جنگ رسانه ای القاعده و آمریکا

رامسفلد در این سخنرانی گفت آمریكا در یكی از مهمترین جنبه های «جنگ با ترور» یعنی جنگ رسانه ای، از القاعده عقب است. افكار عمومی آمریكا درباره نبرد برای به تسخیر درآوردن ذهن ها و قلب ها در «جنگ با ترور» حرف های زیادی شنیده اند. اما حالا دریافته اند كه القاعده این نبرد را برده است. این موضوعی است كه بسیاری از ناظران تحولات جهان و به ویژه جنگ آمریكا با القاعده مدت هاست دریافته اند.
القاعده و گروههای نزدیك به آن در صدور بیانیه رسانه ای یا اظهار نظر بعد از اتفاقات مهم، در اعلام عملیات جدید و تهدید به انجام آن و در نتیجه در دیكته كردن ضرب آهنگ مبارزه، بهتر از آمریكایی ها عمل كرده اند. به همین دلیل به راحتی افكار عمومی كشورهای اسلامی و عربی را در اختیار گرفته اند.
سخنان اخیر رامسفلد در این باره، به عنوان اعتراف به شكست آمریكا در سایت های اینترنتی القاعده و گروههای نزدیك به آن به طور زنده پخش شد.
در یكی از سایت های اینترنتی بعد از پخش سخنان رامسفلد اعلام شد، مردی كه «جنگ با ترور» را تبلیغ می كرد اكنون اعلام كرده كه القاعده در جنگ رسانه ای از آمریكایی ها پیش افتاده است. این سایت ها «مجاهدین رسانه ای» خود را به تلاش بیشتر برای بی آبروكردن دشمن از طریق اینترنت چه به صورت تصویری و چه صوتی فراخواندند.
بعد از انفجارهای ۱۱ سپتامبر و جنگ آمریكا در افغانستان، نبرد میان آمریكا و القاعده از حالت تن به تن در میدان جنگ خارج شد و شكل مجازی به خود گرفت. القاعده از همان ابزار پیشرفته ساخت غرب یعنی اینترنت به جنگ با غرب پرداختند و حالا به اعتراف رامسفلد تا حدی پیروز هم شده اند. آمریكا با جنگ تبلیغاتی بیگانه نیست؛ اما شاید آمادگی مقابله به مثل رسانه ای با شبه نظامیانی كه در عقب مانده ترین كشور دنیا در میان كوهها پناه گرفته اند را نداشت.
نبرد رسانه ای القاعده كه ابتدا با پخش نوارهای صوتی و تصویری اسامه بن لادن شروع شده بود، سال گذشته شكل حرفه ای تری گرفت. سال گذشته سی دی با طراحی هنری به بازارهای خاورمیانه آمد كه حاوی گلچینی از سخنرانی های بن لادن از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ بود. این اولین گام القاعده در تبلیغ وسیع «جهاد علیه آمریكا» بود. هر یك از سخنرانی های درون سی دی مخاطبان خاصی را هدف قرار داده بود. سخنرانی سال ۲۰۰۲ برای مردم پاكستان، ۲۰۰۳ برای آمریكایی ها و ۲۰۰۴ برای اروپا و مردم شبه جزیره عربستان. این سی دی همچنین حاوی تصاویر هولناكی از جنگ عراق و تحسین مقاومت عراقِی ها بود.
در گذشته هم القاعده نوارها و سی دی های سخنان رهبران القاعده را پخش كرده بود اما این بار این سی دی بسیار حرفه ای و در استودیوی مجهز تهیه شده بود. كیفیت صوتی و تصویری این سی دی بسیار بالا بود و علاوه بر زیرنویس انگلیسی برای غیر عرب زبان ها، ترجمه اردو، فارسی، انگلیسی و عربی آن هم به صورت كاملاً واضح در دسترس بود.
در گذشته نوارهای تبلیغاتی اینچنین القاعده فقط در افغانستان و پاكستان و شاید عربستان در دسترس بود اما این بار این سی دی ها در سراسر كشورهای اسلامی منتشر شده است. یكی از طولانی ترین و تاثیرگذارترین سخنرانی های این سی دی، سخنرانی دسامبر ۲۰۰۴ بن لادن خطاب به مردم عربستان است كه در آن درباره علت حمله القاعده به حاكمان عربستان توضیح داده شده است. بن لادن فساد، ظلم و نقض حقوق بشر را دلیل این حملات اعلام كرده است. هدف از این سی دی ها دیگر فقط تبلیغ برای جذب مردم به «جنبش مقاومت» در افغانستان نیست و این بار القاعده قصد دارد با ایجاد ارتباط با توده ها در سراسر جهان مستقیماً با آنها سخن بگوید. هدف القاعده دیگر فقط تحریك مردم به جنگ نیست بلكه این بار قصد دارد تحلیل دقیق و قانع كننده ای درباره رویكرد خود ارائه كند و اقداماتش را با توجیه كامل تشریح كند. تاكنون شیوه كارگروههای زیرزمینی مانند القاعده چنین نبوده است.
