پدیده دوپینگ، عوارض، رویکردها، راه حل‌ها

● عوارض دوپینگ
مقایسه آمار موارد اثبات شده دوپینگ در المپیک‌های ‪ ۱۹۹۶‬آتلانتا( ‪ ۲‬مورد) ، ‪ ۲۰۰۰‬سیدنی (‪ ۳۱‬مورد در رشته‌های کشتی ،وزنه برداری ،قایقرانی،دوومیدانی ژیمناستیک ) و ‪ ۲۰۰۴‬آتن (‪ ۴۸‬مورد دررشته‌های وزنه برداری ،کشتی،دو ومیدانی و....) شاهدی بر افزایش روز افزون دوپینگ در بین ورزشکاران است.
گرایش روزافزون ورزشکاران ،کارتلها و تراستهای دارویی و نیز میزان پول مبادله شده در این خصوص به حدی است که اگر جامعه جهانی با جدیت وارد عرصه مبارزه با دوپینگ نشود ، خطرات وآسیبهای جبران ناپذیری ورزشکاران وجوانان جهان را تهدید می‌کند.
توزیع‌کنندگان و سازندگان مواد نیروزا ، مانند سازندگان سایر موادی که در نهایت زیان آورند ، فقط جنبه‌های مثبت استفاده از این مواد را تبلیغ می‌کنند و از آنجا که عوارض منفی این مواد معمولا بلافاصله مشاهده نمی‌شود ، می توانند بازار خوبی برای انها پیدا کنند.
زیانهای ناشی از مواد انرژی زا در حالی است که به دلیل بازار نسبتا پررونق و پرسود این مواد، مقدار زیادی مواد تقلبی و یا بدون تاریخ مصرف نیز وارد بازار شده و بر خطرات انها افزوده است.
عوارض جانبی مجموعه علائم، مشکلات و عوارضی است که در کنار نقش و هدف اصلی استفاده از یک ماده خصوصا داروها ایجاد می‌شود.
بطور مثال وقتی از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن به منظور کاهش درد و التهاب استفاده می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد عوارض جانبی گوارشی نظیر تهوع ، سوء‌هاضمه ، استفراغ و یا زخم معده شود.
●● برخی نگاه‌های کارشناسانه به دوپینگ
● مربیان هم مقصرند
"هاشم سلطانی" مربی تیم فوتبال (ب) ذوب آهن‌اصفهان معتقد است دردوپینگی شدن بازیکنان، مربیان هم مقصرند. یک مربی باید از لحاظ روحی و روانی بازیکنان خود را بگونه‌ای آماده کند که بازیکن گرایشی به مواد غیر مجاز نیروزا پیدا نکند.
● دوپینگی باید طرد شود
دکتر "مهرزاد خلیلیان" دبیر کل ستاد مبارزه با دوپینگ و رییس فدراسیون پزشکی ورزشی عقیده دارد: قرار نیست از ورزشکاری که دوپینگ کرده و با آبروی کشورش بازی نموده، حمایت شود بلکه باید این ورزشکار طرد گردد.
او می‌گوید: استفاده از مواد نیروزا در طول تاریخ و از روم باستان در المپیک‌ها وجود داشته و بحث امروز نیست اما متاسفانه از ‪ ۲۵۰‬نمونه‌گیری که از ورزشکاران کشور برای دوپینگ صورت گرفته ‪ ۱۹/۵‬درصد مثبت بوده که آمار بسیار بالایی است که اگر با آن مبارزه نکنیم عواقب بسیار بدی درپی دارد.
این عمل ناجوانمردانه که برای رسیدن به شهرت، قدرت و ثروت صورت می‌گیرد علاوه بررفتن آبروی کشور که مدال ورزشکار دوپینگی را پس می‌گیرند و محروم می‌کنند در سلامت جسمی، روحی و روانی اثرات بسیار مخربی به دنبال دارد.
خلیلیان ادامه داد: وظیفه باشگاه‌ها، فدراسیونها، مربیان و دست‌اندرکاران ورزشی و رسانه‌های جمعی است که ورزشکاران را آموزش دهند و از عواقب خانمانسوز استفاده از مواد نیروزا آگاه سازند.
