بیماری لکه سفید در میگو

از سال ۱۹۹۲ یک سندروم ویروسی درمیگوهای خانواده پنائیده که معمولا”‌آن را بیماری لکه سفید می نامند.
سایر بیماریهای میگو را تحت شعاع خود قرارداد . این بیماری باعث از بین رفتن تعداد زیادی میگو با ارزش هزاران دلار در مزارع پرورشی بسیاری از کشورهای نظیر :‌چین ،‌ژاپن ، هند ،‌تایلند ،‌اندونزی،‌ سریلانکا ،‌بنگلادش و مالزی گردید . برای مثال در کشور چین در سال ۱۹۹۳ حدود ۸۰% از میگوهای پرورشی که ارزشی معادل ۱ میلیارد دلار آمریکا داشت .دراثر این بیماری از بین رفت همچنین در کشور تایلند معادل ۵۰۰میلیون دلار آمریکا خسارت به مزارع پرورش میگو ناشی از این بیماری گزارش گردید . درسال ۲۰۰۰ بیماری لکه سفید از طریق لاروهای وارداتی ( ناپلی )‌از کلمبیا به کشور کاستکاریکا وارد شد ودرحال حاضر مقررات قرنطینه شدید در مزارع این کشور درحال اجراء‌می باشد . تکثیر و پرورش میگو سومین صنعت کشور اکوادور با بزرگترین بحران سیاسی اقتصادی در تاریخ این کشور یعنی بیماری فوق مواجه شد . ۵۰% مراکز تکثیر میگو تعطیل شد ومراکز عمل آوری تنها با ۵۰% درصد ظرفیت خود فعال بودند ،‌همین رابطه صادرات میگو از ۸۷۵ میلیون دلار در سال ۹۸ به کمتر از ۳۶۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۰ گردید .
● علت بیماری :
بیماری است ویروسی و ویروس ایجاد کننده بیماری در کشورهای مختلف به نامهای متفاوت شناسائی گردیده است . برای مثال در تایلند بنام SEMBV (Systemic ectodermal Mesodermal Baculovirus ) و در ژاپن بنام( RV-PJ ( Rod- shaped unclearvirus of penaeus japonicus نامیده می شود ،‌ولی همگان معتقدند که عامل ایجاد کننده ویروسی مشابه می باشد .
● خصوصیات ویروس:
ویروسی است عریض شده ، بزرگ ،‌پوشش دار،‌میله ای شکل و تا حدودی بفرم بیضی ودارای DNA بصورت دو رشته بهم تنیده می باشد . و امروزه معتقدند که ویروس عامل بیماری هیچگونه ارتباطی با کلوویروس ندارد. و مقرر گردید درخانواده جدیدی بنام نیما ویریده یا ویسپوویریده قرارداده . عرض ویروس ۹+‌ ۱۲۱ نانومتر و طول آن ۲۶+۲۷۶ نانومتر بوده ودارای تعدادی قیلامان ضمیمه ای که غالبا”‌در قسمت نزدیک به انتهائی است دیده می شود.
● نشانیهای بیماری
میگوهای آلوده به این ویروس ،‌پلاکهای سفید رنگی را درقسمت کاراپاس میگو از خود بجای میگذارند وبهمین دلیل بیماری را بعلت رسوب و عدم جذب کلسیم ،‌لکه سفید می نامند . علائم ظاهری این بیماری براحتی درمیگوهای جوان وبالغ قابل دیدن می باشد . لکه های سفید ابتداء ‌در قسمت کاراپاس میگو و بندهای ۵ تا ۶ بدن ظاهر شده ودر مرحله پیشرفت کل بدن را لکه های سفید با ضخامت ۵/ تا چند میلمتر می پوشاند . پوست میگو یا Cuticule براحتی از لایه ای در میس جدا می شود . هپاتوپانکراس بصورت زرد مایل به سفید ،‌بزرگ و شکننده تغییر شکل پیدا میکند . همولنف میگو رقیق و انعقاد آن یا به کندی صورت می گیرد و یا اصلا”‌صورت نمی گیرد . میگوها بیحال و اشتهای خود را از دست می دهند و میگوهای آلوده تمایل دارند که در کناره های استخر بایستند و به آهستگی در سطح آب شنا کنند و در نهایت در کف استخر ته نشین می شوند . با نمایان شدن علائم کلینیکی بعد از ۲ تا ۷ روز مرگ و میر بسیار شدید بین ۷۰ تا ۱۰۰درصد در مزارع پرورشی اتفاق می افتد .