این گروهها معمولاً با اقدامات تند و خشونت بار پیام خود را اعلام كرده اند. اما القاعده با فعالیت تبلیغاتی پیام خود را منتشر می كند.در واكنش به این مبارزه رسانه ای القاعده، آمریكا هم دست به واكنش زده است. اولین اقدام جدی آمریكا در مقابله با جنگ رسانه ای القاعده، در عراق صورت گرفت كه اكنون به صحنه اصلی رویارویی آمریكا و القاعده تبدیل شده است.در این استراتژی كه استراتژی «اخبار خوب رسانه ای» نام گرفته، پنتاگون بخش هایی از فضای مطبوعات عراق را خریداری كرده و اخبار و گزارش های مورد نظر خودش را با هدف تغییر افكار عمومی و مثبت كردن آن به نفع خود به چاپ می رساند.
این اولین بار نیست كه پنتاگون دست به چنین كاری می زند. حتی پیش از جنگ عراق پنتاگون فعالیت تبلیغاتی و خبرسازی را در دفتری به نام دفتر نفوذ استراتژیك دنبال می كرد. به نظر می رسید فعالیت این دفتر تعطیل شده چون مخالفان این اقدام پنتاگون می گفتند، اخبار ساخته شده در این دفتر به راحتی به رسانه های داخلی راه پیدا می كند و باعث انحراف در سیاستگذاری در داخل آمریكا می شود.
جنگ رسانه ای آمریكا در عراق فقط به خرید فضای مطبوعات و چاپ اخبار در آن محدود نمی شود. شبكه تلویزیونی پنتاگون كه اكنون در ظاهر در اختیار دولت عراق است اما در عمل توسط پنتاگون اداره می شود و همچنین میلیون ها دلار پولی كه صرف استخدام مشاوران روابط عمومی و تبلیغات می شود، بخش دیگری از عملیات رسانه ای آمریكاست.
در برنامه جدید پنتاگون برای خرید فضا در مطبوعات عراقی و چاپ مقاله های مورد نظر آمریكا در این فضا، مقالات و اخبار توسط ارتش آمریكا تهیه شده و به زبان عربی ترجمه می شود و سپس به چاپ می رسد. این مطالب شامل مقالات و اخباری است با عناوینی چون «عراقی ها علی رغم وجود تروریسم بر ادامه زندگی تأكید دارند» هدف از این مطالب حفظ روحیه عراقی ها و اعمال نفوذ در نظرات آنها نسبت به ادامه جنگ در عراق است.
این اقدام پنتاگون با واكنش منفی رسانه های آمریكایی روبه رو شد. روزنامه های آمریكایی و تحلیلگران سیاسی و رسانه ای آن این اقدام پنتاگون را نقض تعهدات اعلام شده واشنگتن برای گسترش آزادی بیان در دوران پس از صدام در عراق می دانند.
این اقدام واكنش دمكرات های كنگره را هم برانگیخه است. سناتور ادوارد كندی از سناتورهای فعال دمكرات علیه دولت بوش و عضو كمیته نیروهای مسلح سنا از بازرسان پنتاگون خواسته است این گونه فعالیت های خبری وزارت دفاع را بررسی كند.
القاعده در سال های اخیر استفاده از اینترنت را به عنوان ابزاری مهم در برقراری ارتباط با اعضای خود و همچنین تحت تأثیر قراردادن افكار عمومی جهان شدت بخشیده است. این گروه و گروههای طرفدار آن سایت های مختلفی تاسیس كرده اند كه علاوه بر بیانیه های رسمی و سخنرانی های گاه به گاه رهبران اصلی القاعده و فرماندهان جنگی آن در عراق تصاویر و اخبار مربوط به فعالیت های آن و فیلم های كوتاه ویدیویی هم در این سایت ها قابل مشاهده است.
دولت های غربی پیگیری و ردیابی این سایت ها را شدت بخشیده اند، اما نظام پیچیده سرویس اینترنت و بیم از متهم شدن به نقض قوانین آزادی های مدنی مانع از به نتیجه رسیدن این پیگیری ها می شود.