رییس فدراسیون پزشکی ورزشی از عوامل رفتن به سمت دوپینگ را رسیدن به سکوهای جهانی، حضور در لیگ‌های اروپا، استفاده از تسهیلات از جمله رفتن به دانشگاه، معافیت از خدمت، رسیدن به ثروت‌های کلان و مطرح شدن از سوی رسانه‌ها و مطبوعات دانست.
وی گفت: برای جلوگیری از این پدیده چند راه وجود دارد که ابتدا آموزش و پیشگیری است که در این راستا اقدامات موثری از نظر اطلاع رسانی از عواقب و مضرات آن شده که اثر مطلوبی را بدنبال داشته است.
خلیلیان ادامه داد: استفاده از مواد نیروزا ‪ ۲۳‬اثر بر روی انسان از جمله کوری، کچلی، پرخاشگری، پوکی استخوان، بیماری قلبی و عروقی، پارکینسون، بیماری کلیوی و فشارخون می‌گذارد که در نهایت منجر به مرگ شخص دوپینگی می‌شود.
● استفاده از مکمل اجتناب ناپذیر است
رییس کلینیک ورزشی آکادمی ملی المپیک و پارالمپیک می‌گوید که استفاده از مکمل‌های تغذیه برای ورزشکاران اجتناب ناپذیر است.
دکتر "سیدشمس‌الدین تقوی" افزود: در دنیای سخت ورزش امروز این هزارم ثانیه‌ها هستند که سرنوشت ساز بوده و قهرمانی‌ها را رقم می‌زنند.
بنابراین استفاده از مکمل‌ها برای همه ورزشکاران اجتناب ناپذیر است و ما باید ورزشکاران را با مکمل‌ها مجاز آشنا کنیم.
● هشدار برای آمار بالای دوپینگ
دکتر "مهرزاد خلیلیان" رییس فدراسیون پزشکی در نامه‌ای خطاب به روسای فدراسیون‌های ورزشی با اشاره به آمار بالای استفاده ورزشکاران از مواد نیرواز، خواستار پیگیری هرچه بیشتر در این زمینه شد.
او اظهار داشته است : باتوجه به اهمیت ویژه مبارزه با دوپینگ و آمار بالای استفاده نمودن ورزشکاران کشورمان از مواد نیروزا و مثبت اعلام شدن نمونه‌های دوپینگ ، این نامه صادر شده است.
طبق آخرین آمار ارائه شده از سوی ستاد ملی مبارزه با دوپینگ از مجموع ‪ ۱۵۰۰‬نمونه اخذ شده در کشور مالزی تنها ‪ ۹‬نمونه مثبت و از تعداد ‪۲۳۶‬ نمونه اخذ شده در کشورمان طی ‪ ۱۴‬ماه گذشته ‪ ۳۶‬نمونه مثبت گزارش شده که این هشداری است به تمام مسوولان و خانواده ورزش چه از لحاظ سلامت جسمی و روانی خود ورزشکاران و چه از جهت حیثیت ملی کشور که در شرایط کنونی به عنوان تهدیدی بس خطرناک و مهلک تلقی می‌شود.
درقسمتی از نامه دکتر خلیلیان آمده است: باتوجه به شعار ورزش دنیا در گرفتن یک مدال افتخار ملی و فرهنگ مدال پروری در چند ساله اخیر، متاسفانه گزارشات مکرر استفاده ورزشکاران کشورمان از مواد نیروزا و گرایش نسبتا قابل توجه قهرمانان به پدیده شوم و مبتذل دوپینگ بدلایل گوناگون از قبیل حضور درلیگ‌های خارج ازکشور، استفاده از امکانات بیشتری فرهنگی واقتصادی، کسب شهرت و راهیابی به مدارج عالی‌تر و... به عنوان تهدید جدی سلامت جامعه ورزش و اعتبار بین‌المللی کشور محسوب می‌گردد و می‌طلبد فعالیتهای گوناگون آموزشی، اطلاع رسانی، فرهنگ‌سازی ، نمونه‌گیری دوپینگ را در تمامی سطوح ترویج داده و با یک عزم ملی و بسیج همگانی نسبت به حفظ اعتبار وحیثیت مهم نام مقدس جمهوری اسلامی ایران بیش از پیش فعال باشیم.
