دیالکتیک حماس و ساف

به این ترتیب باید بر این نکته اساسی تاکید داشت که جنبش مقاومت اسلامی، حماس بودن خود را مدیون مذاکراتی است که رهبران فلسطینی و در راس آنان سران ساف به راه انداختند و تاکنون کم و بیش آن را ادامه داده اند. فضای سیاسی خاورمیانه هنوز تحت تاثیر خبر پیروزی حماس است و ترکیب دولت آینده و اینکه آیا فتح یا دیگر گروه های فلسطینی در تشکیل دولت با حماس مشارکت خواهند کرد در صدر این تحولات قرار دارد. نخست وزیر معرفی کردن و کابینه تشکیل دادن حماس نیز مدیون برگزاری همان دور مذاکراتی است که رهبران حماس بیش از هر گروه فلسطینی دیگری شرکت کنندگان در آن را از خائنین به آرمان فلسطین می نامیدند.
برخی از کسانی که در جریان فعل و انفعال های درونی گروه های فلسطینی طی چند دهه مبارزه با دشمن هوشمند و نظام مند اسرائیل بوده اند معتقدند به رغم سخنوری های آتشین رهبران حماس، کادر رهبری هیچ گاه بی ارتباط با هیات های مذاکره کننده فلسطینی نبوده است. به عبارتی از همان سالیانی که اسلامیون فلسطینی با هدایت حملات انتحاری جریان مذاکرات را با بن بست مواجه می ساختند در موارد قابل توجهی نقش از پیش تعریف و تعیین شده بازوی مسلح را بازی می کردند. همان بازوی مسلحی که در سال ۱۹۹۶ به انتقام ترور نابغه طراح حملات انتحاری خود، چندین حمله انتحاری را در زمان کوتاهی سازماندهی کرد و شصت اسرائیلی را در عوض یحیی عیاش به خاک و خون کشید به تدریج نقشی را برای خود ترسیم کرد که امروزه با پیروزی در انتخابات پارلمانی تکمیل شده است. بسیاری از ایرانیان با ذهنیتی تک بعدی، ساده اندیشانه و غیرواقعی اخبار مربوط به فعالیت های نظامی و امنیتی حماس و جنبش مقاومت اسلامی را در اراضی اشغالی پیگیری می کنند. این درحالی است که در دنیای واقعیات، حماس و تشکیلات سیاسی و نظامی آن با تمام وجود خود جنگ و گریز با ارتشی نیرومند را تجربه می کند که ستون فقرات آن را اطلاعات عملیات تشکیل می دهد.
تشکیلاتی که طی سه سال گذشته در جنگ وگریزی شبانه روزی با اسرائیلی ها شماری از رهبران خود را از جمله اسماعیل ابوشنب، صلاح شهاده، شیخ احمدیاسین و رنتیسی را از دست داده است بی تردید شم سیاسی آن همپای شم نظامی اش فعال است و اهمیت یک پیروزی سیاسی را به خوبی درک می کند. طی یک سال گذشته با آشکارتر شدن ناکارایی دولت فلسطین و نیز فساد مالی که هیچ توضیح و توجیهی برای آن ارائه نمی شود بخش سیاسی حماس علائمی را از خود آشکار می ساخت که درواقع زمینه ساز ورود حماس به شرایط حاضر بود. رهبران حماس پیوسته در معرض سئوال هایی پیرامون رابطه با آمریکا و اسرائیل و نیز برگزاری مذاکرات سری با آمریکایی ها و اسرائیلی ها بوده اند. تنوع پاسخ هایی که رهبران حماس ارائه می داده اند همواره حاکی از این بود که رهبری حماس به شدت درگیر پیدا کردن راه حلی برای مذاکرات احتمالی با آمریکا و اسرائیل یا شرکت در مذاکرات احتمالی بوده است. بحث مربوط به تعریف و تفاوت مفاهیم سیاسی _ مذهبی در حماس و القاعده از موضوعاتی بوده است که رهبران حماس همواره درگیر آن بوده اند.با توجه به تاثیر بسیار منفی و تیره ای که حملات انتحاری گروه های شورشی عراقی بر بنیاد مفهوم «حملات انتحاری» از خود باقی گذاشت و به تدریج بار منفی آن به حملات انتحاری حماس نیز تسری یافت بسیاری از روحانیون فلسطینی و رهبران سیاسی اصل حلیت انجام چنین حملاتی را به تدریج در معرض سئوال قرار می دادند. اجبار رهبران حماس به پاسخگویی به چنین ابهاماتی عملاً حماس را به تدریج وارد فضایی می کرد که ماهیت آن بیشتر سیاسی است تا نظامی. مقدمه فوق همه حاکی از این است که حماس بی تردید با تشکیل یک دولت سیاسی، کارکرد سیاسی قابل توجهی از خود بروز خواهد داد و توسل دوباره اش به حملات انتحاری از سر استیصال یا تلاش برای از ابتدا مرور کردن گفت وگوهای صلح خواهد بود.