اعضای القاعده با استفاده از امكانات اینترنت هم پیام های فوری رد و بدل می كنند و هم در اتاق های چت به دنبال اطلاعات می پردازند.
این تبادل اطلاعات شامل هماهنگی برای انجام حمله، تبلیغات، جمع آوری كمك مالی و جذب نیرو هم می شود. برخی تحقیقات نشان می دهد در ده سال گذشته تعداد سایت های مرتبط با این گروهها از كمتر از صد سایت به بیش از چهارهزار سایت رسیده است. این تعداد از زمان جنگ عراق سیرصعودی داشته است. بسیاری از گروههای عراقی كه در این كشور با نظامیان آمریكایی مبارزه مسلحانه می كنند، سایت اینترنتی هم تأسیس كرده اند. این سایت ها گاهی به عنوان فضایی مجازی برای تمرین این گروهها عمل می كند و چگونگی ساخت بمب، كارگذاشتن آن، شلیك موشك های زمین به هوا، چگونگی حمله به سربازان آمریكایی و یا حتی وارد شدن به خاك عراق را آموزش می دهند.
اما مهمترین و مؤثرترین شیوه استفاده از اینترنت برای این گروهها، استفاده تبلیغاتی است. گروه زرقاوی در عراق به بهترین شكل از این ابزار استفاده می كند. گروه او اخبار لحظه به لحظه مربوط به بمب گذاری های خیابانی و آدم ربایی ها و گروگانگیری ها را بر روی این سایت ها قرار می دهد. گاهی فیلم های این اخبار هم برای استفاده تبلیغاتی بر روی این سایت ها قرار می گیرد. مخاطبان این فیلم ها فقط به طرفداران گروههای مبارز و یا نیروهای القاعده محدود نمی شود و در جامعه عراق مخاطبان زیادی دارد. به همین دلیل این فیلم ها علاوه بر قرارگرفتن بر سایت های اینترنتی، در فروشگاهها هم به فروش می رسد. بعضی از این فیلم ها و سی دی های تبلیغاتی فقط در خاورمیانه تولید نمی شود بلكه گروههایی از بوسنی، افغانستان و چچن در تولید این فیلم ها مشاركت دارند.القاعده و گروههای مرتبط با آن در استفاده از اینترنت هم استراتژی های مخصوص به خود را برای انتقال اطلاعات دارند. به گفته یكی از تحلیلگران دفاعی آمریكا، آنها از اینترنت همچون یك موشك «استیلت» استفاده می كنند.از سوی دیگر در شرایطی كه كانالهای نقل و انتقال مالی این گروهها در كشورهای حوزه خلیج فارس به شدت زیرنظر قرار دارد و هرگونه فعالیت مشكوكی مسدود می شود، نقل و انتقال مالی به راحتی از طریق اینترنت امكان پذیر می شود.
رویارویی رسانه ای آمریكا با القاعده یك جنبه دیگر هم دارد و آن حمله الكترونیكی گروههای مرتبط با القاعده به تأسیسات اینترنتی و الكترونیكی و سیستم های امنیتی غرب است. اعضای القاعده اخیراً آموزش هایی در این زمینه دیده اند.
در این مرحله به نظر می رسد آمریكا در جنگ رسانه ای از القاعده عقب افتاده است. دلیل این عقب ماندن، بی میلی آمریكا به مشاركت در این جنگ نیست بلكه كم اطلاعی آن از ایدئولوژی و فرهنگ گروههای جهادی است. این كم اطلاعاتی مانع از آن می شود كه آمریكا به خوبی و به شیوه ای مؤثر بتواند جلوی مطالب رسانه ای آنها را در اینترنت بگیرد.
رامسفلد هم در سخنرانی اخیرش در شورای روابط خارجی آمریكا به این موضوع اشاره كرد و آن را نشانه ضعف روابط عمومی و اطلاعات دستگاه دیپلماسی و دفاعی آمریكا دانست.
رامسفلد همچنین مجهزشدن به همه ابزارهای تبلیغات و روابط عمومی را تنها راه پیش روی آمریكا برای برقراری ارتباط با نسل بعدی جوانان مسلمان دانست.
دولت آمریكا سرمایه گذاری در بخش آموزش زبان عربی و فرهنگ اسلامی و استقرار دوباره نهادهای اطلاعاتی كه آمریكا آن را در اواخر دهه ۱۹۹۰ برچیده بود را افزایش داده است. آمریكا خود را برای این نبرد طولانی رسانه ای آماده می كند.
نیلوفر قدیری

منبع : روزنامه همشهری