پیوند قرنیه

● قرنیه چیست؟
قرنیه قسمت شفاف جلوی كره چشم است كه مثل شیشه پنجره داخل چشم را از محیط خارج جدا می كند. قرنیه دو وظیفه مهم دارد: یكی آنكه پرتوهای نور را به داخل چشم هدایت كند و آن ها را روی پرده شبكیه متمركز كند، دوم آنكه از ساختمان های داخل كره چشم محافظت نماید.
برای آنكه نور بتواند وارد چشم شده و به پرده شبكیه برسد ابتدا باید از قرنیه عبور كند. بنابراین شفاف بودن قرنیه اهمیت زیادی در بینایی دارد. همانطور كه اگر از پشت یك شیشه كثیف به اشیاء نگاه كنیم آن ها را تار می بینیم، اگر از پشت یك قرنیه كدر به اشیاء نگاه كنیم آن ها را تار خواهیم دید. به علاوه همانطور كه از پشت یك شیشه موجدار یا مشجر اجسام كج و معوج به نظر می رسند اگر سطح قرنیه ناهموار باشد نیز تصاویر كج و معوج دیده می شوند. پس وجود یك قرنیه سالم و شفاف با سطح هموار و انحنای طبیعی برای دید طبیعی ضروری است. در بسیاری از موارد پیوند قرنیه به منظور برداشتن بخش های كدر قرنیه و جایگزین كردن آن با قرنیه شفاف انجام می گیرد.
همانطور كه گفته شد یكی از وظایف مهم قرنیه حفاظت از ساختمان های داخل كره چشم است. در مواردی كه به علت عفونت یا سوختگی سوراخی در قرنیه ایجاد شود احتمال تخریب و آلودگی بافت های داخل چشم وجود دارد. در این حالت برای حفاظت از ساختمان های داخل كره چشم لازم است سوراخ ایجاد شده به سرعت ترمیم شود كه پیوند قرنیه روش مناسبی برای این منظور می باشد.
● پیوند قرنیه چیست؟
پیوند قرنیه یك عمل جراحی است كه طی آن قسمت آسیب دیده قرنیه بیمار برداشته شده، با یك قرنیه جدید سالم جایگزین می گردد. پیوند قرنیه معمولاً به یكی از این دلایل انجام می شود:
ایجاد دید بهتر در مواردی كه كدورت قرنیه باعث تاری دید شده است.
ترمیم سوراخ قرنیه برای حفاظت ساختمان های داخل كره چشم.
درمان درد چشم در مواردی كه به علت بیماری یا تورم قرنیه درد شدید وجود دارد.
ریشه كن كردن عفونت در مواردی كه عفونت قرنیه با دارو درمان نمی شود.
● پیوند قرنیه در چه بیماری هایی انجام می شود؟
▪ شایعترین بیماری های كه با پیوند قرنیه درمان می شوند عبارتند از:
ـ ورم قرنیه پس از جراحی آب مروارید
ـ قوز قرنیه (كراتوكونوس)
ـ كدورت یا لك قرنیه (اغلب پس از عفونت مكرر تب خال چشمی یا عفونت های میكروبی ایجاد می شود)
ـ سوختگی شیمیایی قرنیه
ـ بیماری های ارثی كه باعث ایجاد كدورت یا ورم قرنیه می شوند.
● قرنیه پیوندی از كجا تهیه می شود؟
قرنیه پیوندی پس از مرگ از چشم افرادی تهیه می شود كه تمایل داشته اند با اهداء قرنیه به دیگران كمك كنند. بدون اقدام خیرخواهانه این افراد جراحی پیوند قرنیه امكان پذیر نبود. قرنیه های اهداء شده در بانك چشم نگهداری می شود. در بانك چشم این قرنیه ها به طور دقیق معاینه می شوند تا از سالم بودن آن ها اطمینان حاصل گردد. به علاوه تمام قرنیه های پیوندی از نظر بیماری هایی مثل ایدز و هپاتیت كنترل می شوند تا این بیماری ها به فرد گیرنده پیوند سرایت نكند.
