تنها صدا ست که می ماند

کارشناسان رسانه ای وقتی بار دیگر رویدادهای انقلاب اسلامی را مرور می کنند با پرسش های زیر مواجه می شوند:
* چه رسانه تبلیغاتی این جمعیت انقلابی را بسیج می کند؟
* پیام های انقلاب اسلامی چگونه در نقاط کشور منتشر می شود؟
پاسخ به این پرسش ها در چارچوب شیوه های رسانه ای انقلاب اسلامی نیاز به بحث های جدی در حوزه ارتباطات دارد. پذیرش این نکته که مردم و هواداران انقلاب اسلامی بدون ماهواره، تلویزیون، رادیو و اینترنت بر استبداد شاهنشاهی پیروز شدند کمی غامض است. سخن گفتن از رسانه های مؤثر در پیروزی انقلاب اسلامی پس از گذشت ۲۶سال آن هم برای مخاطبان جوان و نوجوانی که هیچ سابقه ذهنی در مورد شکل گیری این پدیده اجتماعی و سیاسی ندارند، کمی دشوار است.
تصور این نکته که مردم ایران در طول سال های شکل گیری انقلاب اسلامی صرفا از طریق عکس، دیوار نوشته، شعار، بیانیه های مذهبی، وعظ و خطابه روحانیون، گوش کردن رادیوهای خارجی، خواندن مطبوعات سانسوری ایران، نوارهای صوتی و تراکت های تبلیغاتی پیام های خود را رد و بدل می کردند کمی غیرقابل فهم باشد.
شاید اولین گام برای شکل دهی این سامانه رسانه ای، طرح مسائل انقلاب اسلامی و موضع گیری رهبری انقلاب از طریق تریبون های تکایا و مساجد بود، به رغم کنترل کامل مطبوعات و رادیو و تلویزیون توسط رژیم شاهنشاهی، امام (ره) توانست با بسیج توده ها و گسیل آنها به پای منبرها به راحتی پیام های انقلابی را به قشر جوان انتقال دهد. روحانیون و مبارزان انقلابی نیز، با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه توانستند از طریق انتقال بیانیه های مکتوب سیاسی امام(ره) یا نوارهای سخنرانی تکثیر شده در یک لحظه زمانی محدود، پیام انقلاب را به سراسر ایران منتقل کنند. در طول این سال ها ،رسانه های رسمی نیز ، عملا مشروعیت خود را در میان مردم از دست داده بودند، بنابراین دستگاه تبلیغاتی رژیم پهلوی بدون آن که مخاطب تاثیرگذاری در جامعه داشته باشد، نیروی پیام خود را به هدر می داد. از این رو وقتی رسانه های گروهی مقبولیت خود را به رغم جاذبه های رنگارنگ آن بین مخاطبان عام و خاص از دست دادند مخالفان نظام شاهنشاهی، با استفاده از این خلاء رسانه ای، پیام های خود را از طریق شیوه های ساده اطلاع رسانی به گوش مخاطبان عام می رساندند.
نیروهای امنیتی نیز با تمامی توان سعی داشت که حلقه ارتباطی و اطلاع رسانی انقلابیون را کشف و خنثی نمایند. به همین دلیل در طول پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از روش های رژیم پهلوی برای کنترل و مهار انقلاب اسلامی به رسانه های ساده انقلابیون ختم می شد.
اما با تمامی تلاش های نیروهای انتظامی، هر روز انقلابیون با روش های تبلیغاتی دیگر به طرح پیام های خود می پرداختند. بعد از مرحله آگاه سازی از طریق توزیع اعلامیه، بیانیه های سیاسی و تکثیر پیام های صوتی امام(ره) و مراجع تقلید، کم کم زمینه برای شکل دهی تظاهرات سیاسی به طور گسترده فراهم شد.
در زمان برپایی تظاهرات و میتینگ های سیاسی دانشجویان، مردم و دانش آموزان، با طرح شعارهای انقلابی و تراکت های تبلیغاتی جایگاه رسانه ای خود را در بین مخاطبان باز می کردند، اغلب شعاردهندگان معمولا از بین افراد خوش صدا و توانمند انتخاب می شدند که با تکرار شعار توسط مردم به خودی خود پیام تبلیغی به سطح گسترده ای از مردم در حین تظاهرات انتقال پیدا می کرد. برای زیبایی شعارها، طراحان این نوع پیام های رسانه ای کوشش می کردند که این پیام ها را در قالب شعر یا ضرباهنگ موسیقی مناسب بیان کنند که در هنگام تکرار آن شنوندگان شعار را خسته نشوند.
در کنار طرح شعار و سرودهای انقلابی در تظاهرات و میتینگ های سیاسی، برخی از افراد خوش فکر برای ماندگاری این نوع پیام های شاعرانه تلاش کردند که با استفاده از مفاهیم و پیام های انقلاب، سرودها و آوازهایی را تدارک ببینند، بنابراین وقتی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ پیروز شد، ناخواسته حجم وسیعی از این نوع سرودها و آهنگ ها تکثیر شد.
اما با تمامی این نوع اطلاع رسانی ها، شایعه پراکنی نیز به عنوان یک ابزار جنگ روانی برای تضعیف پایه های نظام استبدادی مورد استفاده انقلابیون قرار می گرفت، نقل اخبار شهرها، درگیری با نیروهای نظامی، بسیج مردم برای تظاهرات، تضعیف نیروهای عمل کننده و تقویت روحیه انقلابیون از جمله کارکردهای مناسب شایعه در بین مردم بود، گذشته از آن مسئولان جنگ روانی رژیم پهلوی نیز تلاش می کردند که با طرح برخی از موارد ساده انگارانه، اعتقادات مردم را نسبت به رهبری انقلاب اسلامی و باورهای دینی دچار خدشه سازند، اما همه این نوع روش های تبلیغی منفی بازخورد بوم گونه ای داشت و اغلب بازتاب های منفی گریبانگیر آنها می شد. البته نیروی پیام رسانی انقلاب اسلامی تنها به این رسانه های شنیداری و دیداری ساده ختم نمی شد. دیوارنوشته ها در حکم روزنامه دیواری می توانستند زمان برپایی تظاهرات، اخبار و رویدادهای انقلاب و لعن و نفرین مردم انقلابی را به شکلی روشن بیان کنند.
ارزیابی علمی این دیوارنوشته ها توسط دکتر محسنیان و گروه محققان همراه وی توانست اطلاعات جالبی را در این باره ارائه کند. بعدها این شیوه اطلاع رسانی در زمان ۸ سال دفاع مقدس جای خود را به نقاشی دیواری جذاب داد اما افسوس که از آن دیوارنوشته ها به جز چند عکس و فیلم هیچ چیز دیگری باقی نمانده است.
ناگفته نماند که دیوارنوشته ها در بخش هایی از مراکز شهری کاربرد اساسی داشت، میادین اصلی شهر، مراکز اداری، مدارس، دانشگاه ها و مساجد از جمله مراکزی بود که با کمک انقلابیون برای طرح شعارها، اخبار و شیوه های پیام رسانی مورد استفاده انقلابیون قرار می گرفت، پدیده ای که مدتی مأموران حکومت نظامی را به خود مشغول کرده بود.
علاوه بر موارد یاد شده رهبران انقلاب اسلامی، از یادمان های مذهبی، یادبود شهدای انقلاب و مناسبت های ملی و مذهبی به نحو احسن بهره می بردند، عزاداری در ماه محرم و رمضان، ولادت و شهادت ائمه اطهار و سوگواری برای شهدا نیز از جمله روش های مناسب برای رد و بدل کردن اطلاعات و خبر برای مردم به شمار می آمد.
از آنجایی که رادیو و تلویزیون داخلی مقبولیت خود را در بین مردم از دست داده بود، مردم ایران برای دستیابی به اخبار سایر نقاط کشور به اخبار سایر رادیو های بیگانه گوش می سپردند. در شب های ماندگار انقلاب اسلامی، انقلابیون اخبار شنیداری گزارشگران و مجریان رادیوهای بیگانه را که نمایانگر اخبار مبارزه بود به دیگران سینه به سینه نقل می کردند. البته لحن این رادیوها تا زمانی که انقلاب اسلامی به پیروزی نرسیده بود به شکلی دیگر بود اما کم کم براساس منافع ملی کشورهای حامی، رادیوهای یاد شده نیز جایگاه خود را از دست دادند. به این ترتیب یک نکته در شیوه اطلاع رسانی نمود عینی پیدا کرد، وقتی فرستنده پیام سعی داشته باشد با طرح مضامین و پیام های جهت دار خود گیرندگان پیام را هدایت کند بعد از مدتی این رویه کارایی خود را از دست خواهد داد.
طرح بیانیه های سیاسی احزاب، گروه ها، مراجع تقلید و رهبران انقلاب اسلامی از طریق رسانه های رسمی کشور زمینه را برای انعکاس پیام های تبلیغاتی انقلاب فراهم کرد. در میان اخبار نوشتاری، انعکاس برخی از عکس ها و تصاویر، بازتاب شگرفی در پی داشت، تصویر سینمای سوخته رکس آبادان، آتش سوزی در مسجد یزد، کرمان، حمله چماق به دستان به مراکز مذهبی، برخورد ارتش با تظاهرکنندگان، سرنگونی مجسمه های شاه، حمله ارتش به دانش آموزان و دانشجویان، وقایع میدان شهدا، ارتباط مردم و ارتش، بیعت نظامیان با امام(ره) و دهها عکس ماندگار دیگر ریشه های نظام شاهنشاهی را از بیخ و بن لرزاند.

منبع : روزنامه همشهری