اعدام ثقهٔ الاسلام تبریزی

میرزا علی آقا ثقهٔ الاسلام تبریزی از آزادیخواهان به نام عصر مشروطیت در ۹ دی ماه ۱۲۹۰ مقارن با روز عاشورای سال ۱۳۳۰ق در شهر تبریز توسط متجاوزان روسی به دار آویخته شده به شهادت رسید. ثقهٔ الاسلام فرزند حاج میرزا موسی ثقهٔ الاسلام در رجب ۱۲۷۷ق در تبریز متولد شد و پس از پایان تحصیلات مقدماتی در علوم دینی و حوزوی در سال ۱۳۰۰ق جهت تکمیل تحصیلات دینی خود راهی عتبات عالیات شد و در محضر درس شیخ محمد حسین فاضل اردکانی و شیخ زین العابدین مازندرانی تلمذ کرده و به مقام اجتهاد نایل شده در سال ۱۳۰۸ق به تبریز بازگشت.
ثقهٔ الاسلام که عالمی روشن اندیش بوده مطالعاتی در مسایل سیاسی و اجتماعی داشت سالها در رفع اختلاف شیخیه و متشرعه در تبریز کوشید. با آغاز جنبش مشروطه خواهی در صف مشروطه خواهان قرار گرفت. او همواره از افراط و تفریط در مسایل سیاسی دوری می کرد و از خودسری ها و تند رویهای انجمن ها و گروههای مختلف سیاسی در تبریز و آذربایجان سخت بیزاری می جست. با این احوال مورد احترام بسیاری از گروههای سیاسی مشروطه خواه بود.
در جریان بمباران مجلس شورای ملی و آغاز دوران استبداد صغیر که آذربایجان و تبریز در برابر حکومت محمد علیشاه مقاومت می کرد، ثقهٔ الاسلام که رویه ای معتدل داشت واسطه بین حکومت مرکزی و انجمن ایالتی آذربایجان در تبریز بود. ثقهٔ الاسلام بویژه نگران هجوم و تجاوز روس ها به آذربایجان در شرایط حل نشدن اختلاف فیمابین دولت مرکزی با مشروطه خواهان تبریز و آذربایجان بود. ثقهٔ الاسلام تلاش بسیاری کرد بلکه اختلاف دولت و انجمن ایالتی تبریز به صورت مسالمت آمیزی حل شده مردم آذربایجان از فشاری که به آنان تحمیل می شد رهایی یابند. در همان حال به شاه و حکومت مرکزی هشدار می داد جهت جلوگیری از گسترش بحران بار دیگر مجلس شورای ملی را افتتاح و نظام مشروطه را تجدید کنند. اما چنانکه دلخواه دو کشور روس و انگلیس بود بحران آذربایجان فروکش نکرد و به دنبال آن ارتش روسیه به بهانه خطرهایی که اتباع آن کشور در آذربایجان و تبریز را تهدید می کرد، در ۹ ربیع الثانی ۱۳۲۷ وارد آذربایجان شد و تبریز را اشغال کرد و بدین ترتیب مشروطه خواهان ودیگر مردم آن سامان تحت فشارهای عدیده روس ها قرار گرفتند. بدین ترتیب مقاومت مردم در برابر روس ها مدت ها ادامه یافت. ثقهٔ الاسلام در مخالفت با روس ها از پای ننشست و نهایتاً در روز ۹ محرم ۱۳۳۰ از سوی قشون روسیه در تبریز دستگیر شد و چون حاضر به همکاری با آنان نشده بود به سرعت محاکمه و به اعدام محکوم شد و در روز عاشورای حسینی سال ۱۳۳۰ق/۹دی ماه ۱۲۹۰ش به همراه چند تن دیگر به دار آویخته اعدام شد.

برای کسب اطلاعات بیشتر بنگرید به: ابراهیم صفایی، رهبران مشروطه، جلد دوم، تهران، جاویدان،۱۳۴۶، صص۲۷۵-۳۰۹ .

مظفر شاهدی

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران