تجارت الکترونیکی

۱ . تعریف (Definition)
تعریف عام تجارت : هر نوع ارائه كالا یا خدمات ، كه معمولاً ( نه همیشه ) بخاطر پول انجام می پذیرد .
از تجارت الكترونیك ، تعاریف متعددی ارائه شده است . در حقیقت مجموعه متنوع وسیعی از تعاریف و مفاهیم برای تجارت الكترونیك وجود دارد كه موضوعات ، كاربردها ، و مدلهای گوناگونی را در بر می‏گیرد‏‏. درگونه‏ای از این موارد ، كوشیده شده است كه تعاریف عامی ارائه شود و در گونه‏های دیگر در تعاریف به نوع فعالیت ، امكانات ارتباطی و تجهیزات مورد استفاده ، محدوده سازمانی فعالیتها و زیر ساختارها توجه شده است :
● تعریف تجارت الكترونیك از دیدگاه Clarke :
هر نوع مبادله اطلاعات مربوط با امور تجاری از طریق ابزار الكترونیكی ، حتی تلفن و فاكس (سال ۱۹۹۷)
تعریف تجارت الكترونیك از دیدگاه اتحادیه اروپا (European union) :
تعریف ۱ : “ انجام تجارت بصورت الكترونیكی “ (سال ۱۹۹۸)
تعریف ۲ : “ هر شكلی از مبادله تجاری كه در آن طرفین ذینفع به جای تبادلات فیزیكی یا تماس مستقیم فیزیكی ، به صورت الكترونیكی تعامل كنند . “ (سال ۲۰۰۱)
▪ تعریف تجارت الكترونیك از دیدگاه ارتباطات :
تحول خدمات ، كالا ومحصولات اطلاعاتی از طریق خطوط تلفن ، شبكه‏های كامپیوتری و سایر وسائل ارتباطی
● تعریف تجارت الكترونیك از دیدگاه فن آوری اطلاعات :
آن دسته از كاربردهای فن آوری اطلاعات كه به صورت سیستمی برای پشتیبانی و پیشرفت دادن جریان كاری و مبادلات تجاری ایجاد شده است
● تعریف تجارت الكترونیك از دیدگاه تجاری :
ابزاری است كه كسب و كارهای مختلف ، شركای آنها و مشتریان آنها را قادر می‏سازد كه موضوعاتی چون كیفیت خدمات ، سرعت تحویل و ... را ارتقاء وموضوعاتی همچون هزینه‏ها را كاهش دهند .
●تعریف تجارت الكترونیك :
تعامل سیستمها ارتباطی (Communication) ، سیستمهای مدیریت اطلاعات (Data Management) و امنیت (Security) كه بواسطه آنها امكان مبادله اطلاعات تجاری در رابطه با فروش محصولات و یا خدمات میسر می گردد .
▪ بنابراین تعریف اجزاء اصلی تجارت الكترونیك عبارتند از :
۱-Communications (سیستمهای ارتباتی)
۲-Data Management (سیستمهای مدیریت داده ها)
۳-Security (امنیت)

۲. تاریخچه (History)
استفاده از فناوریهای الكترونیكی در انجام امور بازرگانی پیشینه‏ای نسبتا طولانی دارد . در حقیقت ، نیاز به تجارت الكترونیكی از تقاضاهای بخشهای خصوصی و عمومی برای استفاده از تكنولوژی اطلاعات به منظور كسب رضایت مشتری ، و هماهنگی موثر درون سازمانی نشآت گرفته است .
می‏توان گفت این نوع تجارت ، از حدود سال ۱۹۶۵ آغاز شد كه مصرف كنندگان توانستند پول خود را از طریق ماشینهای خود پرداز (ATM) دریافت كرده و خریدهای خود را با كارتهای اعتباری انجام دهند . پیش از توسعه تكنولوژی های مبتنی بر اینترنت در سالهای آغازین دهه ۹۰ ، شركتهای بزرگ دست به ایجاد شبكه‏های كامپیوتری با ارتباطات مشخص ، محدود و استاندارد شده برای مبادله اطلاعات تجاری میان یكدیگر زدند . این روش ، مبادله الكترونیكی دادها (EDI) نامیده ‏شد . درآن سالها ، لفظ تجارت الكترونیكی ، مترادف با مبادله الكترونیكی داده‏ها بود . ایجاد و توسعه اینترنت و شبكه جهان گستر ، باعث خلق فرصتهای زیادی برای توسعه و پیشرفت زیر ساختها و كاربردهای تجارت الكترونیك گردید. از نظر استادان جهش تكنولوژی اطلاعات دو دوره بیست ساله سرگذاشته و اكنون وارد دوره سوم شده است .