بیماری در تمام سنین میگوها از PL ۱۵ تا وزن ۴۵ گرم در مزارع متراکم و غیر متراکم گزارش شده است . در بعضی مواقع لکه های سفید با تغییر رنگ به قرمز همراه است . و باید توجه داشت که تغییر رنگ به قرمز بواسطه همراه شدن باکتریهای خانواده ویبریو با این عفونت است .
نشانی های هیستولوژیک : در بررسیهای بافت شناسی تورم هسته و وجود گنجیدگیهای بازوفیلیک و ائوزینوفیلیک در سلولهای آزمایشگاهی جهت تشخیص : با استفاده از PCR(Polymerase Chain Reaction) و TEM(Transmission Electron Microscopy ) می توان بیماری را تشخیص داد.
● روشهای انتقال بیماری :
گسترش این بیماری از طریق حرکت لاروهای آلوده یا مولدین اتفاق می افتد . انتقال بیماری بین مزارع و استخرهای پرورشی می تواند از طریق آب خروجی استخرهای آلوده ،‌از طریق هواده ها ،‌از طریق حشرات ،‌پرندگان تجهیزات آلوده مورد استفاده در هچری یا مزراع پرورشی ،‌جانوران آبزی مثل خرچنگ ها وسایر کروستاسه ها انجام می شود . آب دریائی آلوده به ویروس ۳ تا ۴ روز حاوی ویروس می باشد.
● اصول کنترل بیماری لکه سفید :
۱- ضد عفونی کردن آب خروجی هچری : کلیه هچرتها باید استخر ضد عفونی داشته باشند و آب خروجی را قبلاً خارج کردن ضد عفونی کنند . خارج کردن آب بدون ضد عفونی از هچری ممکن است دارای ویروس باشد . و این عوامل می تواند اثر مخرب بر روی هچریهای دیگر داشنه باشد . این موضوع می تواند باعث آسیب مجدد به همان هچری شده وبیماری دوباره به هچری برگردد . درهچریها باید تغییرات درجه حرارات به حداقل کاهش یافته و مواد آلی را به حداقل رسانیده ،‌غذای اضافی و میگوهای مرده نیز بطور منظم از استخرها خارج شوند . پارامترهای کیفیت آب بطور منظم ثبت شده ودر حد مطلوب باشند.
۲- ضد عفونی کردن آب خروجی استخرهای پرورشی :‌آب خروجی استخرهای پرورشی باید قبل از خارج شدن و به دریا ریختن ضد عفونی شوند. ضد عفونی آب خروجی از نکات بسیار ضروری در سیستم های پرورش میگو می باشد . که شامل چند مرحله است از قبیل :‌رسوب گیری ،‌اکسیژن زدائی ،‌فیلتراسیون شنی و بیولوژیکی می باشد که باعث کاهش مواد آلی و میکرو ارگانیسم های پاتوژن در آب خروجی می شود . اگر دراستخری بیماری لکه سفید بصورت شدید شایع باشد ،‌با استفاده از PPM .۴ هیپوکلرایت کلسیم یا ۱PPM ماده dipterex باید همه میگوها را ازبین برد و آب را هم ضد عفونی کرد .
آب و میگوهای مرده باید بعد از ۷ روز از استخر خارج شوند . بعد از خارج کردن آب باید ۱۰۰PPM آهک مجددا”‌در استخرها مورد استفاده قرا گرفته تا باقیمانده ترکیبات میگوها یا ویروسها را درکف استخر از بین برده واین اولین مرحله در آماده سازی استخرها می باشد.
