دینداری و پنداشت از جرم

براساس پژوهشی که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گرفته است از میان ۱۶ درصد باقی مانده نیز ۱۰ درصد به صورت متوسط و ۶ درصد دیگر نیز به صورت کم خود را مقید به انجام فریضه روزه می دانند.
۵۵ درصد از جوانان به صورت زیاد، حدود ۳۴ درصد متوسط و ۱۱ درصد نیز به صورت کم احساس نزدیکی به خدا دارند.
۸۰ درصد جوانان گفته اند که از اعتقادات والدین خود پیروی می کنند. پژوهش دیگری نیز نشان می دهد که اضطراب در میان دانشجویانی که گرایش مذهبی دارند، بسیار کمتر از سایرین است.
براساس پژوهشی که با عنوان بررسی مقایسه ای سطح اضطراب دانشجویان مذهبی با سایر دانشجویان بر روی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی انجام شده، نشان می دهد که دانشجویان با گرایش مذهبی بالا از استرس و اضطراب کمتری برخوردارند، حال آنکه با کاهش گرایش مذهبی به میزان استرس و اضطراب دانشجویان افزوده می شود. همین کاهش استرس سبب می شود تا جوانانی که دارای گرایش مذهبی هستند با آرامش خاطر بیشتری به فعالیت بپردازند.
دینداری جوانان موضوعی است که بسیاری از اندیشمندان به آن پرداخته و میزان پایبندی و عدم پایبندی جوانان به ویژه دانشجویان به باورهای دینی را ملاک بسیار مهم رویکرد دین محوری جامعه می پندارند. بر مبنای این نگره در کهنسالی خواه ناخواه گرایش به دین افزایش می یابد و آنچه اهمیت دینداری را در جامعه بیشتر می نمایاند رویکرد گرایش و تمایل جوانان به دین و باورهای دینی است. با همین نگره دکتر سیدحسین سراج زاده استاد دانشگاه و جامعه شناس تحقیق خود درباره دینداری و نگرش نسبت به جرم یا دینداری و پنداشت سخت گیرانه نسبت به جرم را به انجام رسانده است. چکیده یافته های اولیه این پژوهش در نشست گروه علمی _ تخصصی جامعه شناسی دین انجمن جامعه شناسی ایران در ادامه از نظرتان می گذرد.تحقیق دکتر سراج زاده در چند بخش شامل مرور ادبیات و سابقه نظری و تجربی، فرضیه ها روش شناسی و یافته ها و نتایج تحقیق عرضه شد.
●پنداشت نسبت به جرم
پنداشت سخت گیرانه نسبت به جرم برای نخستین بار در سال ۱۹۶۴ وارد مقولات جامعه شناسی شد و این نکته از آنجا اهمیت پیدا کرد که در جوامع دموکراتیک در همایش های ملی، اجتماعی و یا همایش های آسیب شناسی برای آنان اهمیت داشت که تا چه میزان پنداشت های سخت گیرانه در مهار جرم و آسیب های اجتماعی نقش دارند. به عبارتی نوع نگاه مردم به آسیب های اجتماعی چگونه است. آنها تا چه میزان جرایم را سخت و چقدر آسان می شمارند. در همین جا بود که تفاوت نگرش میان جوامع اسلامی با سایر جوامع آشکار شد و این نتایج به لحاظ تاریخی بدست آمد که نرخ جرم در میان کشورهای اسلامی پایین تر از سایر ملل است. در جوامع اسلامی جرایم جنسی و اخلاقی سخت تر پنداشته می شوند و به همین دلیل سخت گیری در مورد این جرایم در جوامع اسلامی بیشتر و در سایر ملل و جوامع کمتر است.
سپس مطالعات و نتایج تحقیقات در این حوزه ما را به نتایجی رساند که بپذیریم عوامل فرهنگی، اقتصادی هر کدام تاثیر خود را بر نحوه پنداشت سخت گیرانه نسبت به دین برجای می گذارند. در حوزه فرهنگ، قانون جزای اسلامی با سایر ادیان در مورد جرایم تفاوت قایل است. در حوزه اقتصاد نیز این نتیجه بدست آمد که سطح توسعه و مدرن شدن در حوزه اقتصاد هر کدام نسبت به نگرش آدمیان به جرم و بزه تاثیر و سهم خاص خود را دارد.
●مطالعات تجربی
مطالعات اولیه درباره پنداشت سخت گیرانه نسبت به جرم این واقعیت ها را نشان داد که:
۱ _ یک توافق عام و هنجار فراگیر و گسترده در سطح جوامع وجود دارد که باید با جرم برخورد شود و مسامحه در آن مورد جایز نیست.