۱۹۵۵ – ۱۹۷۴ : عصر پردازش الكترونیكی داده‏ها (EDP)
۱۹۷۵ – ۱۹۹۴ : عصر سیستمهای اطلاعاتی مدیریت (MIS)
۱۹۹۵ –۲۰۱۴ : عصر اینترنت (Internet)
هر بیست ساله ، امكانات تجارت الكترونیكی را متناسب با توانایی‏های تكنولوژی اطلاعاتی آن عصر فراهم آورده است . در حالیكه ماشینهای خود پرداز و كارتهای اعتباری در عصر بیست ساله نخست به جریان افتادند ، در عصر دوم امكان استفاده از مبادله الكترونیكی داده‏ها (EDI) ، سیستم بانكی بین المللی (Swift) و انتقال وجه الكترونیكی (EFT) فراهم شد . اما توسعه اینترنت و كاربردهای تجاری آن ، باعث تحولی اساسی در این روند شده است ، به گونه‏ای كه در روند تكاملی تجارت الكترونیك ، می‏توان میان تجارت الكترونیكی سنتی و نوع اینترنتی آن تمایز محسوسی قائل شد .
۳ . تجارت الكترونیك و فن آوری اطلاعات (E - Commerce & IT )
●مقدمه ای بر IT :
تكنولوژی اطلاعات ، روش كاركرد افراد ، سازمانها و دولتها را دگرگون كرده و امور اقتصادی و اجتماعی و حتی طرز تفكر مردم را تغییر داده است . آموزش ، بهداشت ، صنعت و تولید ، تجارت ، بانكداری ، خدمات وحتی نحوه گذاران اوقات فراغت و سرگرمی‏ها همه تحت الشعاع آثار و تغییرات این تكنولوژی قرار گرفته‏اند . تكنولوژی اطلاعات باعث ایجاد مشاغل جدید ، صنایع نوین و خلاقیتهای پیاپی شده و تغییرات عمده در روش زندگی پدید آورده است . نزدیكی روز افسون مردم جهان به یكدیگر ، تعامل فرهنگها ، و ... نمونه‏هایی از این پیامدها است . از دیدگاه علمی ، نیز امروزه تكنولوژی اطلاعات در كنار مهندسی ژنتیك ودانش هوا فضا ، یكی از سه شاخه پیشرو و آینده ساز دانش و تمدن فردای بشر به شمار می رود . پیشرفتهای تكنولوژی اطلاعات به حدی گسترده است كه برخی از صاحبنظران آن را با پدیده‏هایی چون “ اختراع ماشین بخار “ مترادف دانسته اند . در بعد اقتصادی نیز “ اهمیت دست یابی سریع به اطلاعات صحیح “ كلید پیروزی در عرصه رقابت جهانی محسوب می‏شود . تجارت الكترونیك نیز به عنوان یكی از قسمتهای مهم نشأت گرفته از فن آوری اطلاعات است كه پیشرفت آن در سایه پیشرفت فن آوری اطلاعات محقق گشته است .
۴ . سطوح تجاری الكترونیك (E - Commerce levels )
تجارت الكترونیك را می‏توان به سطوح مختلفی تقسیم بندی كرد . هر یك از ابعاد سه گانه اصلی تجارت ، یعنی محصول یا خدمات مورد مبادله ، فرآیند فروش و تحول خدمات پس از فروش می‏توانند از حالت فیزیكی و كاملا ملموس تا حالت الكترونیكی و نرم افزاری (یا اصطلاحاً مجازی‌ ) تغییر نمایند . در حالتی كه در تجارت سنتی هر سه عامل ، فیزیكی و كاملا قابل لمس هستند ، در تجارت كاملا الكترونیكی (بالاترین سطح تجارت الكترونیك ) هر سه عامل حالت الكترونیكی دارند . تركیبات گوناگون از حالتهای فیزیكی و الكترونیكی سطوح مختلف تجارت الكترونیكی را شكل می‏دهند . لذا تجارت الكترونیك می‏تواند در تمام یا بخشی از مراحل چرخه تجاری (Business Cycle) بكار گرفته شود . چرخه تجاری از موارد یافتن كالاها و خدمات متناسب با نیازها و یافتن راههای مبادله مورد توافق (جستجو و مذاكره ) ، سفارش ، حمل و پرداخت بها (اجرای توافق وپرداخت ) ، فعالیتهای پس از فروش مثل گارانتی و خدمات پس از فروش تشكیل شده است . سدان در تلاش برای تعریف تجارت الكترونیك مولفه‏های زیر را در مراحل مختلف تجارت تعریف می‏كند . (نمودار زیر)
● فروشندگان ـ خریداران
تبلیغات ، تقاضای اطلاعات جستجو،
بازاریابی، ایجاد رابطه مقایسه ،
تامین نمونه ها مذاكره / چانه زنی ارزیابی
▪ اخذ سفارش یا پیمانكاری سفارش / پیمان سفارش یا پیمان
تامین تامین سپاری
دریافت بها پرداخت دریافت
▪ بررسی خسارتها، برگشت دادن / ادعای خسارت برگشت دادن،
پشتیبانی، پشتیبانی و خدمات دریافت و پشتیبانی
نگهداری و خدمات
▪ دراین نمودار خطوط فلش دار نمایشگر كاربرد تكنولوژی اطلاعات در ایجاد ارتباط است .
بنا به سطح تجارت الكترونیك مورد استفاده ، این مولفه ها به صورت فیزیكی ، الكترونیكی و یا حد وسط آنها ظاهر می‏شوند .
