کدام شیوه درمانی بهتر است: تزریقی، آشامیدنی یا مخلوط ؟

هدف اولیه درمان، تضمین این نکته است که هر پرنده موجود در گله دز کافی از دارو را دریافت کند تا اثر مطلوب در کل گله بوجود آید.اگر مقدار کافی دارو به طیور نرسد، نتیجه مورد نظر حاصل نخواهد آمد. برعکس، در صورتی که مقادیر بسیار زیاد دارو وارد بدن پرندگان شود، احتمال ایجاد اثرات سمی ناشی از دز بیش از حد واقعاً زیاد خواهد بود.
● سموم انتخابی:
همه آنتی بیوتیک ها ماهیتاً سم به حساب می آیند، ولی از سوی دیگر ترکیباتی هستند که از آنها به عنوان (سموم انتخابی) یاد می شود. بدین معنی که با یک دز معین که برای درمان مورد استفاده قرار می گیرند، علیه میکروارگانیسم ها موثرند، اما برای خود پرندگان سمی محسوب نمی شوند.
حد فاصل بین مقادیر سمی برای میکروارگانیسم ها و مقادیر خطرناک برای پرندگان در مورد آنتی بیوتیک های مختلف متفاوت است، این حد فاصل برای بعضی از یونوفورها و فوزالیدون فوراتالدون به کوچکی ۲ یا ۳ برابر دز درمانی توصیه شده است. مقادیر سمی برای طیور برحسب گونه پرنده فرق می کند و براساس شواهد مستند بوقلمونها حساسترین گونه پرندگان به حساب می آیند در زمان صحبت از داروها، معمولاً سخن از آنتی بیوتیک هاست، ولی داروهای دیگر از قبیل ترکیبات ضد کرم و ضد کوکسیدیوز هم مطرحند. در این مقاله توجه عمده بر روی آنتی بیوتیک هاست.
● سه روش تجویز
برای تجویز آنتی بیوتیکها سه شیوه معمول وجود دارد که عبارتند از: تزریق، همراه آب آشامیدنی و از طریق دان مصرفی گزینش بهترین روش به چندین عامل بستگی دارد که عبارتند از:
۱) ارزش پرندگانی که بایست تحت درمان قرار گیرند.
۲) چگونگی سرعتی که مایلیم آنتی بیوتیک به بدن پرنده برسد و عملکرد خود را آغاز کند.
۳) در دسترس بدون نیروی انسانی برای اجرای روش مورد نظر.
۴) عواقب استرس های وارده ناشی از دستکاری، گرفتن طیور و تزریق به هر پرنده.
به عنوان مثال اگر در یک مزرعه پرورش بوقلمونهای مادر ۸۰ - ۶۰ بوقلمون نر با ارزش داشته باشیم و ناگهان یک روز صبح ۱۰ درصد آنها را مرده پیدا کنیم به طوری که تلفات ادامه یاید و همچنین تشخیص بر مبنای وبای طیور باشد: مزایای روش تزریق آن قدر هست که به عنوان طریقه انتی بیوتیک درمانی منتخب تجویز شود. برعکس، اگر ۴۰۰۰۰ قطعه جوجه گوشتی داشته باشیم، چنین رویه ای جالب نخواهد بود و درمان از طریق آب آشامیدنی یا دان مصرفی باید اعمال شود.
به محض آنکه دارو به پرنده تزریق شد، دز کام وارد بدنش می شود و تقریباً بافور میزان آنتی بیوتیک در بافت ها به سطح مطلوب می رسد. با این حال، فقط یک دزد منفرد تزریق شده است و اثر آن چندان در اوج نمی ماند و بنابراین سطح درمانی آنتی بیوتیک در بافت ها مدت چندان زیادی دوام ندارد. برای بسیاری از تزریقات ، همین زمانی کافی است تا به اثر مورد نظر برسیم. در غیر اینصورت تزریق دز دوم لازم می شود.
وقتی که تجویز دارو از طریق آب آشامیدنی صورت می پذیرد، درمان با تاخیر اجتناب ناپذیری مواجه می شود، چرا که پرندگان قبل از آنکه به اب حاوی آنتی بیوتیک دترسی یابند، از آب فاقد داروی باقی مانده در سیستم آبرسانی مصرف می کنند.
به علاوه طیوری که از آب فاقد دارو آشامیده اند، احتمالاً تا مدتی برای خوردن مجدد آب باز نخواهند گشت و از این رو دسترسی به دارو با مقداری درنگ همراه خواهد بود. بدین ترتیب برای برخی طیور موجود در کله تاخیری در درمان ایجاد خواهد شد. پس بایست رویه ای اتخاذ کنیم تا همه پرند گان دز داروی مربوط به خود را دریافت کنند. به هر صورت مدارک موجود دال بر آن هستند که بهترین راه حل، وجود مقدار ثابت و دائم آنتی بیوتیک در آب طی دوره درمان است تا هر پرنده روزانه مربوط به خود را دریافت کند.
برای درمان از طریق آب آشامیدنی، طول دوره ای که پرنده میزان کافی از آنتی بیوتیک را مصرف می کند، به زمانی بستگی دارد که برای هر دارو توصیه می شود، ولو اینکه معضل تاخیر شروع درمان هم وجود داشته باشد.
