نگاهی به فیلم آفساید به کارگردانی جعفر پناهی

نقش داور و داوری در بازی فوتبال نقش با اهمیت و جالبی در سیاستگزاری لحظه ها است. نقشی که اهمیت خود را نه از تطبیقی بی انعطاف با خط ها و خطاها، بلکه بیشتر از بستگی موثرش با شرایط برخورد و به گونه ای فی البداهگی می گیرد.از این رو داوری در یک بازی فوتبال کنشی فعال و تاثیرگذار در مدیریت برخوردها زیرنظر حدود از پیش تعیین شده است.آفساید به فضایی خلاءگونه که از فاصله بین دروازه بان و مدافعان تشکیل شده گفته می شود. خلایی که به گونه ای قانونی خارج زمین را در درون زمین تولید می کند. این خلاء را می توان در جاهای مختلفی جست.قرنطینه های گمرک بین دو مرز و یا درون ساختمان سفارت های مختلف که با قوانین داخلی کشور خویش مطابق اند نیز، از این شرایط خارج در داخل تبعیت می کنند. در مورد پناهی و شرایط خاص آثار او بهتر است به یک موضوع کلیدی اشاره کرد.همان طور که او خود را در دیالوگی از گفته های سرباز نیشابوری «بادکنک سفید»بازمی یابد:«من غریبم اما غریبه نیستم» و این وضعیت بیرون در درون را به چالش می کشد.
حرف های زیادی می توان درباره آفساید و حواشی آن زد.اشاره به وضعیتی که در مقابل نوعی رئالیسم درد، صف آرایی کرده یا جهشی که از وضعیت های انتزاعی و کوران های نشانه شناختی به دنیای ازدحام آدم ها و چهره ها گریز زده است. در هر حال بهترین جا برای شروع، اشاره به سرگرمی سازی در جهت ارضای نیازی است در تخلیه احساسات سرکوب شده و هیجانات ناشی از زندگی در شرایط امروزی که اگر بگوییم اهمیتی به اندازه برخی دغدغه های جدی دارد زیاد اغراق نکرده ایم.آفساید به فضایی اشاره می کند که فحش دادن و تخلیه احساسات روانی در آن آزاد است و خلاء قوانین و اخلاق در آن به شکل سوپاپ های اطمینان عمل می کنند.
در صحنه ای از آفساید، با دیالوگی که از محوریت خاصی نسبت به مضمون کلی فیلم برخوردار است مواجهیم. یعنی درست همان جایی که یکی از دختران بازداشت شده که در جامه مبدل مانند عنصری نفوذی (این موضوع در مورد دختری که از لباس نظامی سوءاستفاده کرده به نهایت خود می رسد) به استادیوم وارد و دستگیر شده، به قصد نرم کردن به سمت سرباز آذری، که دغدغه های جدی اش (مادر مریض، زمین خشک و گاوهای گرسنه) او را در جایگاهی ستیزجویانه قرار داده می رود و با طرح سئوالات متعددی به خلایی اشاره می کند که قوانین و نماینده قانون که در اینجا به شکل نمادین سرباز آذری است قادر به پاسخگویی به آنها نیستند. او با طرح این سئوالات درست به آفساید قانونگذاری اشاره می کند.جایی که دلایل و توجیهات قانع کننده نیستند و سرباز آذری را در نهایت، ناچار به استفاده از زور در گریز از پاسخگویی می کنند. همین وضعیت در طرح جایگاه و محل نگهداری متخلفین نیز کاملاً رعایت می شود.جایگاه یا قرنطینه دختران دستگیر شده جایی درست در فضای استادیوم است،ولی با وجود همان اندازه و فاصله چند متری از محرومیت تشدید شده تری نسبت به تماشاچیان خانه نشین برخوردار است و بازداشت شدگان را در درون آفساید ساختمان استادیوم در شرایطی قرار داده که تنها داوران (نگهبان ها) می توانند آنها را در جریان و روند بازی و افت وخیزها قرار دهند که همین موضوع انتقال اخبار نیز به شکل چشمگیری با کاذب بودن اخباری که تحت تاثیر تعصبات و احساسات یکی از سربازها قرار گرفته با بحران مواجه می شود. در نگاهی کلی تر یعنی درست در یک عکس هوایی همین منطقه (استادیوم) می تواند برای زنان مانند آفساید یا خلاء در درون شهر فرض شود و آنها به همان اندازه از بازی دور باشند (تلویزیون) که زنان ژاپنی و یا بحرینی.
چیزی که در ساختار فیلم اهمیت زیادی پیدا می کند همان خلاء جغرافیایی زنان است که می تواند این نمای گسترده و حضور پررنگ را در یک عکس هوایی برای یک زن به نیست بدل کند. امیری که در مورد داوری آفساید در جشنواره بیست و چهارم نیز کاملاً صادق است و این بنای دقیق و طراحی بدیع را به راحتی در یک نمای از بالا حذف کرده است. البته شاید برخی با اشاره به دایره و طرح محدودیت زنان در آفساید بخواهند به نتایج مشابهی در اعمال تفسیرهای کاملاً فمینیستی برسند اما چیزی که به درک کلی ساختار انتقادی آفساید مرتبط است اشاره ای است صریح به داوری و اختلاطی دلخورانه است با قانون.احتمالاً آفساید در جشنواره های خارجی از اقبال خوبی برخوردار خواهد بود و جالب اینکه این اقبال نیز می تواند دستمایه طرح برخی مسائل حاشیه ای شود اعم این موضوعات همان بحث نمایش زخم های جامعه ایرانی است که در ایجاد یک وضعیت توریستی منجر به شناخت تیره فرهنگی خواهد شد. ولی چیزی که می تواند در مقابل این تلقی ها بایستد تنها طرح چند سئوال ساده است: در کجای جهان این ایده قابل رخ دادن بوده و کدام کارگردان می توانست این ایده را به حدیث نفس خویش در مواجهه با برخوردهای صورت گرفته با آثارشان بدل کند؟

منبع : روزنامه شرق