۵ . تاثیر گزاری تجارت الكترونیك در تمام سطوح مختلف تجارت (The impact of e - commerce )
تاثیر گذاری تجارت الكترونیك در تمام سطوح تجارت قابل لمس و بررسی است از جمله :
رقابت (Competition)
بازاریابی (marketing)
توزیع(distribution)
خدمات و سرویس دهی (services)
فروش (sales)
۶ . تجارت الكترونیكی در برابر تجارت سنتی (Traditional commerce & e - commerce)
هر فن آوری پیشرفته ، ایجاد تهدیدها وفرصتهای جدیدی برای سازمانها می‏شود . تغییر در فن آوری ، موجب تغییر در قانونمند‏ی های بازرگانی شركتها و متحول ساختن سیستمهای سازمانی و اجتماعی می‏گردد . تكنولوژی اطلاعات به عنئان لبه پیشرو تكنولوژی های جدید در سه پارامتر سرعت ، دقت و هزینه فعالیتها می‏تواند تاثیر گذار باشد . تكنولوژی اطلاعات می‏تواند پنج مزیت عمده ایجاد كند : ارزانتر (تولید خرجی‏های مشابه با هزینه كمتر ) ، بیشتر (تولید خروجی‏ها ییشتر و با هزینه مشابه ) ، سریعتر (تولید خروجی‏های مشابه با همان هزینه در زمان كمتر ) ، بهتر (تولید خروجی های مشابه با همان هزینه وهمان زمان ولی با تجارت الكترونیك ، موانع جغرافیای و تفاوت روز و شب در مناطق مختلف را از میان بر می‏دارد و باعث ارتقای ارتباطات و گشودگی اقتصادی در سطح ملی وبین المللی می‏شود . تجارت الكترونیك طریق هدایت كسب و كار را تغییر می‏دهد و بدین ترتیب باعث تبدیل بازارهای سنتی به شكلهای جدیدتر می‏شود .در حالی كه تجارت الكترونیكی و به خصوص نوع اینترنتی آن باعث ایجاد تغییرات چشمگیر در شرایط رقابتی شده است (به عنوان مثال ظهور و ورود سریع رقبای جدید ، جهانی شدن رقابت ، رقابت شدید در استانداردها و ...) فرصتهای جدیدی برای جایگزینی كسب و كار ، ایجاد مشاغل و فرصتهای شغلی جدید در زمینه‏های مختلف ایجاد كرده است . به طور كلی می‏توان فواید تجارت الكترونیك را در قیاس با تجارت سنتی در موارد زیر دانست :
● حضور در بازار به شكل “ همه جا ، همه كس ، همه وقت “
در زمینه معرفی و تبلیغ محصول ، استفاده از تجارت الكترونیك ، به خصوص با استفاده از اینترنت ، دچار محدودیتهای موجود در تبلیغات متعارف نبوده و در هر زمان در دسترس است و می‏تواند برای هر گروه خاص مصرف كنندگان تغییر یابد . تجارت الكترونیك ، كانالهای معمول فروش را تغییر می‏دهد و امكان فروش مستقیم و بدون واسطه محصولات و خدمات جدید را به بازارهای استراتژی و تازه فراهم می‏كند . دراین نمودار خطوط فلش دار نمایشگر كاربرد تكنولوژی اطلاعات در ایجاد ارتباط است . بنا به سطح تجارت الكترونیك مورد استفاده ، این مولفه ها به صورت فیزیكی ، الكترونیكی و یا حد وسط آنها ظاهر می‏شوند .
۵ . تاثیر گزاری تجارت الكترونیك در تمام سطوح مختلف تجارت (The impact of e - commerce )
تاثیر گذاری تجارت الكترونیك در تمام سطوح تجارت قابل لمس و بررسی است از جمله :
رقابت (Competition)
بازاریابی (marketing)
توزیع(distribution)
خدمات و سرویس دهی (services)
فروش (sales)
۶ . تجارت الكترونیكی در برابر تجارت سنتی (Traditional commerce & e - commerce)
هر فن آوری پیشرفته ، ایجاد تهدیدها وفرصتهای جدیدی برای سازمانها می‏شود . تغییر در فن آوری ، موجب تغییر در قانونمند‏ی های بازرگانی شركتها و متحول ساختن سیستمهای سازمانی و اجتماعی می‏گردد . تكنولوژی اطلاعات به عنئان لبه پیشرو تكنولوژیهای جدید در سه پارامتر سرعت ، دقت و هزینه فعالیتها می‏تواند تاثیرگذار باشد .
تكنولوژی اطلاعات می‏تواند پنج مزیت عمده ایجاد كند: ارزانتر (تولید خرجی‏های مشابه با هزینه كمتر ) ، بیشتر (تولید خروجی‏هابیشترو با هزینه مشابه ) ، سریعتر (تولید خروجی‏های مشابه با همان هزینه در زمان كمتر ) ، بهتر (تولید خروجی های مشابه با همان هزینه وهمان زمان ولی با تجارت الكترونیك ، موانع جغرافیای و تفاوت روز و شب در مناطق مختلف را از میان بر می‏دارد و باعث ارتقای ارتباطات و گشودگی اقتصادی در سطح ملی وبین المللی می‏شود . تجارت الكترونیك طریق هدایت كسب و كار راتغییر می‏دهد و بدین ترتیب باعث تبدیل بازارهای سنتی به شكلهای جدیدتر می‏شود .