مزیت بزرگ درمان به روش تزریق یا آب آشامیدنی آن است که عملیات می تواند توسط خود سرپرست مزرعه انجام شود و بنابراین او از کیفیت درمان آگاه خواهد بود که آیا به نحو مناسبی انجام پذیرفته است یا خیر.در بعضی جاها مسوولیت تام آماده سازی دانه بر عهده کارخانه دان سازی گذاشته می شود تا از اینکه آنتی بیوتیک مناسب مربوطه را با مقادیر صحیح همراه دان مصرفی دریافت می کنند، مطمئن باشیم. در این گونه موارد، شرایط بهتر و بیشتر تحت کنترل در می آیند.
برای تجویز دارو از طریق دان نیز قبل از آنکه بتواند درمان را آغاز کرد، با مدتی تاخیر زمانی مواجه هستیم. این تاخیر حاکی از فرصتی است که لازم است تا درمان دانه ساخته شود به اضافه زمانی که صرف می شود تا دان حاوی دارو به مزرعه برسد و در اختیار طیور قرار گیرد.
در این مورد آخر یعنی تاخیر ناشی از صرف زمان لازم تا درمان دانه در اختیار طیور قرار گیرد. می توان با نصب و به کارگیری یک سیستم دانخوری دو مخزنی برای هر آشیانه تا حد زیادی بر مشکل فائق آمد. بدین ترتیب هنگامی که دان حاوی دارو ه مزرعه می رسد، می توان آن را به داخل مخزن خالی ریخت و مستقیماً به مصرف گله رسانید. اگر تنها یک مخزن در هر آشیانه وجود داشته باشد، با مشکل مواجه خواهیم شد. در انگلستان مثلی معروف وجود دارد که (عجیب است که دامپزشکان درست در لحظه ای تصمیم به تجویز دارو مخلوط با دان می گیرند که کامیون حمل دان مزرعه را ترک گفته و مخزن کاملاً پر شده است).
مشکل دیگری که از ریختن درمان دانه بر روی دان فاقد دارو در یک مخزن پیش می آید، (پدیده مخروطی کردن) است. در این مورد، درمان دانه از میان دان معمولی عبور می کند و پایین می آید و در نتیجه پرندگان - در یک محدوده زمانی مخلوطی از هر دو دان را مصرف می کنند، واضح است که در طول این مدت زمان، آنتی بیوتیک دریافتی توسط طیور از حد مطلوب کمتر است، بنابراین در بهترین حالت هرگز نبایست خوراک حاوی دارو همراه دان معمولی در یک مخزن ریخته شود، هر چند که در دنیای واقعی ما هر وضعیتی ممکن است پیش آید.
پس از مصرف دارو توسط پرنده در هر دو روش درمانی همراه آب و مخلوط با دان، برای رسیدن به سطح لازم و مناسب آنتی بیوتیک در بافت با تاخیر بیشتری مواجه هستیم. این تاخیر ناشی از زمانی است که صرف می شود تا غذا از خلال دستگاه گوارش عبور کند و به روده ها برسد و نیز زمانی که لازم است تا آنتی بیوتیک از دیواره روده جذب ، وارد جریان خون شود و سپس به بافت ها برود.
مطلب دیگری که در زمان انتخاب روش تجویز یک آنتی بیوتیک باید لحاظ شود آن است که با مصرف دارو از طریق آب آشامیدنی یا دان، جذب موثر آن از دیواره روده چگونه خواهد بود. اگر دارو جذب ضعیفی داشته باشد. تجویز خوراکی آن در یک عفونت سیستمیک (عفونتی که اندام های داخلی پرنده در گیر شوند) چندان مطلوب نیست، ولیکن این شیوه درمان در عفونت های روده ای ترجیح دارد.
همچنین اگر هر گونه ناسازگاری در برابر دارو وجود داشته باشد، بایست در نظر گرفته شود که آیا ترکیبی در آب یا غذای پرندگان وجود دارد که در تاثیرگذاری دارو تداخل کرده و یا بدتر از آن، آنتی بیوتیک دارای عوارض جانبی است که متعاقب مصرف بروز می کند. یک مثال خوب در این زمینه، تیامولین است. اگر تجویز این دارو با مصرف یک داروی ضد کوکسیدیوز یونوفورتک ظرفیتی مخلوط در دان همراه شود. اثرات سمی داروی یونوفور تشدید می شود و مسمومیت ناشی از یونوفورها که منجر به مرگ می شود روی خواهد داد. از جمله چنین داروهای ضد کوکسیدیوز می توان به مونن سین، ناراسین یا سالینومایسین اشاره کرد.
● نکات زیر در هنگام درمان یک گله بایست مراعات شوند:
▪ از اینکه طیور گله دارو را به شکل صحیح دریافت می کنند، مطمئن شوید. چنین امری ممکن است بدیهی و کم اهمیت جلوه کند، ولیکن حیرت آور خواهد بود اگر بدانیم چند مرتبه دان حاوی دارو در مخزن اشتباه تخلیه شده است.
▪ درست بودن دزاژ مصرف شده، دارو، بررسی و تایید شود.
▪ اطمینان پیدا کنید که از اینکه طول دوره درمان همان است که باید باشد.
▪ به کمک دامپزشک بررسی انجام گیرد تا هیچ گونه ناسازگاری دارویی بوجود نیاید.
▪ در زمان تجویز دارو از طریق آب آشامیدنی، باید تنها آب حاوی دارو در دسترس پرندگان باشد، این مورد بویژه در گله هایی مهم است که چرای آزاد دارند.
▪ هر آنتی بیوتیک دارای دوره پرهیز از مصرف مخصوص به خود است. به عبارت دیگر فاصله زمانی بین لحظه توقف درمان و فرستادن گله برای کشتار یا مصرف تخم مرغ آن برای انسان الزاماً بایست رعایت شود.

منبع : موسسه مرغداری ایران