یک شاخه گل برای ۱۵ نفر

در میان انواع و اقسام خبرهایی كه از اطراف و اكناف مملكت می رسد و تتیر می شود و سروصدا به راه می اندازد، خبر سوختن بازار گل امام رضا(ع) برای مردم سیاست زده ای چون ما نباید هم جنجالی باشد. چه در این خبر نه كسی را می توان متهم كرد و نه مچ فلان گروه سیاسی را می توان گرفت. برای من اما ماجرای بازار گل جاده خاوران كه درست در روزهای پایانی سال و چند روز مانده به نوروز طعمه آتش می شود دردناك تر از اخبار بسیاری است كه طعم و رنگی جز سیاست و سیاست زدگی ندارد.
بازار گل امام رضا (ع) در جاده خاوران هفته گذشته دچار آتش سوزی شد و بیش از ۸۰۰ میلیون ریال خسارت برای گل فروشان این بازار به بار آورد. آتش سوزی ابتدا در یكی از كیوسك های محل فروش گل های مصنوعی و طبیعی شروع شد اما پس از سرایت به دو كیوسك مجاور آن به سالن اصلی بازار گسترش یافت. این آتش سوزی كه یكی ازسه سالن چادری موجود در بازار گل را دربرگرفته و در حال سرایت به دو سالن دیگر بود، با تلاش نیروهای آتش نشانی مهار و كاملاً اطفا شد.
در جریان آتش سوزی، ۲۰ درصد سالن اول این بازار طعمه حریق شد و نیز سه كیوسك فروش و نگهداری گل و لوازم باغبانی كه در كنار سالن اول قرار داشت در میان شعله های آتش سوخت اما خوشبختانه به هیچ كس آسیب جانی نرسید.
●بهانه ای برای نوشتن
آتش سوزی در این بازار گل مرا بر آن داشت كه نگاهی دوباره به وضعیت خرید و فروش گل و گیاه در ایران و صادرات آن به جهان داشته باشم. چه ایران همواره در طول تاریخ سرزمین و مأمنی مناسب و دلپذیر برای پرورش گل بوده است و به استناد اسناد معتبر تاریخی قدمت كشت و كار و نگهداری گلها در ایران شاید همزمان با شروع كشاورزی بوده و با نگاهی به تاریخ و فرهنگ ایران به نظر می آید كه همواره ایرانیان در زمینه موضوعات مرتبط با گلها جایگاه خوب و ارزنده ای داشته اند.
شاید قدیمی ترین گلخانه های موجود در ایران كه در حال حاضر هم فعال هستند قدمتی در حدود ۷۵ - ۷۰ سال دارند. در حقیقت اهمیت اقتصادی این رشته، سابقه طولانی در ایران دارد. زمانی كه بسیاری از كشورها نامی در زمینه پرورش گل و گیاه نداشته اند كشور ما با داشتن گلخانه های خوب و قابل قبول در زمان خود وضعیتی مناسب داشته است. كشت و كار پرورش گل های زینتی در ایران به عنوان یك رشته اقتصادی سابقه ای به قدمت احداث گلخانه ها ندارد اما از زمان های گذشته، گلخانه دارها كار تكثیر و پرورش گیاهان را برای سرگرمی وگذران اوقات فراغت انجام می دادند.
ایران یكی از خاستگاههای طبیعی گیاهان زینتی از جمله «لاله»، «سنبل»، «زنبق»، «سیكلمه » و برخی از درختچه ها و تعداد زیادی از درختان میوه به شمار می آید
و در منابع علمی دنیا اسناد و مدارك مربوط به این موضوع موجود است. ولی از نظر اقتصادی و صادرات گل و گیاه هنوز موقعیت مناسبی در سطح دنیا ندارد. ایران در یك منطقه پر رود با طول روز بلندو روشنایی كامل آفتاب قرار دارد و از این نظر می تواند در بسیاری از هزینه های مربوط به گرم كردن و روشن نگه داشتن گلخانه ها كه برای كاشت و تكثیر گیاهان زینتی اهمیت زیادی دارد ، صرفه جویی كند.
موقعیت ایران به دلیل قرارداشتن در كنار كشورهای پرمصرف گل و گیاه از نظر اقتصادی حائز اهمیت است. همسایه های شمالی و جنوبی ایران از خریداران بسیار خوب گیاهان زینتی هستند. ایران با داشتن یك بازار متعادل و نسبتاً ثابت و دائمی قادر است جایگاه واقعی خود را در این عرصه پیدا كند. اماچرا این اتفاق هنوز نیفتاده؟ در پاسخ به این سؤال «مهندس سیدمحمد كیایی» مدیر كل دفتر گل و گیاهان زینتی ، دارویی و قارچ های خوراكی وزارت جهاد كشاورزی می گوید:«مشكل اساسی در صادرات گل و گیاه، بحث ساماندهی است كه پایانه های گل و گیاه در این زمینه بسیار مؤثر هستند.»