در حالی كه تجارت الكترونیكی و به خصوص نوع اینترنتی آن باعث ایجاد تغییرات چشمگیر در شرایط رقابتی شده است (به عنوان مثال ظهور و ورود سریع رقبای جدید ، جهانی شدن رقابت ، رقابت شدید در استانداردها و ...) فرصتهای جدیدی برای جایگزینی كسب و كار ، ایجاد مشاغل و فرصتهای شغلی جدید در زمینه‏های مختلف ایجاد كرده است . به طور كلی می‏توان فواید تجارت الكترونیك را در قیاس با تجارت سنتی در موارد زیر دانست :
● حضور در بازار به شكل “ همه جا ، همه كس ، همه وقت “
در زمینه معرفی و تبلیغ محصول ، استفاده از تجارت الكترونیك ، به خصوص با استفاده از اینترنت ، دچار محدودیتهای موجود در تبلیغات متعارف نبوده و در هر زمان در دسترس است و می‏تواند برای هر گروه خاص مصرف كنندگان تغییر یابد . تجارت الكترونیك ، كانالهای معمول فروش را تغییر می‏دهد و امكان فروش مستقیم و بدون واسطه محصولات و خدمات جدید را به بازارهای استراتژی و تازه فراهم می‏كند. فروش آنی و روی خط (online) به مقدار زیادی هزینه های فروش و نیاز به نیروی انسانی را كاهش می دهد. زمان عرصه كاهش می یابد و محصولات جدید می توانند به محض آماده شدن در معرض فروش روی خط قرار گیرند. خدمات پس از فروش به مشتری میتواند با امكان خبرگیری سریع دو طرف از یكدیگر وعرضه انواع خدمات به مشتری تسهیل و تكمیل شود. ورود به بازارهای جدید واستراتژیك بدون در نظر گرفتن مرزها میسر است .فرصتهای تجاری و شغلی جدیدی به وجود می‏آید.
قدرت تجزیه و تحلیل كالا افزایش می‏یابد بطوریكه اطلاعات بدست آمده از مشتریان برای تولید كالا‏های جدید یا تغییر در تولید كالا‏های قبلی مورد استفاده قرار می‏گیرد . قدرت تجزیه وتحلیل بازار افزایش می‏یابد و شركت می‏تواند بر اساس این تجزیه وتحلیل استراتژیهای فروش یا بازاریابی خود را در یك یا چندعرصه تغییر دهد . اما در مقابل تجارت الكترونیك مسائلی را با خود به همراه دارد كه در صورتیكه برای آنها راه حل مناسبی اتخاذ نشود می‏تواند ویژگی هایش را تحت الشعاع قرار دهد از جمله :
سهولت درسرقت اسرارو رموز محرمانه كاری شركتها
تبیین قوانین مالیاتی دقیق
تبیین قوانین گمركی دقیق
آشنایی با قوانین كشورها
آداب ، رسوم و فرهنگهای ملل
كلاهبرداری از طریق كارت های اعتباری
●اعتماد
امنیت (جنبه های مختلف امنیت : تشخیص هویت ، عدم انكار ، یكپارچگی اطلاعات ، محرمانگی اطلاعات )
علاوه براین تمام كالاها به طور صد درصد قابل ارائه وفروش از طریق اینترنت نیستند بطوریكه دو كار سیلور آزمونی تحت عنوان آزمون خرید الكترونیكی برای تعیین شایستگی محصولات یا خدمات جهت عرضه در سیستم تجارت الكترونیك پیشنهاد می‏كند :
مشخصات محصول : میزان وابستگی انتخاب محصول به حواس پنجگانه انسان . هرچه برای انتخاب محصولات و خدمات به حواس لامسه ، بویایی و چشایی نیاز بیشتری باشد ، امكان خرید الكترونیكی آن كمتر خواهد بود ، در حالیكه حواس بینایی و شنوایی از طریق رسانه‏های الكترونیكی قابل انتقال می باشند . آشنایی و اطمینان مشتری به محصول : محصولاتی كه مشتریا ن از قبل با آن آشنا بوده ونسبت به آن اطمینان دارند ، راحت تر خریداری می شوند.
ویژگیهای مشتری : بسیاری از مشتریان ممكن است به دلایل مختلف خرید الكترونیكی را نپذیرند. در مقابل بسیاری از مشتریان به منافع و مزایای روشهای جدید و آسان خرید واكنش مثبت نشان خواهند داد .
۷. جایگاه تجارت الكترونیك در جهان (E - Commerce in world)
باتوجه به آنچه كه گفته شد از آنجا كه رشد تجارت الكترونیك وابسته و در ارتباط با رشد فن آوری اطلاعات است بهتر است ابتدا نگاهی به رشد صنعت IT در جهان بیندازیم . در جوامع توسعه یافته حدود ۸۰% شغلهای جدید به كامپیوتر ، اینترنت و IT وابسته اند.
