نقش ممیز در شکل گیری انجمن طراحان گرافیک

آخرِ خوشِ شاهنامه
مرتضی ممیز پایه گذار انجمنی شد که اکنون بیش از ۵۰۰ نفر عضو دارد. «انجمن طراحان گرافیک» در همان روزها که شعار جامعه مدنی داغ بود، پا به عرصه جامعه گرافیک ایران گذاشت. همان سال که در دوم خردادش محمد خاتمی رئیس جمهور ایران شد. هرچند به گفته مصطفی اسداللهی رئیس انجمن گرافیک ایران تاسیس انجمن ۲۰ سال طول کشید اما تاسیس این نهاد غیردولتی با سماجت و خواست مصرانه استاد مرتضی ممیز ممکن شد.
• نقش ممیز در تاسیس انجمن طراحان گرافیک
سال ۱۳۷۲مقدمات تاسیس انجمن طراحان گرافیک انجام شد و در سال ۱۳۷۶ انجمن گرافیک ایران راه اندازی شد. اگرچه بی ینال های گرافیک ایران از سال ۱۳۶۶ راه اندازی شده بود اما از همان موقع صحبت هایی شده بود و آغاز حرکتی بود که تا سال ۱۳۷۶ طول کشید. شکل و شمایل انجمن ابتدا در قالب تعاونی پا گرفت و در سال ۱۳۷۶ با کسب مجوز از وزارت کار به طور رسمی آغاز به کار کرد. مصطفی اسداللهی عضو هیات علمی دانشکده هنرهای زیبا می گوید: «استاد ممیز از جمله کسانی بود که در تاسیس و راه اندازی انجمن طراحان گرافیک نقش عمده ای داشت و پیگیرانه و مصرانه به دنبال تاسیس انجمن بودند و در برنامه ریزی کارهای انجمن نقش عمده ای داشتند.» در جامعه ای که مردمانش به کارهای انفرادی شهره هستند، انجام یک کار دسته جمعی درست مثل خلق یک طرح گرافیکی دشوار است. ابراهیم حقیقی گرافیست و مولف کتاب های خط نگاره ها و نشانه ها در این باره می گوید: «به طور قطع در کشوری که انجمن ها نوپا هستند، تاسیس یک انجمن غیردولتی با افت و خیزهای بسیاری روبه روست.» اسداللهی معتقد است که گرافیست ها به علت ماهیت کارشان، به طور ذاتی استعداد کارهای جمعی را دارند. «خلق یک اثر گرافیکی از نقطه خلق اثر تا نقطه چاپ محصول یک کار جمعی است، که هر اثر گرافیکی باید این مراحل را طی کند. بنابراین کارهای گرافیکی ماهیتاً ایجاب می کند که یک اثر هنری خلق شود. هدف انجمن این بود که یک نظامی به وجود بیاید و کارهای تیمی را تمرین و هدایت کند و نهایتاً کار به صاحبان اصلی یعنی گرافیست ها سپرده شود. بنابراین تاسیس انجمن می توانست نظامی به وجود بیاورد که باعث ترقی و تعالی کار گرافیست ها و حفظ حقوق آنان و از طرف دیگر باعث تشکیل نمایشگاه های گرافیک و تبادل نظر گرافیست ها شود.»