● جراحی پیوند قرنیه چگونه انجام می شود؟
برای انجام جراحی پیوند قرنیه معمولاً لازم است كه بیمار قبل از عمل در بیمارستان بستری شود آزمایش ها و معاینات لازم انجام گیرد. معمولاً قبل از بستری شدن بیمار در بیمارستان برای رزرو قرنیه با بانك چشم هماهنگی به عمل می آید، اما به هر حال ممكن است در روز عمل قرنیه مناسب برای پیوند در بانك چشم موجود نباشد و در نتیجه جراحی به روز دیگری موكول شود.
پیوند قرنیه معمولاً با بیهوشی كامل انجام می گیرد. البته اگر به علت بیماری های دیگر مثلاً مشكلات قلبی یا ریوی امكان بیهوشی كامل وجود نداشته باشد فرد به كمك دارو خواب آلوده شده و چشم به صورت موضعی بی حس می شود. در این حالت بیمار دردی احساس نمی كند در موقع عمل جراح با استفاده از وسایل میكروسكوپی یك قطعه مدور از وسط قرنیه بیمار برداشته می شود و به جای آن یك قطعه گرد متناسب از قرنیه سالمِ دهنده را قرار می دهد و آن را با بخیه های خیلی ظریف به چشم بیمار می دوزد. عمل جراحی بین یك تا دو ساعت طول می كشد. بسته به شرایط، گاهی علاوه بر پیوند قرنیه عمل آب مروارید یا آب سیاه همزمان انجام می گیرد. پس از خاتمه عمل چشم پانسمان می شود.
● پس از جراحی چشم چه وضعیتی دارد؟
معمولاً پس از پایان عمل وقتی فرد به هوش می آید احساس درد و ناراحتی می كند كه این موضوع طبیعی است و نباید باعث نگرانی شود. روز بعد از عمل پانسمان باز شده و چشم معاینه می شود. در روز اول پس از عمل دید كاملاً تار است. تاری دید به تدریج و به آهستگی بهبود پیدا می كند، بنابراین در روزها و هفته های اول پس از عمل نباید توقع دید خوب داشته باشیم. درد و حساسیت و اشكریزش چشم معمولاً پس از ۳۴ روز بهبود می یابد. معمولاً یكی دو روز پس از انجام پیوند قرنیه فرد از بیمارستان مرخص می شود، اما تا ۳-۴ هفته لازم است هرچند روز یك بار توسط پزشك معاینه گردد.
● مراقبت های لازم پس از انجام جراحی
بلافاصله پس از انجام پیوند قرنیه، چشم شدیداً به ضربه حساس است و ممكن است حتی با ضربه های خفیف دچار آسیب جدی شود. بنابراین لازم است در هفته های اول پس از پیوند حتماً از محافظ پلاستیكی (شیلد) استفاده كنید تا به چشم ضربه وارد نشود. همچنین در این مدت باید از خم شدن، زور زدن و برداشتن اشیاء سنگین خودداری كنید. در این مدت نباید سر خود را به جلو خم كنید. در صورتیكه مجبور شدید چیزی را از روی زمین بردارید از كمر خم نشوید، بلكه زانوها را خم كنید و سر را صاف نگه دارید. در صورت شستشوی سر كاملاً دقت كنید كه آب و شامپو وارد چشم نشود. تنها فعالیت ورزشی مجاز در این دوره پیاده روی سبك است. در این دوره از مالیدن و خاراندن چشم جداً خودداری كنید.
اگر شغل شما كار اداری نشستنی است پس از دو هفته می توانید به سركار خود برگردید، اما در صورتیكه شغل شما به فعالیت بدنی نیاز دارد برای بازگشت به كار حداقل ۶ هفته صبر كنید.با توجه با آنكه در پیوند قرنیه بافت خیلی دیر جوش می خورد و پس از جوش خوردن هم هرگز استحكام قرنیه عادی را ندارد توصیه می شود:
همیشه یك عینك آفتابی یا طبی بزرگ با شیشه مقاوم استفاده كنید تا از ضربه های اتفاقی جلوگیری كند.