رشد IT و ICT اثرات قابل مشاهده فراوانی بر اقتصاد پیشرفته داشته كه رشد تجارت الكترونیكی وافزایش حجم اطلاعات و گردش و سریع تر آن و افزایش شمار كاربران اینترنت و... را نیز در پی دارد .
با توجه به بررسی های موسسه تحقیقاتی Forrester و رشد سریع و روز افزون تجارت الكترونیك در كشورهای پشرفته و مزیتهای رقابتی حاصل از آن ، لازم است كه كشور های در حال توسعه به منظور حضور در بازار رقابت جهانی سریعاً در استراتژیهای تجاری و بازرگانی خود تجدید نظر اساسی كنند . این موسسه تحقیقاتی پیش بینی می كند كه رشد تجارت الكترونیكی از ۳۵۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۱ به حدود ۱۰ تریلیون در سال ۲۰۰۵ برسد .همچنین تحقیقات EITO نشان می دهد كه تجارت از طریق اینترنت در ۵ كشور صنعتی اروپا یعنی انگلستان ، فرانسه ، آلمان ، التالیا و اسپانیا از ۶/۱۷۱ میلیلرد یورو در سال ۲۰۰۱ به ۳/۱۶۲۸ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۵ می رسد كه از رشد سالیان حدود ۷۷% برخوردار است .
۸. جایگاه تجارت الكترونیك در ایران (E - Commerce in Iran)
در ایران استفاده عمومی از اینترنت بیشتر در دانشگاه ها و به منظور انجام امور تحقیقاتی است و مراكز ایجاد شده در شهرها نیز در سطح محدودی فعالیت می نمایند و كاربران بیشتر به منظور الكترونیكی وتلفن از راه دور ، از اینترنت استفاده می كنند . بعلاوه بسیاری از قوانین وبسترهای لازم برای تجارت الكترونیك در كشور هنوز فراهم نگاشته است . بنایراین نیم توان انتظار داشت كه تجارت الكترونیك به سرعت در جامعه گسترش یابد . رتبه بندی EUI برای سال ۲۰۰۰ در زمینه تجارت الكترونیك در ۶۰ كشور دنیا مؤید همین ادعاست .
در این رتبه بندی كه در حقیقت سهولت و میزان دسترسی به تجارت الكترونیك را در كشورها نشان می‏دهد از دو شاخص كلی محیط تجاری وارتباطات استفاده شده است برای شاخص محیط تجاری از ۷۰ معیار مختلفی از قبیل گستردگی اقتصاد ، چشم انداز ثبات سیاسی ، محیط نظارتی ، مالیاتی و درجه آزادی تجارت و سرمایه گذاری استفاده شده است كه بر اساس این شاخص نمره كشورما از ۱۰ عدد ۳ است كه در رتبه ۵۹ قرار دارد . شاخص دیگراطلاعات است كه از معیار هایی از قبیل گستردگی شبكه مخابرات و ارتباطات و دیگر معیار های مبین وضعیت دسترسی به اینترنت مانند هزینه اتصال به اینترنت ،نرخ سواد و ...تشكیل شده است . براساس این شاخص نیز نمره كشور عدد ۳ از ۱۰ است كه رتبه ۵۶ قرار دارد . در مجموعه دو شاخص جایگاه كشور ما رتبه ۵۸ ازمیان ۶۰ كشور بررسی شده است.
۹. دلایل عقب ماندگی تجارت الكترونیك در ایران
دلایل متعددی را می توان در بیان علل عقب ماندگی تجارت الكترونیك در ایران بر شمرد كه مهمترین آنها عبارتند از :
▪نبود بسترها و تجهیزات شبكه‏ای وارتباطی لازم برای دسترسی سریع و آسان مردم به اینترنت
▪عدم وجود قوانین مدون ومصوب تجارت الكترونیك
▪فقدان نظام بانكداری الكترونیكی نوین در سیستم بانكی كشور
▪عدم وجود كارتهای اعتباری بین الملل و سایر كارتهای خرید الكترونیكی
▪عدم پشتیبانی بسیاراز شركتهای تجاری فعال در زمینه تجارت الكترونیك از كشورمان و همچنین عدم وجود ▪مراكز و شركتهای دولتی و خصوصی خدمات دهنده تجارت الكترونیك در كشور
▪پایین بودن سطح آگاهی و توجه مردم به الكترونیك و فن آوری اطلاعات در كشور(عدم فرهنگ ساری مناسب )● مدلهای مختلف تجارت الكترونیك (E-Commerce Models)
تجارت الكترونیك را می‏توان از نظر طرفین تجارت در سه سطح درون سازمانی ، بین سازمانی و مشتری تقسیم نمود اما به طور كلی مدلهای دیگری را نیز می‏توان در این رابطه در نظر گرفت :
۱.تجارت بین سازمانی (Business to Business)
۲.تجارت بین سازمانی و مصرف كننده ( Business to Consumer)
۳.تجارت مصرف كننده با مصرف كننده ( Consumer to Consumer)
۴.تجارت مصرف كننده به كسب و كار ( Consumer to Business)
۵.تجارت كسب و كار به كاركنان (Business to Employer)
۶.تجارت سازمانها با ادارات دولتی (Business to Government)
علاوه بر این موارد می‏توان به موارد خاص تری همچون تجارت مردم به مردم (P۲P)،بورس به بورس(E۲E)، و... را در نظر گرفت .