از نظر او : « مشكل اساسی در بازار این بخش بحث ساماندهی گل و گیاه است كه در این زمینه پایانه ها بسیار تأثیرگذار هستند و همچنین راه اندازی و بهینه كردن وضعیت حمل و نقل و اضافه كردن كانتینرهای سردخانه دار به ناوگان زمینی ، دریایی و حمل مناسب در فرودگاهها تأثیر بسیار مثبتی در صادرات گل و گیاه دارد.» این در حالی است كه هم اكنون سطح زیركشت گل و گیاه اعم ازفضای باز و گلخانه ای حدود چهار هزار و ۴۴۰ هكتار است و یك میلیارد و۴۸۶ میلیون گل شاخه بریده، ۱۲۰ میلیون درخت و درختچه و حدود ۳۸ میلیون نیز گلدان گیاهان زینتی، تحت عنوان گیاهان آپارتمانی نیز در سال جاری در كشور تولید شده است. در این باره مهندس كیایی می گوید: «در ۹ماهه امسال صادرات گل و گیاه، با رشد۶۹۰ درصد نسبت به سال قبل به ۹‎/۵میلیون دلار رسیده است و پیش بینی می شود با راه اندازی پایانه های گل و گیاه بخصوص پایانه مركزی و دوپایانه معین شهرستان محلات و دزفول وضعیت بهتری در صادرات ایجاد شود.»
●سهم ناچیز از درآمد جهانی گل و گیاه
با این همه اوضاع بازار گل و گلكاری در ایران علی رغم شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناسب و گذشت بیش از ۷۵سال دچار گرفتاریها و مشكلات عمیقی است كه كوچكترین و پیش پا افتاده ترین آن نداشتن یك منسجم و متشكل در این بازار است. گرانی سوخت و نداشتن كود و سم های مورد نظر و متناسب با آسیب های خاص هر نوع گل و پرورش گل به شیوه سنتی، كمبود امكانات مدرن و بذرهای وارداتی حمل و نقل و جابه جایی و محدودیت های گمركی از مهمترین مشكلات قابل طرح این صنف محسوب می شود. با این همه روند شكل گیری و توسعه بازار گل در ایران روندی رو به جلو و قابل اعتناست.
واقعیت آن است كه سرزمین ایران با وجود برخورداری از ۴فصل متفاوت و شرایط آب و خاكی و اقلیمی بسیار مناسب برای پرورش گل و گلكاری سهم بسیار ناچیزی از درآمد كلان جهانی موجود در این بازار را نصیب خود می كند. در این باره «غلامحسین سلطان محمدی» رئیس اتحادیه گل و گیاه تهران می گوید: «متوسط درآمد جهانی صادرات گل وگیاه حدود شصت میلیارددلار در سال است كه تنها پنج میلیون دلار آن نصیب كشورمان می شود. در حالی كه كشورهایی مانند هندوستان و تركیه به ترتیب ۵ و ۳میلیارددلار از صادرات گل و گیاه درآمد ارزی دارند.»
به گفته سلطان محمدی علی رغم آنكه تولید سالیانه گل و گیاه در جهان یك میلیارد و ۳۰۰میلیون شاخه است، در ایران تنها ۷هزار و ۶۰۰هكتار از زمین های كشور به تولید گل و گیاه اختصاص دارد كه سالیانه ۳۶میلیون گل گلدانی و ۲۰۰میلیون درختچه زینتی تولید می شود. او می گوید: «در حالی كه ما از نظر تولید گل و گیاه كشور هفدهم دنیا هستیم از نظر صادرات این محصول در ردیف ۱۰۷ جهان قرار گرفته ایم.»
چرا پرورش گل مهم است؟
گذشته از تأثیرات روحی و روانی گل و گیاه فوائد و مزایای اقتصادی فراوانی در این صنعت وجود دارد كه نیاز به نیروی كار (۱۰ تا ۱۲ نفر به طور مستقیم و ۳ تا ۶نفر به طور غیرمستقیم برای پرورش هر هكتار گل مشغول به كار می شوند)، ارزآوری بالا، بهره وری بالا از آن جمله است.
علاوه بر این محصولات تولیدی زینتی این حرفه نیز می تواند فوائد بسیاری را نصیب اقتصاد كشور نماید. به طور مثال در سال ۱۳۸۱ حدود ۱۲۴۰‎/۸ میلیون شاخه گل تولیدی دراین زیرمجموعه در بازار به فروش رفته كه اقلامی نظیر گلایول، رز، مریم، داوودی، میخك و... را شامل می شده است. همچنین در این سال حدود ۳۲‎/۲ میلیون گیاه گلدانی در ایران تولید و روانه بازارهای داخلی و صادراتی شده است و بیش از
۱۳۴‎/۳ میلیون اصله درخت و درختچه زینتی در بازارهای داخلی و خارجی به مصرف رسیده كه عمده ترین آنها عبارت بوده اند از: كاج ها، سروها، بوته های رز، برگ نو و....