دبیرکل ستاد ملی مبارزه با دوپینگ همچنین درنامه‌ای مجزا به این ستاد خواستار هرگونه همکاری و تعامل بیشتر این ستاد با فدراسیونهای ورزشی کشورمان شد.
●رویکردها و انگیزه‌های دوپینگ
آژانس جهانی مبارزه بادوپینگ در حوزه‌کاری خود دو رویکرد دارد:
الف: رویکرد ورزش قهرمانی و حرفه‌ای
ب : رویکرد غیرحرفه‌ای بودن ورزشکاران.●دوپینگ حرفه‌ای
دکتر "علی طاهری" دبیر اجرایی و سخنگوی ستاد ملی مبارزه با دوپینگ در مورد دوپینگ در حوزه حرفه‌ای می‌گوید: امروزه آمار دوپینگ در این حوزه نیز رو به افزایش است و جذابیت‌های ورزش حرفه‌ای اعم از شخصیتی، اقتصادی و به خصوص محبوبیت‌هایی که به دنبال یک حرکت حرفه‌ای برای ورزشکاران ایجاد می‌شود، دلایلی هستند که برای ورزشکار انگیزه ایجاد می‌کنند تا دوپینگ کند.
دراین بخش ورزشکار به صورت آگاهانه و برای تامین نیازها و امتیازاتی که در بخش ورزش حرفه‌ای تعریف معینی دارد، مانند کسب شهرت، محبوبیت و پول دوپینگ می‌کند و نسبت به عواقب آن نیز کاملا" آگاه و هوشیار است.
فشارهای روحی و روانی از دیگر عواملی است که در حوزه حرفه‌ای برای ورزشکاران انگیزه‌های دوپینگ آگاهانه را ایجاد می‌کند.
انتظارات مربی، جامعه، خانواده، همسر و همراهان تیم و غیره و غیره از جمله مواردی است که در شرایطی که ورزشکار از توانایی لازم برخوردار نباشد، باعث ایجاد این فشارهای روانی شده و انگیزه دوپینگ کردن را در ذهن او ایجاد می‌کند اما در این مورد فرد نه به دلیل ارضای نیازهای خود بلکه به دلیل اطرافیان و جامعه دوپینگ می‌کند.
عدم آگاهی در مورد مکمل‌ها یکی دیگر از موارد شایعی است که در بحث دوپینگ دیده می‌شود و از آن به عنوان "دوپینگ ناآگاهانه" یاد می‌شود.
در این مورد که در کشور ما نیز بسیار زیاد است، ورزشکار به دلیل عدم شناخت و فقدان دانش لازم به صورت ناآگاهانه به سراغ دارو و مکملی می‌رود تا نیازی را که حس می‌کند، به واسطه آن برطرف نماید.
●چه باید کرد ؟
دکتر طاهری در مورد راه‌کارهای کنترل دوپینگ در حوزه حرفه‌ای عقیده دارد : راه‌کارها باید متناسب با نوع انگیزه‌های ورزشکاران برای دوپینگ ارایه شوند وباید در ابتدا انگیزه‌های ورزشکاران را به خوبی شناخت.
او نمونه‌گیری های متعدد خارج و داخل مسابقات و افزایش کمیت و کیفیت این تست‌ها، مذموم و مورد نکوهش قرار دادن عمل ورزشکار دوپینگی توسط جامعه و اعمال جریمه‌های سخت برای آنان را راه‌کارهایی برای دوپینگ آگاهانه دنیای حرفه‌ای به دلیل کسب مقام و شهرت و پول برمی‌شمرد.
اما در مورد دوپینگ آگاهانه ورزشکار حرفه‌ای به دلیل انتظارات دیگران، جامعه نقش مهم و موثری در کاهش انگیزه‌های ورزشکاران برای دوپینگ کردن دارد.