۳. انواع سایتهای تجاری و خدماتی الكترونیكی (e-business models & e-services)
مجموع سیاستهای كلی سایت ، در عملیاتها ، تكنولوژی و ایدئولوژی مدلها مختلف سایتهای تجاری را شكل می‏دهند كه از جمله مهمترین آنها عبارتند از :
▪ مدل Storefront : سایتی كه معرفی كالا ، عملیات فروش روی خط . سرویس دهی و امنیت را یكجا در خود دارد تا ارتباط مستقیم فروشنده و خریدار در آن میسر گردد مثل تمام سایتهای تجاری شركتهای بزرگ : استفاده از تكنیك Shopping Cart
▪ مدل e-marketplace : بازارچه الكترونیكی كه امكان جستجو و خرید انواع محصول را از فروشندگان مختلف برای خریدار فراهم می‏آورد . مثل سایت http://www.amazon.com/ : استفاده از تكنیكهای مختلف فروش مثل تكنیك Cross-Sell یا Up-Sell
▪ مدل Auctions : سایتهای جراحی با روشهای و متدهای مختلف ، مناسب برای نوع C۲C مثل سایت http://www.ebay.com/
▪ مدل Portal : این سایتها تقریباً تمام اطلاعاتی را كه بیننده سایت به آن نیاز دارد در خود جای داده است . اطلاعاتی همچون اخبار ، ورزش ، اطلاعات آب و هوا ، اطلاعات بازار بورس و قابلیت جستجو در وب . مثل سایت http://www.yahoo.com/
▪ مدلDynamic - Pricing : كه خود انواع مختلف دارد :
مدل Name-Your-Price : مشتری قیمت خود را اعلام می‏دارد و سایت با كمك ارتباطات خود سعی در پیدا كردن محصول مورد نظر با آن قیمت می‏كند مثل سایت http://www.priceline.com/
مدل Demand-Sensitive Price : سایت سعی می‏كند كه خریدهای مشابه را نگه داشته . در نهایت یكجا انجام دهد تا هزینه‏های جانبی بین تمام خریداران سرشكن شود و قیمت نهایی كمتری برای مشتری حاصل گردد مثل سایت http://www.mercata.com/
▪ مدل Bartering : سایتهایی كه در آنها كالایی با كالای دیگر مبادله می‏شود مثل سایت http://www.ubarter.com/
▪ مدل e-services : سایتهای خدمات دهنده تجاری كه معمولاً بعنوان شخص ثالث در مبادلات تجاری الكترونیكی وارد عمل می‏شوند مثل سایت http://www.visa.com/ یا http://www.ups.com/
در بحث خدمات الكترونیكی در تجارت الكترونیك نیز می‏توان به موارد زیر اشاره كرد :
▪ خدمات بانكی الكترونیك
▪ بیمه الكترونیكی
▪ خدمات انتقال وجوه الكترونیكی
▪ گردشگری الكترونیكی
▪ بازاریابی الكترونیكی
▪ وام الكترونیكی
▪ و...
۴. روشهای انتقال و پرداخت پول در تجارت الكترونیك ( Electronic Fund Transfer Ways )
▪ مدل پول (Cash Model)
خریدار معادل پول نقد از بانك مربوط پول دیجیتالی خریداری می‏كند و با كمك كیف پول الكترونیكی خود از سایتهایی كه از این روش پشتیبانی می‏كند . برای توضیحات بیشترسایت‏های
Http://WWW.digicash.com,http://cybercash.com را ببینید .
معایب :
۱) یكپارچگی خاصی در زمینه روشها و بسته‏های نرم افزاری در این روش وجود ندارد .
۲) نیاز به ابزار و سیستمهای اضافی برای پرداخت و دریافت پول دارد .
۳) امكان پیگیری وجوه انتقال وجود ندارد .
مزایا :
۱) وجوه در همان زمان انجام عملیات و بدون پردازشهای اضافی و پشت صحنه انتقال می‏یابند .
۲) هیچ گونه هزینه‏ مازاد و اضافی ندارد .
۳) خریدار ناشناس می‏ماند .
▪ مدل چك (Check Model ) :
خریدار از یك نوع چك دیجیتالی رمز شده به همراه كیف پول الكترونیكی برای خرید خود استفاده می‏كند برای توضیحات بیشتر سایت http://www.checkfree.com/ را ببینید .
معایب :
۱) بزرگترین عیب عدم انتقال بلافاصله وجوه است .
۲) دارای پتانسیل كلاهبرداری است
▪ مدل كارتهای اعتباری (Credit Cards): مرسوم ترین روش
معایب :
۱) دارای پتانسیل كلاهبرداری است
۲) برای معاملات با مبلغ بالا مناسب نیست .