۲ _ جرایمی که آسیب به دنبال دارند جدی ترین جرایم هستند و پنداشت سخت گیرانه نسبت به آنها وجود دارد.
۳ _ جرایمی که مربوط به تخلف از مقررات اداری است کم اهمیت ترین جرایم هستند و افراد نسبت به آنها تعصب به خرج نمی دهند و از کنار آن بی تفاوت می گذرند.
۴ _ قضاوت پیرامون جرایم در گروه های مختلف با فاصله های تحصیلی، اقتصادی و پایگاه اجتماعی متفاوت است.
۵ _ مطالعات و تحقیقات نشان داد عوامل فرهنگی و مذهبی نقش قابل توجهی در قضاوت پیرامون سخت گیری نسبت به جرایم دارند.
۶ _ در این تحقیق مشخص شد که جوامع اسلامی و مسلمانان تفاوت زیادی با سایر جوامع پیروان سایر ادیان از باب نگاه به جرم دارند.
●پیمایش کشورهای اسلامی
نیومن در سال ۱۹۷۶ تحقیقی در میان کشورهای مسلمان و غیرمسلمان نسبت به نگرش آنها به جرم هایی چون دزدی، زنای با محارم، همجنس گرایی سوءاستفاده از اموال عمومی، سقط جنین و مصرف مواد مخدر انجام داد که در این میان مردم اندونزی با ۶/۸۹ درصد موافق برخورد جدی با این جرم ها بودند مردم سایر کشورها نیز چنین نگرشی نسبت به جرم های یاد شده داشتند. ایران ۸۷درصد موافق، ایتالیا ۸۴ درصد، یوگسلاوی سابق ۷۷ درصد، هند ۷۲ درصد و آمریکا ۵۸درصد موافق برخورد با جرایم پیش گفته شده بودند.
همایش دیگری در میان کشورهای دانمارک، فنلاند، هلند، بریتانیا، نروژ، سوئد، آمریکا و کویت صورت گرفت که در این میان مردم کویت بیش از سایر کشورها مجازات شدید تری را برای برخورد با جرایم قایل بودند. جرایم اخلاقی و جنسی در کویت شدید ترین مجازات ها را در پی داشتند. مثلاً در آمریکا سخت ترین و بدترین جرم کشتن همسر توسط شوهر دانسته شد، در حالی که در کویت اگر یک زن ازدواج کرده مرتکب زنا شود بدترین جرم را مرتکب شده و سخت ترین مجازات را باید پذیرا شود.
عده ای از نتایج آن تحقیق در میان کشورهای اسلامی دو فاکتور را استخراج کردند اول اینکه: چون کشورهای اسلامی از نظر اقتصادی در میان کشورهای توسعه نیافته بودند در نتیجه تفاوت موجود ناشی از توسعه نیافتگی بود نه دین و فرهنگ.
دوم اینکه: توسعه فرهنگ و دین در نگرش نسبت به جرم تأثیر می گذارد و گرایش به نظام های حقوقی آسان گیرانه تر را اشاعه می دهد.
●فرضیه ها
در تحقیق دکتر سراج زاده فرضیه های زیر مورد بررسی قرار گرفته بود:
-میانگین پنداشت سخت گیرانه نسبت به جرم به نسبت بالا است.
-جرایم اخلاقی و به خصوص جرایم جنسی در میان جرائمی است که پنداشت سخت گیرانه ای دارند
-افراد دیندارتر پنداشت سخت گیرانه تری در مقایسه با سایرین نسبت به جرم دارند.
-مدرن ها که از مدرنیته تأثیر پذیرفته اند، پنداشت کمتر سخت گیرانه ای نسبت به جرم دارند.
-افراد دارای دیدگاه های سیاسی و مذهبی مدرن تر، دارای نگرش مداراجویانه تری هستند.●روش شناسی
تحقیق دکتر سراج زاده در وزارت علوم در میان ۱۵۲۲ دانشجوی دختر و پسر در دانشگاه سراسر کشور به اجرا در آمده است که در این تحقیق متغیرهایی چون جنسیت، پایگاه اجتماعی، محل سکونت، نوع دینداری، جهت گیری سیاسی و مدارای فکری نیز پیش بینی شده و با ملاحظه این متغیرها لیست ۲۴ جرم در اختیار دانشجویان قرار گرفته و از آنها خواسته شده است شدید ترین جرم و خفیف ترین آن را با نمره مشخص کنند.
●یافته های تحقیق
دانشجویان شدید ترین جرم را در میان ۲۴ جرم قتل عمد با ۲/۱۸ درصد و خفیف ترین آن با ۶/۶ را اعتصاب دانسته اند.