زمانی که از ورزشکاری انتظار بیش از حد داریم، به طور ناخودآگاه این انگیزه را به او القا می‌کنیم.
فرهنگ‌سازی در مورد تمرینات پله به پله برای ورزشکاران و نیز انتظار بی‌جا نداشتن از آنان از جمله مواردی است که می‌تواند کمک زیادی به حل این مشکلات انجام دهد چرا که در این مورد ورزشکار به خاطر خود دوپینگ نمی‌کند به دلیل ارضای نیازهای اطرافیان اقدام به چنین کاری کرده و باید بر روی انتظارات جامعه کار کرد.
همچنین مربیان و اعضای تیم همراه ورزشکاران در مسابقات نیز باید در این زمینه به اندازه کافی توجیه باشند که چنین حسی رابه ورزشکار القا نکنند.
● مکمل‌های آلوده عامل اصلی در دوپینگ
طاهری به مثبت بودن شش نمونه از ‪ ۱۳‬نمونه آزمایش ورزشکاران رشته بدنسازی اشاره کرد و گفت: این موضوع یک فاجعه و نشان‌دهنده این موضوع است که ورزشکاران این رشته نسبت به این مکمل‌ها آگاهی ندارند.
او افزود: از بین ‪ ۱۵۰۰‬نمونه‌گیری انجام شده ورزشکاران مالزی، تنها ‪ ۹‬مورد مثبت اعلام شده و این در حالی است که از بین ‪ ۲۲۰‬نمونه ایرانی، ‪ ۳۳‬مورد آن مثبت بوده است.
این امر یک فاجعه به شمار می‌آید و جالب است که بدانید بیشترین حجم مربوط به دوپینگ را مکمل‌هایی که ظاهرا" مجاز هستند، تشکیل می‌دهند.
دسته‌ای از این مکمل‌ها آلوده بوده و با نگاه صرفا" تجاری در سطح وسیع در کشور توزیع می‌شوند که البته بسیار هم مورد توجه ورزشکاران و مربیان هستند.
متاسفانه مربیان اینگونه می‌پندارند که اگر مکملی به ورزشکاری ارایه ندهند، مربی قابل قبولی نیستند.
راه‌کار اصلی دوپینگ ناآگاهانه ورزشکاران حرفه‌ای که در ایران آمار بالایی هم به خود اختصاص داده، در وهله اول آموزش ورزشکاران است.
ورزشکاران ملی‌پوش و حرفه‌ای تمرینات سختی را پشت سر می‌گذارند و بنابر این نمی‌توان نیاز آنان به مکمل‌ها را رد کرد.
اما باید یک منبع برای تامین این مکمل‌های مورد نیاز ورزشکاران وجود داشته باشد که متاسفانه مشکل اصلی هم اینجاست. اگر این منبع وجود داشته باشد ورزشکاران بدون مشکل آلودگی به مواد ممنوعه مکمل‌های مورد نیاز خود را تهیه می‌کنند و به سراغ منابع غیر رسمی نخواهند رفت.
اکنون کمیته ملی المپیک به این فکر تاسیس این مرکز افتاده که امید می رود به زودی با تاسیس آن، این مشکلات برطرف شود.
●دوپینگ غیرحرفه‌ای
دکتر طاهری به آمار بالای تخلفات دوپینگ در حوزه غیرحرفه‌ای اشاره و بیشترین موارد مصرف در این حوزه را مکمل‌ها معرفی می‌کند.
او که انگیزه‌های رویاپردازانه را مسبب اصلی دوپینگ آماتورها می‌داند، ادامه می‌دهد: افراد به دلایل مختلفی می‌توانند نگاه رویاپردازانه داشته باشند. اینکه نوجوانی بتواند یک شبه به توانایی بالایی دست یافته و عنوان قهرمانی را کسب کند.
جذابیت‌های داشتن اندام زیبا و حجیم و عضلانی خصوصا" در پسرها و بعضا" در نوجوانان دختر برای داشتن هیکلی متناسب، از دیگر انگیزه‌های دوپینگ غیرحرفه‌ای در نوجوانان است و البته دلیل اصلی این اقدام آنان نیز رویاهایی است که نمی‌تواند منطبق بر واقعیت باشد.