از ورزش هایی مثل جودو، كشتی و فوتبال كه در آن ها احتمال ضربه وجود دارد پرهیز كنید.
از فعالیت هایی كه در آن ها احتمال ضربه وجود دارد خودداری كنید و با كسی درگیر نشوید.
در موقع انجام شنا یا ورزش های عادی حتماً از عینك محافظ مخصوص استفاده كنید.
توجه داشته باشید كه عدم رعایت این نكات می تواند به قیمت از دست رفتن بینایی تمام شود.
● قطره های چشمی تا چه زمانی باید استفاده شود؟
معمولاً بعد از انجام پیوند قرنیه لازم است تا چند هفته از قطره های آنتی بیوتیك و تا چند ماه از قطره های استروئیدی كه التهاب را كنترل می كند استفاده كنید. گاهی قطره های دیگری مثل اشك مصنوعی یا قطره های پایین آورنده فشار چشم نیز تجویز می شود. پس از عمل حتماً قطره ها را طبق تجویز پزشك به صورت دقیق مصرف كنید و از قطع كردن خودسرانه دارو پرهیز نمایید. مصرف نادرست دارو می تواند باعث از بین رفتن قرنیه پیوندی و نابینایی شود.
● معاینات چشم پزشكی هرچند وقت یك بار باید تكرار شود؟
در روز های اول پس از پیوند، معمولاً معاینات به صورت روزانه انجام می شود. پس از یكی دو هفته غالباً فاصله معاینات به ۳ تا ۴ روی یك بار می رسد و بتدریج فاصله معاینات طولانی تر می شود بطوریكه در ۶ ماه اول پس از انجام پیوند قرنیه هر چند هفته یكبار معاینه چشم پزشكی تكرار می گردد. پس از ۶ ماه باز هم فواصل معاینات طولانی تر شده و به هر ۳ تا ۶ ماه می رسد. پزشك در هر نوبت بیمار را از نظر میزان دید، وضعیت بخیه ها، احتمال رد پیوند و عوارض داروها مثل آب سیاه و آب مروارید معاینه می كند.
توجه كنید كه در هر زمانی پس از پیوند قرنیهحتی اگر سال ها از عمل جراحی گذشته باشددر صورت بروز هر حالت غیر طبیعی مثل كاهش دید، اشكریزش، درد، احساس جسم خارجی، ترس از نور یا قرمزی چشم باید حداكثر ظرف مدت ۲۴ ساعت به چشم پزشك مراجعه كنید.
● بخیه ها كی برداشته می شوند؟
همانطور كه توضیح داده شد قرنیه پیوندی به وسیله تعدادی بخیه ظریف میكروسكوپی به چشم دوخته می شود. این بخیه ها جذب شدنی نیستند و باید در موقع مناسب به وسیله پزشك برداشته شوند. البته این بخیه ها بسیار ظریف هستند و بیمار آن ها را احساس نمی كند. بخیه ها باعث تغییر شكل و كشش قرنیه پیوندی در جهات مختلف شده و آستیگماتیسم ایجاد می كنند. معمولاً پس از چند ماه پزشك معالج برای اصلاح آستیگماتیسم تعدادی از بخیه ها را دستكاری می كند یا برمی دارد. پس از یكی دو سال كه قرنیه پیوندی به طور كامل جوش خورده است همه بخیه ها برداشته می شوند.
● چه مدت پس از انجام پیوند قرنیه دید كامل می شود؟
بلافاصله پس از انجام پیوند قرنیه دید تار است و به دست آوردن دید كامل ممكن است تا زمان جوش خوردن كامل قرنیه و برداشتن تمام بخیه ها (یعنی تا دو سال) طول بكشد. در ماه های اول پس از پیوند ممكن است دید متغیر بوده و كم و زیاد شود، به همین دلیل در ماه های اول ممكن است حتی استفاده از عینك طبی كمكی به دید نكند. پس از گذشت چند ماه استفاده از عینك طبی مناسب یا لنز تماسی سخت می تواند به بهبود بینایی كمك كند. نهایتاً در تعداد كمی از بیماران لازم است روی قرنیه پیوندی جراحی مجددی برای كم كردن آستیگماتیسم و بهبود بینایی انجام شود.