مزایا :
۱) جامعیت بیشتری نسبت ب روشهای دیگر دارد و اكثر آن را پشتیبانی می‏كنند .
۲) نیاز ب نرم افزار یا سخت افزار خاصی برای كاربران ندارد و با یك اشتراك اینترنت می‏توان به این روش خرید كرد .
۳) در صورت لزوم قابلیت پیگیری تمام وجوه انتقالی به این روش وجود دارد .
▪ مدل نقطه به نقطه (Peer to Peer)
امكان انتقال پول را بین حساب یك مشتری و یك مشتری دیگر فراهم می‏آورد . برای كسب توضیحات بیشتر سایت http://www.paypal.com/ را ببینید .
▪ مدل كارتهای هوشمند ( Smart Card ) :
كارتهای هوشمند با پردازنده و حافظه داخلی كه امكان ذخیره كردن اطلاعات دیگری همچون نام كاربر و رمز عبور را در خود دارد .
مزایا : ۱) بالا رفتن امنیت و قدرت تشخیص هویت
۲) امكان ذخیره كردن اطلاعات زیاد مورد نیاز در كارت
معایب : ۱) قیمت بیشتر
۵. معرفی انواع كارتهای خرید و اعتباری
كارت حافظه (Memory Card) : یك كارت پلاستیكی است كه روی آن به اندازه مشخص برای مثال چند كیلو بایت حافظه الكترونیكی تعبیه شده و از طریق اتصال به دستگاه مخصوص قابل شناسایی است .
كارت تلفن نوعی كارت حافظه محسوب می‏شود .
كارت هوشمند (Smart Card) : شبیه كارت حافظه ، یك كارت پلاستیكی است كه یك قطعه فلزی شامل حافظه ، پردازنده و نرم افزار مربوط روی آن گنجانده شد و ضمن توان پردازش از امنیت بیشتری نسبت به كارت حافظه برخوردار است . سیم كارت تلفن همراه بك نوع كارت هوشمند است .
كارت مغناطیسی (Magnetic Card) : اطلاعات مختصر دارنده كارت در یك نوار مغناطیسی روی كارت پلاستیكی تعبیه می‏شود . ملی كارت (سیبا) نوعی كارت مغناطیس است .●كارت پلاستیكی (Plastic Card) : همانگونه كه از نامش پیداست تنها یك كارت پلاستیكی است كه نوشته‏های روی آن ارزشمند است . كارت خدمات اینترنت یك كارت پلاستیك است كه نام كاربری و رمز عبور روی آن نوشته شده است .
●كارت اعتباری (Credit Card) : دارنده این كارت می‏تواند به میزان اعتباری كه حساب خود دارد از طریق این كارت خرید كند و یا پول دریافت نماید . ممكن است مبلغ اعتبار فرد پیش از مبلغ سپرده فرد باشد . كارتهای اعتباری دو نوع هستند . الف – كارتهای محدودی كه توسط برخی شركت‏ها برای خرید از محصولات شركت‏های طرف قرار داد عرضه می‏شود و همه جا قایل استفاده است .
كارت موجودی حساب (Debit Card) : كارتی كه با حساب شخصی در بانك ارتباط دارد وبه كمك آن می‏توان موجودی را مستقیماً از بانك ( دستگاه خودپرداز ) دریافت نمود و یا مبلغ مورد نظر را مستقیماً از آن پرداخت كرد . در این روش بیش از سپرده نمی‏توان هزینه كرد . كارت‏های بانك ‏های كشور از این نوع هستند .كارت‏های اعتباری و موجودی حساب ممكن است به صورت مستقیم در دستگاه‏های پرداخت خودكار مورد استفاده قرار گرفته و یا در اینترنت به كار گرفته شوند . همچنین كارتهای اعتباری مهم بین الملی عبارتنداز :
و... Discover , Euro Card , American Express , Master Card , Visa Card
راهكارهای تجارت الكترونیك (E-Commerce Solutions)
In-House Solution ( میزبانی سایت تجاری توسط خود شركت )
در این روش تمام تجهیزات سخت افزاری ، نرم افزار ، شبكه‏ای و زیر ساختهای لازم برای ایجاد شاخه تجاری تحت وب توسط خود شركت تجاری تهیه و راه‏اندازی می‏شود. مثل سایت ebay.com یا سایتهای تمام شركتهای تجاری بزرگ دنیا
●فواید :
• كنترل كامل بر روی زیر ساختهای سخت افزاری و نرم افزاری مورد استفاده
• انطباق پذیری سریع و بالا با سیستمها و تكنولوژی روز
●معایب :
• نیاز به بودجه و دانش فنی بالا برای حفظ و نگهداری و ارتقاء سیستم
Instant Storefront ( میزبانی سایت تجاری توسط خدمات اینترنتی )
میزبانی سایت . كنترل نرم افزارهای مورد نیاز برای راه‏اندازی یك سرویس تجاری Online توسط سرویس دهنده دیگری انجام می‏شود و ما از طریق روشهایی می‏توانستیم سایت خود را تا حدودی كنترل كنیم . كلاً این روش نسبت به روش قبلی ارزانتر بوده و نیاز به دانش فنی كمتری دارد ولی در عین حال كنترل كمتری بر روی سایت خود از نظر تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری داریم . این روش خود به دو صورت انجام می‏پذیرد :
۱.روی خط (Online) : كل سیستم بسته نرم افزاری مدیریت سایت بروی سیستم میزبان سایت و به صورت همیشه Online قرار دارد . مثل Yahoo! Store
۲.خروج خط (Offline ) : می‏توان از طریق نرم افزارهایی كه معمولاً از طریق سایت میزبان قابل Download است مدیریت و تنظیمات خود را بر روی سایت انجام داده و در نهایت با وصل شدن به اینترنت ، این تغییرات را برروی سایت خود منتقل كنیم .