خطرات اینگونه دوپینگ‌ها گاها" می‌تواند بیشتر نیز باشد چرا که این افراد آماتور از عواقب وحشتناک اقدامات خود بی‌اطلاعند و حتی تعاریف دوپینگ را نیز نمی‌شناسند.
بنابراین بدون اطلاع از نوع، طریقه و مدت مصرف از این مکمل‌ها استفاده می‌کنند و پس از مدتی می‌بینند که این مصرف کورکورانه چیزی جز عوارض بسیار بد برای آنان به ارمغان نداشته است.
●در مورد غیرحرفه‌ای‌ها چه کنیم؟
‪ ۱‬دادن اطلاعات کافی به ورزشکاران
‪ - ۲‬چه عواقب روحی و جسمی بدی دارد.
‪ - ۳‬کنترل توزیع مواد ممنوعه که اینگونه مثل نقل و نبات و ارزان تر از بسیاری از داروها استفاده می‌کنند.
دبیر ستاد ملی مبارزه با دوپینگ به تاسیس این ستاد از سال ‪ ۸۲‬اشاره کرد و گفت: پس از تاسیس این ستاد و بعد از این تمامی تست‌ها به صورت جدی انجام و به "وادا" منتقل می‌شود و هیچ ارفاقی به ورزشکاران نمی‌شود.
او به نمونه‌گیری‌های مجازی در سال‌های گذشته اشاره کرد و گفت: پیش از تاسیس ستاد مباره با دوپینگ ، متاسفانه برخی افراد حقیقی و حقوقی به نمونه‌گیری آزمایش مجازی از ورزشکاران می‌پرداختند و به‌علت هزینه‌های گزاف انتقال آنها به آزمایشگاه‌ها، آنها را دور می‌ریختند.
به این شکل ورزشکاران می‌پنداشتند که مکمل‌های مورد استفاده آنها مشکلی نداشته و آن را به سایر دوستان خود نیز توصیه می‌کردند و همین امر اکنون باعث شده تا ورزشکاران نیز به نمونه‌گیری‌ها اعتماد لازم را نداشته باشند.
"مسعود طاهری" یکی از این ورزشکاران است که می‌گوید، مکمل مورد استفاده را از سالها قبل استفاده می‌کرده است و هیچ مشکلی وجود نداشته و نسبت به دوپینگی بودن آن هیچ آگاهی نداشته است.
●شناسایی باند توزیع
او به تقاضای بسیار زیاد ورزشکاران برای مصرف مکمل‌ها اشاره کرد و گفت: شبکه‌های توزیع این مکمل‌ها باید شناسایی شوند و مسلما" باند بزرگی این عمل را انجام می‌دهد.
توزیع این مواد خصوصا" در مناطق محروم کشور بسیار زیاد و با حجم بسیار بالا انجام می‌شود.
فرهنگ‌سازی برای ورزشکاران ازطریق برگزاری کارگاه‌ها و نیز رسانه‌ها از دیگر مواردی است که باید انجام شود.
● بیش از این نمی‌توانیم تست بگیریم
طاهری در پاسخ به این سوال که چرا از ورزشکاران بیشتری تست دوپینگ انجام نمی‌شود تا آنان مساله دوپینگ و جریمه و محرومیت به این دلیل را جدی‌تر بگیرند، گفت: این نمونه‌ها مستقیما" توسط وادا بررسی می‌شود و در ازای هر نمونه مثبت فدراسیون مربوطه باید به فدراسیون جهانی مربوط به خود جریمه نقدی به مبلغ ده هزار دلار بپردازند.
دغدغه دیگر هم در مورد محرومیت ورزشکاران است، همانطور که دیدید به دلیل وجود سه نمونه مثبت، فدراسیون وزنه برداری یک سال از حضور در تمامی مسابقات محروم شد.
بنابراین با این حجم زیاد دوپینگی که ما با آن مواجه هستیم، نمی‌توانیم تعداد نمونه‌گیری‌ها را بیشتر کنیم.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)