سرابی برای جنوب

نمایندگان کشورهای ثروتمند بلافاصله از این پیشرفت ابراز شادمانی کردند. به اعتقاد مذاکره کننده اروپائی، پیتر ماندلسون، این یک پیام روشن است که از هنگ کنگ برای فقیرترین و نیازمندترین کشورها به توسعه ارسال شده است. راب پورتمن، همتای آمریکایی ماندلسون، نیز ادعا کرد که کشورهای غنی می خواهند تا آنجا که ممکن است دست و دلباز باشند. افسوس واقعیّت بسیار پیش پا افتاده تر از این حرفها است. محتوای طرح، مورد نظر در واقع از سه بند تشکیل شده است: معافیّت کامل حقوق گمرکی برای کلیه کالاهائی که از ۳۲ کشور کمتر توسعه یافته عضو سازمکان تجارت جهانی صادر می شوند. به استثنای تسلیحات، کمک به تجارت این کشورها و فراهم آوردن زمینه های اجرای قرارداد دسترسی به داروهای خاص توسط این کشورها.
تنها بند اول این طرح توسعه می تواند تا حدی به سود بخش اشتغال در کشورهای کمتر توسعه یافته باشد. البته نباید فراموش کرد که این امر نمی تواند این کشورها را از معضل تولید تخصّصی برخی کالهای محدود، در راستای منافع برخی شرکتهای واقع در کشورهای شمال، خلاصی بخشد، پدیده ای که مانع از نیل کشورهای کمترتوسعه یافته به یک توسعه متناسب با نیازهای خاص خود می شود. به علاوه، دست و دلبازی کشورهای ثروتمند، محدودیّتهایی هم دارد که آمریکا یا ژاپن به توافق نامهٔ نهایی تحمیل کردند. این دو کشور برخی از کالهای به اصطلاح حساس را از متن توافق نامه خارج کردند.
بند دوم طرح توسعه مذکور قابل تأمل تر است. کمک به تجارت در کشورهای کمترتوسعه یافته قطعاً منوط به یک سری شرایط خواهد بود. به عبارت دیگر برای جلب کمکها که حدود ۴ میلیارد دلار برآورد شده اند، رهبران کشورهای مذکور باید از خود «حسن نیّت» نشان دهند. آن هم با باز کردن بازارهایشان، خصوصی کردن، صنایع ملّی و محدود کردن شدید هزینه های دولتی.
با بند سوم طرح توسعه، مشکل به حد اعلای خود می رسد. قراردادی که یک هفته پیش از برگزاری اجلاس سران منعقد شد به کشورهای کمترتوسعه یافته اجازه می دهد که داروهای خاصی را که نمی توانند تولید کنند، وارد کنند. ولی این حرکت قشنگ فقط یک حرکت رسانه ای است. در واقع این موضوع برمی گردد به تصمیمی که در سال ۲۰۰۳ گرفته شد، تصمیمی که در عمل غیرقابل اجراست. شراطی فنی و بوروکراسی لحاظ شده در این بند تقریباً به هیچ کشور فقیری اجازه استفاده از آن را نمی دهد. به خصوص اگر این کشور در تحریم باشد. سازمانهای غیردولتی مانند پزشکان بدون مرز با ابراز انزجار شدید از این بند طرح توسعه سازمان تجارت جهانی، این طرح را جنایتکارانه توصیف کرده و آن را محکوم کردند. شایان ذکر است که بر اساس گزارش دفتر مبارزه با ایدز سازمان ملل متحد، روزانه ۱۰۰۰۰ بیمار مبتلا به ایدز در سراسر جهان می میرند که ۹۵ درصد آنها ساکن کشورهای فقیرند.
پیام این «دست ودلبازی» که خطاب به کشورهای فقیر است، تا حدی آن دسته از افکار عمومیی را که نگران عمیق تر شدن شکاف بین کشورهایند، نیز مخاطب قرار می دهد. کشورهای ثروتمند نیّات دیگری را نیز دنبال می کنند. آنها برآنند که با گمراه کردن کشورهای در حال توسعه، که مردّد هستند، آنها را ترغیب کنند که بازارهای خود را هر چه بیشتر به روی کالاهای ساخته شده در کشورهای شمال باز کنند. و این همان بازار مکر و دورویی است که اعضای ثروتمند سازمان تجارت جهانی راه انداخته اند.
در متن پیش نویس قطعنامه که پیش از اجلاس سران توسط مدیرکل سازمان تجارت جهانی، پاسکال لامی، ارائه شد، بندهایی وجود داشتند که کشورهای عضو را به تبعیّت کامل از سیاستهای لیبرال وادار می کند. این کشورها باید متعهّد شوند که موازین مربوط به «مدیریت کارآمد» رعایت نمایند. کارولین لوکاس، نماینده پارلمان اروپا از گروه چپ متّحد، چنین شکوه می کند: «چیزی که ما متوجّه می شویم این است که کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی مجبورند بدون هیچ محدودیتی همه بخشهای خود را اعم از انرژی، آب، آموزش و بهداشت را به روی کمپانیهای ثروتمند مستقر در کشورهای شمال گشایند».
