«نقشه راه» قره باغ در پاریس

تا آن زمان ساکنان آذری و ارمنی در این منطقه سرسبز و پرنعمت که قانوناً متعلق به جمهوری آذربایجان است،ترانه های قره باغ را به هردو زبان می سرودند، همسایه یکدیگر بودند و هم وطن نیز. اما رؤیای «ارمنستان بزرگ» بر این آرامش سایه افکند. ارامنه منطقه که روزگاری به اجبار و پس از جنگی خونین با ترکهای عثمانی از آناتولی به آنجا کوچ کرده بودند،«داد» استقلال خواهی سر دادند و پس از اعلام خودمختاری، آتش نبردی برافروخته شد که بیش از ۳۰ هزار کشته و یک میلیون بی خانمان بر جای گذاشت. توافقنامه آتش بسی که ۱۲ ماه مه ۱۹۹۴ به اجرا درآمد، اما هرگز صلح میان دو کشور را سبب نشد.
اشغال ۲۲ درصد از خاک جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان و از دست رفتن قره باغ و هفت منطقه مجاور آن، زخمی چرکین در روابط دو همسایه دیرین شد که التیام آن ناممکن می نمود.
جمعه گذشته، اما تمام رسانه ها از دیداری امیدبخش میان رهبران دو جمهوری در قصری ییلاقی در نزدیکی پاریس خبر دادند. «الهام علی اف» و «روبرت کوچاریان» رؤسای جمهور آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری رؤسای گروه مینسک (فرانسه، آمریکا و روسیه)، در این کاخ برای ششمین بار بر سر میز مذاکره نشستند تا شاید «نقشه راهی» برای زدودن معضلی بیابند که آرامش را از قفقاز ربوده است. این بار، مقامات مینسک بر این باورند که دیدار کوچاریان و علی اف، به برداشتن گام مثبتی جهت حل مناقشه منجر خواهد شد. هر چند، این نخستین باری نیست که رهبران این گروه، امیدوارانه سخن می گویند.از وقتی که هسته مرکزی مینسک با حضور مسکو، واشنگتن و پاریس تشکیل شد، رؤسای جمهور آذربایجان و ارمنستان ۱۲ بار در زمان حیات «حیدرعلی اف» و ۵ بار پس از مرگ وی و جانشینی پسرش دیدار کرده اند، اما این مذاکرات هیچ حاصلی نداشته است جز وعده ها و لبخندهای دیپلماتیک سران دو کشور در مقابل دوربین های خبرنگاران. آنچه این مذاکره را از دیگر مذاکرات متمایز ساخته و به قول «ژاک شیراک» رئیس جمهوری فرانسه به آن جایگاه «مهمترین فرصت صلح» را بخشیده است، رایزنی دو کشور بر سر طرحی با «چارچوب های مشخص» است. براساس این نقشه، ارمنستان موظف خواهد بود از خاک جمهوری آذربایجان عقب نشینی کند و سرنوشت قره باغ نیز به همه پرسی در این منطقه سپرده شود. با این حال، اجرای چنین طرحی به سهولت میسر نخواهد بود. سالهاست که ارامنه به این مناطق کوچ کرده و در آن سکنی گزیده اند. از دیگر سو، بازگرداندن بیش از یک میلیون آذری آواره که بسیاری از آنها سالهاست به زندگی در واگن های متروکه قطارها و چادرها بسنده کرده اند، نیازمند زمانی طولانی خواهد بود. همچنین هنوز سرنوشت «دالان لاچین» در این طرح مشخص نیست، دالانی که به خاطر اهمیت استراتژیکش برای باکو حیاتی می نماید و بعید است که جمهوری آذربایجان بر سر آن به راحتی معامله کند. ذخایر غنی طلا و خاک حاصلخیز قره باغ هم حکم گنجینه ای را دارد که گذشتن از آن برای هر دو طرف مناقشه سخت و پرهزینه کرده است. این در حالی است که احتمالاً برگزاری هر گونه همه پرسی در این ناحیه کوهستانی مستلزم تعریف مجدد ساختار جمعیتی آن پس از بازگشت آوارگان خواهد بود.انتظارات داخلی هر دو کشور از سران نیز مانعی دیگر است برسر روند مذاکرات صلح. سالهاست هر دو طرف سرسخت و محکم بر سر مواضع خود پای فشرده اند و حتی گاهی فراتر رفته و حریف را به هماوردی دوباره خوانده اند. بخصوص هنگامی که در آستانه انتخاباتی بوده اند، هر چند، این تهدیدها بیش از تبلیغات و زهرچشم گرفتن از دشمن نبود، اما برای تهییج افکار عمومی دو همسایه کفایت کرده است. سال گذشته میلادی، در نظرسنجی ای که از سوی یک مؤسسه آمریکایی در جمهوری آذربایجان انجام شد، بیش از ۵۰ درصد آذربایجانی ها حمایت خود را از جنگ برای بازپس گیری خاک اشغال شده اعلام کردند. با وجود این، سران هر دو سوی دعوی به خوبی می دانند که دیگر خروج از مسیر دیپلماسی ممکن نیست، به ویژه اینکه بازیگران بومی و غیربومی قفقاز و آسیای مرکزی نیز به شعله ور شدن آتش نبردی دیگر مساعدت نخواهند کرد. چرا که هر گونه جنگی شاهرگ های نفتی قفقاز و آسیای مرکزی را با خطری جدی مواجه می کند و منافع بازیگران روس و غربی را نیز. با این اوصاف، به نظر می رسد روند مذاکرات کوچاریان و علی اف در ۴۰ کیلومتری پاریس بسیار دشوار خواهد بود. شاید اگر دیپلماسی می توانست برخی مسائل را در مناسبات انسانی حل کند و احساسات میهن پرستانه را نیز پاسخ گوید، کار هر دو طرف مذاکره سهل تر می شد.
بده بستان ها و چانه زنی های رهبران در دنیای دیپلماسی گاهی بسیار آسان تر و ارزان تر از آن چیزی است که در واقعیت میان مردمان دو کشور متخاصم رخ می دهد. آذربایجانی ها و ارمنستانی ها باید بیاموزند که چگونه دوباره همسایگان خوب یکدیگر شوند، سال های خونین را پشت سر بگذارند و باز به ترانه های هم گوش فرا دهند.


نفیسه کوهنورد

منبع : روزنامه ایران