پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


معاشران گره از زلف یار بازکنید


«معاشران گره از زلف یار بازکنید / شبی خوش است بدین قصه اش دراز کنید». حافظ در این بیت می خواهد شب و عشق و همنشینی با یار طولانی شود. می خواهد گره از زلف یار باز شود تا قد شب، بلند تر شود ... اما این تعبیر و تفسیری صرفا عاشقانه و زمینی است؛ تفسیری از اشارات حافظ به شبی بلند و طولانی؛ همچون شب یلدا.
حافظ در اشعارش به کلمه یلدا ، گاه اشاره مستقیم کرده است و گاه غیر مستقیم، اما نکته روشن این است که هرگاه در اشعار او اشاره ای به شب یلدا شده، آن هم در بستری عاشقانه و گاه اروتیک جنبه تشبیهی و مذهبی داشته است.
به نظر می رسد معنا و کارکرد یلدا از دیدگاه حافظ و در اشعار او، نوعی انتظار مذهبی بوده است؛ در همان شعر معروف که می گوید: «معاشران گره از زلف یار باز کنید / شبی خوش است بدین قصه اش دراز کنید»، دقیقا این انتظار مذهبی وجود دارد. در این شعر، حافظ در لایه های پنهانی شعر، به شب یلدا، که از بلندی به درازای زلف یار است اشاره می کند و در واقع آن انتظار مذهبی را در فضایی زمینی و عاشقانه توصیف می کند. او می خواهد این همراهی با یار طولانی شود.
اما حافظ به دلیل نگاه عرفانی _ مذهبی خود، نمی توانسته با نگاهی اروتیک به این مفهوم نزدیک شود. کافی است برای صحت این ادعا، کنکاشی کنیم در کشف دلیل محبوبیت او در بین مردم.
در میان کمتر خانواده ایرانی، دیوان حافظ ،همسایه قرآن نبوده است. دلیل این همسایگی، شان و احترامی است که مردم برای اندیشه او قایل هستند. چرا ؟ بخشی از دلیل این امر، کلام جادویی و همه فهم حافظ است. زبان حافظ آنقدر گسترش معنایی دارد که وقتی ما با دیوان او فال می گیریم، با ما همدلی می کند. ما را قانع می کند؛ حرف زیبایش به دلمان می نشیند و به ما آرامش می دهد. بخشی دیگر از این محبوبیت نزد ایرانیان، به این برمی گردد که حافظ مسلمان است. او توانسته عشق را با باورهای مذهبی و عرفانی گره بزند و آن را در بستری به مخاطب ارایه کند که در واقع حافظه تاریخی ما به شمار می آید. او بر این نکته هم اصرار دارد و فقط تفسیر و برداشت ما از اشعار او نیست. می گوید: «عشقت رسد به فریاد ار خود بسان حافظ / قرآن زبر بخوانی در چهارده روایت» او گاه نیز به قرآنی که در سینه دارد سوگند یاد می کند و یا تاکید می کند که هرچه دارم از دولت قرآن دارم. بدین ترتیب شعر حافظ، شعری قرآن محور است؛ به نوعی که بسیاری از اشعار او تفسیری از آیات قرآن است. به همین دلیل، انتظار و توصیف های عاشقانه او نیز از افق زمین، بالاتر می پرد و می گذارد هر کس، به اندازه اندیشه خود و چهارچوب پنجره خانه اش، با آن ارتباط برقرار کند. قرآن محوری اندیشه حافظ، کمک کرده است تا دیوان اشعارش در طاقچه هر خانه ای، بتواند به آسانی همسایه قرآن شود و درست در جایی بنشیند که اعتقادات مردم قرار دارد. شاید به دلیل همین نکات، یعنی ارتباط تنگاتنگ اشعار حافظ با مضامین مردمی؛ و در عین حال رویکرد عاشقانه و انسانی حافظ است که در تمام آیین های مهم زندگی ایرانیان، نقش دارد؛ در شب یلدا، در شب عید و روی سفره هفت سین؛ آن هم در شرایطی که هیچ سینی در نام او وجود ندارد. کنار سفره هفت سین می نشینیم و فال می گیریم. شب یلدا سعی می کنیم از خاطرات خوب بگوییم و حافظ می خوانیم و فال می گیریم تا در آغوش همدلی های این رند شیرازی، ذهن بی تاب مان را تا سحر از آرزوهای بلند و رویاهای شیرین، بی خواب کند.

منوچهر آتشی
منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی


همچنین مشاهده کنید