هورمون استروژن نقش محافظت‌كننده دارد، بخصوص هنگامی كه به صورت هورمون جایگزین برای زنان یائسه تجویز می‌شود. تجویز استروژن حتی در زنان مبتلا نیز به بهبود آشكار توانایی تمركز و جهت‌یابی در آنان منجر می‌شود. پروژسترون ـ همراه با استروژن در هورمون‌درمانی زنان یائسه ـ اثر مثبتی بر حافظه دارد. مطالعات نشان می‌دهد كه زنان فاقد استروژن ـ یائسه‌هایی كه از هورمون جایگزین استفاده نمی‌كنند یا تخمدان‌هایشان بیرون آورده شده است ـ بیشتر از زنانی كه هورمون جایگزین دریافت می‌كنند در معرض ابتلا به آلزایمر قرار دارند.بسیاری از یافته‌ها نیز مؤید این امر هستند: برای مثال، استروژن مستقیماً بر یكی از مناطق اصلی مغز كه در ذخیرهٔ اطلاعات نقش دارد اثر می‌گذارد. همچنین این هورمون بر شبكهٔ عروقی مغز كه در برخی مبتلایان به آلزایمر دچار اشكال می‌شود و بر انواع مختلف سلول‌های مغزی كه بهترین نوع ارتباط را میان سلول‌های عصبی برقرار می‌كنند مؤثر است. حتی برخی محققان معتقدند كه استروژن مستقیماً مانع از شكل‌گیری پروتئین «بتا آمیلوئید» در بدن می‌شود. و سرانجام این‌كه استروژن، مانند برخی مولكول‌های آنتی‌اكسیدان نظیر ویتامین E كه نقش پیش‌گیرنده دارند، نقشی مشابه در مقابله با روند مخرب اكسیداسیون ایفا می‌كند.استفاده از استروژن، بر اساس این شواهد، برای پیشگیری از آلزایمر ضروری است و هورمون‌های جایگزین دورهٔ یائسگی نیز به دلیل وجود استروژن در آنها نقشی پیش‌گیرنده دارند. آنچه مسلم است چندین عامل در بروز بیماری آلزایمر در انسان نقش دارند. بنابراین این توصیه‌ها نیز برای مقابله با برخی عوامل به‌وجودآورندهٔ بیماری كاربرد دارند، نه تمامی آنها.

ترجمهٔ مریم صفرزاده

منبع : ماهنامه زنان