• هدف ممیز از تاسیس انجمن طراحان گرافیک
گرافیست ها به دلیل آنکه بیشتر آثار گرافیکی را به سفارش دیگران خلق می کنند، معمولاً با مشکلاتی نظیر دخالت سفارش دهنده در طراحی اثر مواجه می شوند. یکی از اهداف ممیز این بود که فاصله سلیقه ای سفارش دهنده و گرافیست را کم کند. اسداللهی می گوید: «گاهی اوقات سفارش دهندگان از خلاقیت اثر می کاهند و اثر را دچار کلیشه های روزمره می کنند. به همین سبب آقای ممیز تاکید داشت که یک نظامی ایجاد شود که گرافیست ها در کنار یکدیگر این مشکل را حل کنند. و همچنین گرافیست ها کار گروهی را تمرین کنند. تلقی جامعه معمولاً یک تلقی غیرحرفه ای و غیرفنی است که با یک اثر گرافیکی سلیقه ای برخورد می شود. به همین دلیل آقای ممیز بسیار تاکید داشتند که این حرفه دارای یک چارچوب اصولی باشد و دیدگاه جامعه نسبت به گرافیست ها تغییر پیدا کند.» واضح است که تغییر تلقی سفارش دهندگان یک شبه و با تاسیس یک انجمن به وجود نمی آید. رئیس انجمن طراحان گرافیک می گوید: «باید در دانشگاه ها در این مورد صحبت می شد. کتاب نوشته می شد و در نمایشگاه ها کارهای گرافیکی نمایش داده می شد تا این تغییر تلقی به وجود آید. آقای ممیز همیشه می گفتند اگر سفارش دهنده یک کار گرافیکی از نتیجه کار راضی نبود بدانید که یا شما نتوانسته اید حق مطلب را ادا کنید و یا این که گرافیست نتوانسته از اثرش درست دفاع کند. آقای ممیز همواره تاکید می کردند که اگر باسواد باشید و به دقت و با اصول، کار گرافیکی انجام دهید حتی سخت ترین سفارش دهندگان را هم راضی می کنید. آقای ممیز گاهی اوقات حتی به همکاران آموزش می دادند که چگونه از آثار خود در مقابل سفارش دهنده دفاع کنند.البته آقای ممیز تاکید می کرد که دفاع از اثر باید صادقانه باشد.» انجمن طراحان گرافیک در سال ۷۸ و در سال ۷۹ از گروهی از سفارش دهندگان لیتوگراف ها، چاپخانه دارها و سفارش دهندگان دعوت کرد تا زمینه تعامل مثبت آنها را فراهم بیاورد. به گفته مصطفی اسداللهی آقای ممیز در این جلسات همواره شرکت می کردند.
• تثبیت قیمت و تعیین تعرفه برای گرافیست ها
تثبیت قیمت ها یک نوع دفاع حقوقی از صنف گرافیک است. مصطفی اسداللهی استاد گرافیک دانشکده هنرهای زیبا می گوید: «آقای ممیز همواره در جلسات کمیته تعرفه انجمن شرکت می کرد و تاکید می کرد که برای تعیین قیمت تعرفه از همه گرافیست ها نظرخواهی شود. ایشان از همکارانی که تعرفه های انجمن را رعایت نمی کردند، همواره گله مند بود و می گفت اگر کسی می خواهد قیمت خودش را داشته باشد، حداقل تعرفه انجمن را به عنوان قیمت پایه ارائه دهد. آقای ممیز در این زمینه همواره پیشقدم بود و همیشه تعرفه انجمن را به عنوان قیمت خودش ارائه می داد.» رئیس هیات مدیره انجمن طراحان گرافیک تاکید می کند که «در تعیین قیمت ها فقط به منافع گرافیست ها نگاه نکرده و نمی کنیم و همواره حقوق سفارش دهندگان را در نظر می گیریم.» هم اکنون یک کمیته در انجمن مامور است تا تعرفه های سال ۸۵ را تعیین کند.
• حق عضویت گران یا ارزان
برخی از کسانی که هنوز عضو انجمن نشده اند، گران بودن حق عضویت ۵۰هزارتومانی را بهانه می کنند.ابراهیم حقیقی مشاور هیات مدیره انجمن می گوید: «حق عضویت ماهی ۴ هزار و۲۰۰ تومان که مبلغ سالیانه آن ۵۰ هزار تومان می شود چندان هم گران نیست. اما فکر می کنم بعضی ها به دلیل ناآشنایی با وظایف انجمن عضو آن نمی شوند.» در بدو تاسیس تنها ۵۰ نفر عضو انجمن بودند که اکنون این تعداد به ۵۰۰ نفر رسیده است و بنابر پیش بینی رئیس انجمن طراحان گرافیک در پایان سال ۸۵ این تعداد به بیش از ۸۰۰ نفر می رسد.