●همچنان عقب مانده ایم
با وجود مزیت نسبی شرایط آب و هوایی متنوع ایران و توسعه روبه جلو این صنعت در سال های اخیر، بخش قابل توجهی از گل ها و گیاهان زینتی ایران درحال حاضر همچنان با شیوه های سنتی و در فضای باز صورت می گیرد. به طوری كه كل سطح گلخانه زینتی در ایران ۱۷۹۹‎/۳ هكتار است و مساحت فضای آزاد ۲۲۸۵‎/۹ هكتار از طرف دیگر بهره برداران گل ها و گیاهان زینتی در ایران از بنیه مالی كافی برای سرمایه گذاری جهت تغییر شیوه كشت و پرورش این محصولات برخوردار نیستند.
در این باره «رضا محمدولی» رئیس بازار گل شهید محلاتی می گوید: «از مهمترین معضلات قابل ذكری كه تولیدكنندگان گل و گیاه با آن دست و پنجه نرم می كنند گرانی سوخت، نداشتن كود و سم های موردنظر و متناسب با آسیب های خاص هرنوع گل است.»
او می گوید: اكثر تولیدكنندگان گل و گیاه كشور، سه نوع سم دراختیار دارند كه بدون توجه به نوع خاص بیماری درگل های مختلف از هرنوع سمی كه دراختیار دارند استفاده می كنند. در صورتی كه وزارت جهادكشاورزی می تواند با برنامه ریزی و تحقیقات مناسب درباره این راهكار بیندیشد. این وزارتخانه می تواند با دراختیار گذاشتن سموم متناسب با هرنوع بیماری گیاهی یا «تریپس» و نیز با فروش عادلانه آن به تولیدكنندگان از بروز مشكلات و بیماری های گل و گیاه جلوگیری كند.»
وی درمورد سوخت و مشكلات آن می گوید: «تولیدكنندگان باید بابت هر لیتر نفت ۲۵ تومان بپردازند و با این قیمت تهیه سوخت برای دو هكتار زمین، هزینه هنگفتی دربرخواهدداشت. هزینه سوخت درمقایسه با درآمدی كه تولیدكنندگان گل و گیاه كسب می كنند، قابل قیاس نیست. درنتیجه تولیدكننده از اول فصل سرما به خاطر هزینه های بالای سوخت، سعی می كند حداقل تولید را داشته باشد.»
علاوه بر اینها، درحال حاضر در ایران روزانه حدود یك میلیون شاخه ضایعات گل در كشور وجوددارد و علت اصلی آن این است كه گل های اغلب گلخانه ها درحد استاندارد تولید نمی شوند. گل هایی كه سر خیابان ها به فروش می رسد از همین ضایعات است.
درحالی كه اگر این گل ها طبق استاندارد تولیدشده بودند، هرگز به این سرنوشت دچار نمی شدند.
دلیل اصلی بالابودن میزان ضایعات گل در ایران، نداشتن امكانات تولید، نبودن بازار فروش مناسب و... است.
همچنین نبود بذر و كود درحد كافی و مناسب از دیگر عوامل بالابودن ضایعات گل در ایران محسوب می شود.
●روزانه ۳ میلیون شاخه گل
بنا به آمار اعلام شده از سوی «رضا محمدولی»، رئیس بازار گل شهید محلاتی در شرایط فعلی روزانه ۳ میلیون شاخه گل به جز گل های آپارتمانی در ایران تولید می شود كه از این مقدار سالانه چیزی بین ۱۵ تا ۲۵ میلیون دلار صادرات عاید كشور می شود و از نكات جالب توجه در این باره اینكه از اول آذر تا اواخر اسفند صادرات گل درایران رونق دارد و از اسفند به بعد به دلیل اینكه كشورهای دیگر گل های با كیفیت تری تولید می كنند و امكانات بالاتری برای تولید دارند، صادرات ما كمتر و ضعیف تر می شود.
كارشناسان معتقدند طبق استانداردهای جهانی، مصرف گل در كشور ما در مقایسه با سایر كشورهای همطراز در صادرات و پرورش گل، بسیار پایین است. به طوری كه این میزان در دنیا هر یك نفر روزانه یك شاخه گل خریداری می كند و در ایران به ازای هر ۱۵ نفر یك شاخه گل به فروش می رسد.
احمد جلالی فراهانی

منبع : روزنامه ایران