چنین طرحی هرگونه عملکرد مستقل را از کشورهای جنوب سلب می کرد و در واقع برای شرکتهای چندملّیتی این فرصت را پیش می آورد که نظام مدیریت این کشورها را میان خود تقسیم کنند.
گویا تصویب «طرح توسعه» تنها طرحی است که در هنگ کنگ مورد توافق قرار گرفته و سایر پرونده ها که هنوز ناقصند به سال ۲۰۰۶ موکول شده اند. پاسکال لامی اجلاس اخیر را نیز مرحله ای از لیبرالیزه کردن بیشتر سیاستها توصیف کرده است. در واقع ائتلاف نانوشته آمریکا، اتحادیه اروپا و شخص مدیرکل سازمان تجارت جهانی، پاسکال لامی، توانستند بیانیه وزرا، را بر کشورهای در حال توسعه تحمیل کنند، این بیانیه محدودیتهای زیادی را برای توسعه بالقوه کشورهای جنوب قائل شده است. نشست وزرای هنگ کنگ متنی را تصویب کرد که منعکس کنندهٔ دیدگاه کشورهای در حال توسعه نیست. تحت فشارهای کشورهای توسعه یافته، مقاومت کشورهای گروه ۹۰، ونزوئلا، کنیا و کوبا به جایی نرسید. با این همه کوبا و ونزوئلا این توافق نامه را که وضعیّت قانونی اش مبهم است، با اکراه زیاد پذیرفته اند.
به اعتقاد آنها توافق نامه مذکور باعث بروز فجایع جدیدی خواهد شد و نمی تواند ملّتها را متقاعد سازد. طی نشست پایانی گروه ۲۰ نیز که توسط وزرای خارجه برزیل و هند تشکیل یافت، به رغم اینکه این دو کشور نتایج را رضایت بخش می خواندند، این واقعیّت پنهان نماند. با پذیرفتن کاهش تعرفه های بخشهای کشاورزی، خدمات و صنعت، کشورهای در حال توسعه متنی را تأیید کرده اند که شکستی برای توسعه و یک پیروزی برای شرکتهای بزرگ محسوب می شود. درباره یارانه های بخش صادرات، باید گفت اتحادیه اروپا مبلغ گزافی را به کشورهای فقیر تحمیل کرده است بدون اینکه مابه ازای قابل توجهی در اختیار آنها قرار دهد. واقعیت این است که یارانه هایی که اتحادیه اروپا به صادرات اختصاص می دهد اغلب مخفی اند و از تیررس مقررات اجباری سازمان تجارت جهانی در امان هستند. کشورها گروه ۲۰ خیلی خوب می دانند که حمایتهای کشورهای ثروتمند از صادرات قطع نخواهد شد. نظامی که ۵۵ میلیارد یورو را به جیب شرکتهای اروپایی سرازیر می کند به اشکال دیگر به حیات خود ادامه خواهد داد. در ازای یک دسترسی گسترده تر به بازارها جهت رونق صادرات خود، برزیل و هند راضی به سقوط سایر کشورها شدند.
بازنده بزرگ این قبیل تصمیمات که در جهت لیبرالیزه کردن هر چه بیشتر تجارت در عرصه جهانی است، اکثریت کشورهای جنوب هستند. در مذاکرات سازمان تجارت جهانی باید مباحثی نظیر توسعه، منافع عموم با احترام به تنوع فرهنگی و کشاورزی روستایی در اولویت قرار گیرند. آیا بهتر نیست سازمان تجارت جهانی در زیرمجموعه سازمان ملل متّحد گنجانده شود تا حقوق اساسی ملّتها در عرصه تجارت جهانی حفظ شود؟
توافق نامه هنگ کنگ در حقیقت باب مذاکگرات دیگر در آینده را جهت وادار ساختن کشورهای فقیر به بازکردن بازارهایشان گشوده است، روندی که به زیان صنایع محلّی خواهد بود و در نتیجه توانمندیهای این کشورها را در توسعه بخش خدمات محدود خواهد ساخت.
واضح است که سازمان تجارت جهانی با منوط دانستن توسعه به دسترسی به بازار و آزادسازی مبادلات، نمی تواند خود را مدافع مفهوم توسعه نشان دهد. این یک معامله به زیان کشاورزی، صنعت و خدمات در کشورهای جنوب است.
متأسفانه کشورهای فقیر کوچک وزنه چندانی در مذاکرات محسوب نمی شوند، حال آنکه برخی کمپانیهای چندملّیتی که از نزدیک مذاکرات را دنبال می کنند. به مراتب وزنه سنگین تری محسوب می شوند. این ادعا که در سازمان تجارت جهانی همهٔ اعضا برابرند از حدّ یک ادعا فراتر نمی رود. در این سازمان برخی کشورهای بزرگ، که دست در دست شرکتهای چندملّیتی دارند، به مثابه اربابها رفتار می کنند و حتی مقررات اولیه را راعایت نمی کنند، مانند ایالات متحده. در حالی که برخی کشورهای عضو در معرض شانتاژ و بی تفاوتی اند و به رغم وعده های نولیبرالها این کشورها بیش از پیش در گرداب توسعه ناهمگون غوطه ور می شوند.
منبع: rf.etinumuh.www
ترجمه : محسن ایمانی

منبع : روزنامه همشهری