• ممیز مثل یک پدر بود
بسیاری از گرافیست ها نگران انجمنی هستند که اکنون ستون فقرات خود را از دست داده است. در چند سال گذشته حاشیه های فراوانی پیرامون انجمن وجود داشت و حتی باعث شد تا برخی از اعضای برجسته از انجمن جدا شوند یا از جمع اصلی انجمن فاصله بگیرند. رفت و آمدهای گاه و بیگاه برخی چهره های گرافیکی و مسائلی که همواره میان انتخاب آثار برتر برای فرستادن به نمایشگاه های بین المللی وجود داشته، باعث نگرانی جامعه گرافیک ایران شده است. نسرین شهباززاده گرافیست و استاد دانشگاه می گوید: «ممیز مثل یک پدر بود و اجازه نمی داد تا برخی از انجمن برای منافع شخصی خود استفاده کنند. او که خود عضو کمیته فرهنگی انجمن طراحان گرافیک است آینده انجمن را با حفظ ترکیب فعلی هیات مدیره روشن می داند.» ابراهیم حقیقی گرافیست و سازنده کارهای مستند هم معتقد است که دورنمای انجمن در صورت همکاری عملی همه گرافیست ها روشن است: «ممیز برای تشکیل این انجمن بسیار تلاش کرده و هنوز کارهای بسیاری مانده است و ثمره این انجمن در سال های آینده مشخص می شود. و تازه ما اول شاهنامه ایم. شاهنامه آخرش خوش است.» اسداللهی درباره همگرایی گرافیست و مسائل حاشیه ای انجمن می گوید: «آقای ممیز همواره می گفتند که تشکیل دادن سازمان های غیردولتی و نوشتن آیین نامه را بلد نیستیم، اما با همدیگر تجربه می کنیم و به نتیجه می رسانیم. هنر گرافیک فی نفسه دارای یک نظام است که هر بخش آن یک دلیل دارد. انتخاب رنگ، انتخاب فرم که عناصر تشکیل دهنده آن به خلاقیت برمی گردد و بخشی به قاعده های گرافیک، هر کدام دارای نظام و همگرایی خاصی است. بنابراین کسانی که خط کش به دست می گیرند و در آینده گرافیست می شوند، فی نفسه میل به همگرایی دارند. در این میان آقای ممیز خیلی تلاش کرد تا گرافیست ها را زیر یک سقف گرد هم بیاورد و زمینه تعامل مثبت و در کنار هم قرار گرفتن آنها را فراهم کند.»
• تبدیل انجمن به اتحادیه طراحان گرافیک
ابراهیم حقیقی مشاور انجمن طراحان گرافیک یکسان کردن نرخ دستمزد گرافیست ها، بیمه کردن اعضای انجمن و برگزاری بی ینال منظم داخلی و بین المللی را از جمله کارهای مثبتی می داند که انجمن طی عمر هشت ساله خود موفق به انجام آن شده است. اگرچه او معتقد است انجمن کارهای نکرده بسیاری دارد که یکی از آنها تبدیل شدن انجمن به اتحادیه طراحان گرافیک است: «متاسفانه به دلیل قوانینی که از ۵۰ سال پیش وجود دارد هنوز این انجمن نتوانسته به اتحادیه تبدیل شود. مشکل قانونی از آنجا ناشی می شود که هر یک از اعضا باید یک ملک تجاری با مساحت حداقل ۱۲ متر مربع داشته باشند که بسیاری از اعضای انجمن این شرایط را ندارند. به عنوان مثال شما می توانید بسیاری از مجریان کارهای چاپی را در خیابان لاله زار و سعدی بیابید که از طریق فعالیت های گرافیکی و در یک زیرپله امرار معاش می کنند.» حقیقی تاکید می کند: «ما به دنبال راه هایی هستیم که همانند پزشکان، وکلا و ناشران بتوانیم اتحادیه مخصوص به خود را تشکیل دهیم.» بیش از ۸ سال از کاشت نهال انجمن طراحان گرافیک می گذرد. نهالی را که استاد ممیز در کاشتش دخالت داشت، دیگر همکاران او آبیاری می کنند. ابراهیم حقیقی معتقد است که هنوز باید برای به ثمر نشستن این نهال صبر کرد. هرچند ممیز دیگر نیست تا میوه های نهالش را ببیند. او زیر درخت های کردان آرام گرفته است.

مصطفی قوانلو قاجار

منبع : روزنامه شرق