● مشكلات و عوارض پیوند قرنیه
شایعترین عارضه عمده پیوند قرنیه ایجاد آستیگماتیسم (انحنای نامناسب قرنیه) است كه معمولاً با تنظیم كردن و برداشتن بخیه ها و استفاده از عینك یا لنز تماسی بهبود پیدا می كند.
عارضه مهم دیگر رد پیوند یا پس زدن پیوند است كه اگر به موقع درمان نشود موجب كدر شدن قرنیه پیوندی می شود. پس زدن پیوند وقتی اتفاق می افتد كه دستگاه ایمنی بدن بیمار قرنیه پیوندی را به عنوان بافت غریبه شناسایی كرده و سعی كند آن را از بین ببرد. این حالت می تواند از دو هفته پس از پیوند شروع شود اما معمولاً چند ماه بعد اتفاق می افتد. در صورتی كه رد پیوند زود تشخیص داده شود با استفاده مكرر از قطره های استروئیدی و گاهی استفاده از قرص های خوراكی یا تزریق دارو به اطراف چشم كنترل می شود، اما در موارد پیشرفته رد پیوند ممكن است عارضه با دارو كنترل نشود و نیاز به انجام پیوند مجدد باشد كه میزان موفقیت آن كمتر از پیوند اولیه است. به همین علت توصیه می شود كه در صورت بروز هر یك از علائم زیر در چشمی كه قرنیه پیوندی دارد ظرف ۲۴ ساعت به چشم پزشك مراجعه كنید:
ـ درد
ـ قرمزی شدید چشم یا اطراف قرنیه
ـ حساسیت به نور
ـ اشكریزش غیر طبیعی
ـ تاری دید
ـ احساس جسم خارجی كه می تواند ناشی از شل یا پاره شدن بخیه ها باشد.
سایر عوارض عمده پیوند قرنیه چندان شایع نیستند، اما به هر حال احتمال عوارضی مثل خونریزی داخل چشمی، عفونت، آب مروارید، آب سیاه، عود بیماری قبلی در قرنیه پیوندی و پارگی پرده شبكیه وجود دارد.
● نتیجه عمل پیوند قرنیه
نتیجه عمل پیوند قرنیه تا حد زیادی به بیماری اولیه ای بستگی دارد كه پیوند قرنیه به آن دلیل انجام گرفته است.
در افرادی كه به علت قوز قرنیه (كراتوكونوس)، لكه های غیر عفونی قرنیه و ورم خفیف قرنیه تحت عمل جراحی قرار گرفته اند میزان موفقیت عمل بسیار خوب و در حدود ۹۰% است. در مواردی كه پیوند قرنیه به علت لكه های ناشی از تب خال یا ورم قرنیه شدید انجام گرفته باشد نیز میزان موفقیت عمل بالای ۸۰% است . در موارد اورژانس كه پیوند قرنیه برای كنترل عفونت یا ترمیم سوراخ قرنیه انجام می شود احتمال شفاف ماندن قرنیه پیوندی كمتر است اما به هر حال پیوند قرنیه برای حفظ ساختمان چشم انجام می شود.
● كلام آخر
بدیهی است كه ذكر تمام جزئیات مربوط به جراحی پیوند قرنیه در این خلاصه نمی گنجد، بنابراین در هر مورد مشكوك حتماً با پزشك معالج خود مشورت كنید. ضمناً فراموش نكنید كه:
ـ چشم را به دقت از ضربه محافظت كنید.
ـ داروها را طبق دستور پزشك استفاده كنید و از قطع خودسرانه قطره های چشمی پرهیز كنید.
ـ در صورت بروز درد، تاری دید، اشكریزش یا قرمزی چشم حداكثر ظرف ۲۴ ساعت به چشم پزشك مراجعه كنید.

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اصلاح دید نور