بعد از قتل عمد، تجاوز به عنف با ۱۷درصد در مرتبه دوم قرار گرفته و جرم هایی چون لواط، زنای زن، اختلاس، زنای مرد، قاچاق مواد مخدر، اقدام علیه امنیت ملی، جاسوسی، کلاه برداری، رشوه، دزدی، احتکار، نشر مطالب خلاف دین، تخریب محیط زیست، پخش فیلم مستهجن، مصرف مواد مخدر، ارتداد، ضرب و جرح، تظاهرات غیرقانونی، مصرف مشروبات الکلی، قتل غیرعمد و جرایم مطبوعاتی در ردیف های بعدی جای می گیرند. بنابراین جرایم مطبوعاتی یکی از جرم هایی تلقی شده است که در میان ۲۴ جرم در ردیف ۲۳ قرار گرفته است. به عبارت دیگر اگر بخواهیم جرایم را به صورت موضوعی تقسیم بندی کنیم در هفت گروه جای می گیرند که دانشجویان مورد اشاره جرایم خشونت آمیز را با ۱/۱۷ درصد در رتبه یک و جرایم سیاسی عقیدتی را با ۷/۱۰ درصد در رتبه پایانی قرار داده اند. جرایم جنسی، جرایم مربوط به امنیت ملی، جرایم اقتصادی و محیط زیست، جرایم اخلاقی و جرایم خشونت آمیز ملایم تر در ردیف های بعدی قرار می گیرند. از سوی دیگر نتایج حاصل از تحقیقات نشان داد که:
الف: مردها در مقابل زن ها نسبت به جرایم مذکور کمتر سخت گیر بودند
ب: زن ها نسبت به جرایم حساس تر از مردها هستند
ج: پایگاه اجتماعی در نتیجه تحقیق رابطه خیلی معناداری نداشت.
د: محل سکونت نقش خیلی زیادی در پنداشت سخت گیرانه نداشت.
مقوله دینداری درباره پنداشت نسبت به جرم زمانی نقش آفرین می شد که نوع جرم مشخص شود. به عبارت دیگر به انواع جرایم بستگی داشت و این که یک دیندار چگونه نسبت به آن قضاوت داشته باشد.
دینداران نواندیش اعم از اصلاح طلب و مدارای فکری در این تحقیق آسان گیرتر بوده اند و این نکته در مورد جرایم عقیدتی- سیاسی بیشتر مصداق داشته است.
●نتیجه گیری
تحقیق دکتر سراج زاده استاد دانشگاه درباره دینداری و نگرش نسبت به جرم - به عبارتی دینداری و پنداشت سخت گیرانه نسبت به جرم -نتایج کلی زیر را داشته است:
۱- در مجموع پاسخگویان پنداشت سخت گیرانه ای نسبت به جرم داشتند و کسی را در میان پرسش شوندگان نمی توان یافت که در مقابل جرم های بارز شیوه مسامحه در پیش گیرد.
۲- با توجه به اینکه پاسخگویان دانشجو بوده اند، به طور طبیعی، در سایر اقشار جامعه ممکن است سخت گیری بیشتری نسبت به جرم وجود داشته باشد.
۳- تفاوت مهم دیگر که در تحقیق آشکار شد رتبه بندی جرایم از نظر پنداشت سخت گیرانه آنها بود. جرایم جنسی در میان جرایمی بودند که بیشترین پنداشت، سخت گیرانه را در میان دانشجویان داشتند.
۴- متغیرهای اثرگذار در این تحقیق بیشتر فرهنگی و فکری بودند، به عبارت دیگر دینداری نواندیش و گرایش سیاسی و مدارای فکری بیشترین تأثیر را در نوع نگرش سخت گیرانه یا آسان گیری به جرم داشتند.
۵- در میان متغیرهای فرهنگی و فکری بیشترین تأثیر به دینداری مربوط می شود و هر چقدر غنای فکری و فرهنگی زیادتر شده است، پنداشت سخت گیرانه کمتر شده است.
۶- تفاوت معنی دار جوامع اسلامی با سایر جوامع بخصوص جوامع غربی که از نظر پنداشت سخت گیرانه نسبت به جرم و بخصوص نسبت به جرایم جنسی، اخلاقی و عقیدتی می تواند این نظر را تقویت کند که دلیل این تفاوت ممکن است تأثیر دین اسلام و بخصوص قانون مجازات اسلامی به عنوان شریعت مقدس باشد.

عباس اسدی

منبع : روزنامه همشهری