بی تردید حملات انتحاری که جنبش مقاومت اسلامی حماس آن را هدایت می کرده صرفاً به منظور نمایش قدرت علیه اسرائیلی ها نبوده است. در یک مفهوم، فشارهای نظامی برای باز کردن فضای سیاسی و مبادله امتیازات صورت می گیرد. امری که حماس با پیروزی اخیر خود عملاً بر آن صحه گذاشت.
۱۰سال پیش رژیم نظامی ترکیه در جریان یک انتخابات آزاد و سراسری با پیروزی حزب اسلامی رفاه مواجه شد. نجم الدین اربکان نخست وزیر جریان اسلامگرا از همان ابتدای پیروزی خود با سئوالات و ابهاماتی مواجه شد که رهبران حماس امروزه با آن مواجه اند. پیروزی اسلامگرایان در ترکیه در اولین دور با کودتای نظامیان خاتمه یافت. اما همان اسلامگرایان با سازماندهی جدید و حزب جدیدی به نام فضیلت و نیز با رهبران جدیدی دوباره انتخابات را بردند. امروزه دولتی که نخست وزیر اسلامگرای ترکیه تشکیل داده است به صورت شبانه روزی پیگیر عضویت ترکیه در اتحادیه اروپاست و قراردادهای نظامی متعددی با اسرائیل به امضا می رساند. الگوی اسلامگرایان ترکیه که در راستای تامین منافع ملی ترکیه از هیچ چانه زنی و رایزنی نمی گذرند احتمالاً آزمونی است که رهبران حماس نیز با آن مواجه اند. بی تردید کارکرد سیاسی نشان دادن برای رهبران حماس امر ساده ای نیست که یک شبه یا در یک دور انتخابات رخ دهد. اما به هرحال اسلامگرایان فلسطینی را مبدل به جناحی می نماید که همواره در مذاکرات و چانه زنی های منطقه ای باید مورد ملاحظه قرار گیرند.
همانند حزب الله لبنان، حماس با بحران ها و معضلاتی مواجه است که بدون ارائه برنامه عملی و نیز بدون نمایش کارایی در سازماندهی اراضی و شهرهای ویران فلسطینی اعتبار خود را از دست می دهد. حماس طی چند سال گذشته موفق شده است در میان شهرهای ویران و اردوگاه هایی که پیوسته هدف حملات هوایی قرار دارند مدرسه بسازد و نظام درمانی و درمانگاه سازماندهی کند. بحران اقتصادی، فقر، اشتغال و جمعیت روبه فزونی که هیچ آینده ای برای آنان متصور نیست همگی عواملی هستند که حماس را از نردبان شعارهای تندسیاسی مقاطع غیر اجرایی دور می کند. و البته بحران ناشی از چند دهه بلاتکلیفی در شرایطی که سازمان ملت فلسطین با داشتن پارلمانی نیم بند و برگزاری انتخابات، آثاری از کشور بودن را از خود بروز می دهد عاملی است که حماس را نه تنها به راه حل های سیاسی متمایل می کند بلکه تشکیلات نظامی آن را به چنین سمت و سویی می غلتاند.
یک دور پیروزی حماس که می توان آن را جناح لیکود فلسطینی ها نامید در مقایسه با شش دهه بحران در روابط فلسطینی ها و اسرائیل مدت مدیدی نیست.
شاید حماسی ها در انطباق خود با شرایط جدید نتوانند تعارف ها و رودربایستی های ایدئولوژیک را کنار گذارند. کنار نهادن شعارهایی که سال ها بر سر آن فریاد کشیده اند امر ساده ای نیست. اما ورود به چنین عرصه ای، وارد شدن به دالان یک طرفه و بی بازگشتی است که ابتدای آن نظامی گری است ولی انتهای آن فقط و فقط مذاکره است و دیپلماسی. تجربه ای که ارتش آزادیبخش ایرلند IRA آن را آزمود و دیگر هرگز به نظامی گری رجعت نکرد.
فرزانه روستایی

منبع : خبرگزاری ایسنا