۳- استفاده از سیستم بسته :‌مفهوم آن این است که آب باید ضد عفونی شده تا ویروسها و سایر ارگانیسم هائی که میتواند ناقل ویروس باشند . قبل از استفاده آب در مزارع پرورشی از بین ببریم . دراین سیستم پیشنهاد می شود که بطور جدی از استفاده مستقیم آب دریا جلوگیری شده و به این طریق امکان آلودگی ویروسی به حداقل کاهش یابد . درمکانهائی که بیماری لکه سفید گسترش یافته است . به هیچ عنوان نباید از سیستم پرورشی باز استفاده کرد . آب باید با ۳۰ PPM کلسیم هیپوکلرایت ضد عفونی شده وبمدت ۳ تا ۴ روز در معرض نور خورشید قرارداده و سپس مورد استفاده قرار گیرد.۴- آماده کردن کامل مزارع : ‌بعداز برداشت محصو.ل ،‌ رسوبات مانده درکف استخر شامل :‌مقدار زیادی مواد آلی ‌مواد سمی ،‌باکتریها ،‌انگلها و اجزاء ‌ویروس بالاخص ناقلین ویروس لکه سفید می باشند . بسیار خطرناک بوده و می باید از استخر خارج نمود. اگر این مواد خطرناک از استخر خارج نشوند ،‌میگوها به آسانی می توانند در دوره بعدی پرورش آسیب ببینند . بعنوان مثال خارج کردن رسوبات از استخر بوسیله فشار آب قوی بدون ضدعفونی کردن باعث گسترش سریع عوامل بیماریزا می شود . برای این منظور باید بعد از برداشت محصول از استخر میزان ۱۰۰PPM آهک را درکف استخر پاشیده و کف استخر را درمقابل نور خورشید قرارداده تا کاملا”‌خشک شود وسپس رسوبات سطحی را که خشک گردیده خارج نموده ویا رسوبات کف را شخم زده ودوباره با آهک مخلوط نمائیم ،‌و با این عمل ناقلین ویروس لکه سفید مثل خرچنگ ها یا ماهیها را که با سوراخ کردن در زمین مخفی شده اند ،‌از بین ببریم .
۵- تعاون وهمکاری پرورش دهندگان جهت مشارکت در کنترل بیماری بسیار ضروری و نیاز به یک عزم جدی
می باشد.
● مدیریت پیشگیری از بیماری لکه سفید :
۱- انتخاب مولدین بدون ویروس : ‌انتقال بیماری می تواند از طریق مولدین به نوزادان از طریق تخم های آلوده اتفاق بیفتد بنابراین انتخاب مولدین از طریق تست های حساس مانند PCR بسیار ضروری است . اگر مولدین قبل از غربال کردن و انتخاب تخم ریزی نمایند ،‌باید تخم ها و پست لاروها را با تست PCR غربال کرد.
۲- جلوگیری از واردات مولدین ولاروها ،‌بیماری ممکن است از طریق واردکردن مولدین و پست لاروها به مزارع
و هچریها اتفاق افتد . یک بی ملاحظی مقدماتی می تواند باعث انتقال بیماری به صنعت شود . معرفی و انتقال جانوران و آبزیان از طریق کشورهای همسایه ،‌هرچند که در شرایط قرنطینه و بهداشتی انجام شود ،‌نمی تواند صددرصد قابل اعتماد باشد . همچنین انتقال میگو بین مناطق مختلف کشور نیز باید به حداقل ممکن کاهش یابد تا از گسترش بیماری جلوگیری کند .
۳- در زمان انتقال میگو باید از آبی استفاده شود که میگو در آن صید شده است . زیرا ممکن است آب
محل های دیگر آلوده به این ویروس باشند . آب موجود در تانکها جهت نگهداری مولدین نیز باید ضدعفونی شود تا مطمئن گردید که آب فاقد ویروس است .
۴- نگهداری مولدین مناطق مختلف در تانکهای جداگانه: ‌به منظور جلوگیری از آلودگی بین میگوهای منابع مختلف ، باید میگوها را جداگانه نگهداری نمود. تخم های خارج شده از مولدین مختلف نیز همچنین باید جداگانه نگهداری و تولید نمود.
۵- خارج کردن ناقلین ویروس وانجام اقدامات ضد عفونی : ‌موجودات آبزی شامل خرچنگ ها ،‌کوپه پودا ،‌میگوهای وحشی و سایر سخت پوستان از ناقلین ویروس لکه سفید می باشند .
۶- جلوگیری از استفادهTrash fish مثل خرچنگ ها ،‌ میگو ، صدفها می توانند یا حامل ویروس باشند ،‌یا بوسیله این ویروس آلوده باشند. بنابر این تغذیه میگوهای مولد با آنها می تواند خطرناک باشد . وباید قبل از استفاده بخار داده و بجوشانیم ،‌وبعداً مورد استفاده قرار دهیم.
۷- کنترل میگوهای سالم با استفاده از آزمایش PCR : در طی دوره پرورش لازم است که وضعیت بیماریها بطور مرتب کنترل شود . نمونه هائی باید از مزرعه هر دوهفته یکبار جمع آوری شده و به یک آزمایشگاه دارای امکانات PCR ارسال گردد.
۸- استفاده از پروبایوتیکها Probioticsوآب با کیفیت مطلوب: استفاده از پروبایوتیکها می تواند مفید باشد ،‌زیرا افزایش تعداد باکتریهای سودمند در استخر درمیان سایر باکتریهای موجود می تواند موجب مهار یا کاهش سایر میکروارگانیسم های پاتوژن باشد. باید توجه داشت که این مسئله نمی تواند اثرات جادوئی داشته وبرای همه بیماریها استفاده شود. همچنین فاکتورهای کیفی آب مانند DO, PH شوری ، الکانیتی،‌آمونیوم و کدورت باید در حد مطلوب نگهداری شوند.
۹- متعادل کردن تراکم استخرها: کم کردن تراکم لاروها در استخرها باعث کاهش استرس گردیده از این طریق مقاومت میگوها در برابر بیماریها افزایش می یابد . تراکم ایده آل برای استخرهای پرورشی ۳۰-۲۵ پست لارو در هر متر مربع است .
۱۰- استفاده از داروهای شیمیائی جهت جلوگیری از انتقال بیماری : استفاده از بعضی از تولیدات تجارتی نظیر Happy Larvae(۵۰g/m) می تواند جهت مرحله مایسیس به بعد مورد استفاده قرار گیرد . این عمل نتایج رضایت بخشی را نشان داده و باعث به حداقل رساندن انتقال بیماری بین لاروها می شود.
۱۱- در مقالات جدید بهترین ماده ضد عفونی کننده را فرمالین معرفی میکنند که با دز V. PPM از انتقال ویروس در آب جلوگیری میکند ،‌واین مقدار به میگوها نیز آسیبی نمی رساند . البته بر روی شکوفائی پلانکتونی تاثیر گذاشته و میزان DO آب راکاهش می دهد.
● درمان :
درمان موفقی تاکنون برای غلبه بر بیماری لکه سفید گزارش نگردیده است . بنابراین باید تلاش شود تا آنجا که امکان پذیر است ، تلفات این بیماری را به حداقل کاهش دهیم . جدیداً افزودن عصاره گیاهان داروئی ،‌ویتامین ها مشوق های ایمنی زا به غذا واصلاح باکتریائی باعث موفقیت هائی در مزارع شده است .
● واکسیناسیون:
تغذیه پست لاروها از ترکیبات ویروسهای کشته شده بیماری Yellow head و لکه سفید آزمایش گردیده و موفقیت هائی هم داشته است ولی تا به حال گزارش جامعی ارائه نگردیده است.

منابع:
۱- دکتر محسن ماجدی : کنترل کیفی آبزیان وفرآورده های تبدیلی آن .
۲- دکتر احمد مجیدی نسب : بیماریهای میگوهای پرورشی.
۳- فرزاد مجدی نسب: مدیریت بهداشت در استخرهای پرورش میگو.
۴-Kiatpathomchai . Wansika etal ۲۰۰۱.Diseases of A Quatic Organisms. Vol۴۷.۲۳۵-۲۳۶
۵-S.Dawne Hard .۱۹۹۸.White spote Syndrome Baculovirus Complex(WSBV)
۶-Anirban Chakraborty etal.۲۰۰۲.Current Science VOL.۸۲NO۱۱.
تهیه و تنظیم : دکتر ایرج نامداری ، کارشناس اداره کل دامپزشکی استان فارس.

منبع : اداره کل دامپزشکی استان فارس