۳. اینترنت و قوانین (Law and the Internet)
●نشر الكترونیكی و حقوق مالكیت معنوی :
امروزه با توجه به گسترش صنعت نشر الكترونیكی (Electronic Publishing (EP) )‌و در كنار تمام خدمات آن در زمینه گسترش صنعت IT ، بحثهای جدیدی در زمینه حفظ و تعیین حد و حدود مالكیت سرمایه‏های معنوی بوجود آمده است . منظور از سرمایه‏های معنوی (Intellectual Property) مواردی همچون علامت تجاری ، آرم ، نام شركت، محصولات، حق ثبت و تمام موارد دیگری است كه مشمول قانون Copyright می‏شوند . برای حل این مسأله قوانین اینترنتی خاصی در همین رابطه وضع شده و انجمن و تشكلات خاصی نیز در رابطه با همین قوانین فعالیت دارند .
●قانون كپی رایت (Copyright) :
قانون كپی رایت در سال ۱۹۷۶ در سنا آمریكا تصویب شد و طبق آن بوجود آورنده اثر ، دارای “حقوق انحصاری خاصی“ در زمینه با اثر خود بطول مدت زمان محدودی می‏شد . برطبق این قانون ، افراد غیر از صاحب اثر ، حق هیچ گونه كپی برداری ، انتشار ، نمایش و یا اقتباس گیری را از اثر كپی رایت را ندارند مگر آنكه صاحب اثر این حق را با نظر خود شرایط خاصی به دیگران منتقل كنند . در این قانون به اثری ، اصلی (Original) گفته می‏شود كه بطور مستقل از سایر دیگر آثار تهیه شود لذا لزوماً نباید حتماً كاری نو و جدید باشد . حال با وضع قانون كپی رایت و اجرای آن در بسیاری از كشورها (اخیر در كشورما نیز) این قانون در مواردی در كشورهای مختلف با هم تفاوت دارد :
۱.مدت زمان اعتبار حق كپی رایت برای یك اثر
۲.آیا اعمال كپی رایت برای یك فرم (قالب) از اثر قالبهای دیگر آن را هم پوشش می‏دهد مثلاً در مورد یك اثر ادبی ، مواردی همچون تهیه فیلم یا موسیقی را كه از روی آن اثر تهیه شده در بر می‏گیرد.
۳.نوع و سطح اجازه استفاده یا انتشار مجدد بخشی از چگونه تعریف می‏شود .
Information Infrastructure Task Force (IITF) :‌این تشكل در سال ۱۹۹۳ در جهت ارزیابی آثار در زمینه حقوق مالكیت معنوی ایجاد شد و در سال ۱۹۹۴ گزارشی از حقوق مالكیت معنوی منشر كرد .
Trademark : هر نوع كلمه و یا سمبل خاصی كه از روی آن محصولات یا خدمات یك تولید كننده یا خدمات دهنده خاص را بتوان تشخیص داد . در واقع علامتی است كه هر تولید كننده برای مشخص كردن محصولات تولیدی خود از آن استفاده می‏كند . The Patent and Trademark Office (PTO) مؤسسه‏ای است كه در زمینه‏ ثبت اختراعات و نامهای تجاری فعالیت می‏كند .
Patents : حقوقی ویژه‏ای است كه قانون هر كشور برای اختراع كننده یك كشف قائل می‏شود .
▪كسب اجازه از صاحب اثر (Licensing) :
حق استفاده‏ای است كه دیگران در مورد استفاده شخصی یا انجام فعالیت تجاری درباره یك اثر طبق یك قرارداد از صاحب امتیاز اثر كسب می‏كنند .
End-User License Agreement(EULA) : تعهدی است كه استفاده كننده یك برنامه كامپیوتری در مورد نحوه استفاده از نرم افزار مربوطه در قبال تهیه كننده آن متعهد می‏شود .
World Intellectual Property Organization (WIPO) : برای بین الملی كردن حق مالكیت معنوی (Copyright) این ارگان بوجود آمد و در حال حاضر دارای بیش از ۱۲۰ عضو می‏باشد كه قرارداد كپی رایت را در كشور خود پذیرفته‏اند. (www.wipo.com)
با این حال هنوز اتحادیه بین المللی در زمینه نظارت بر اجرای قانون كپی رایت در تمام كشورها وجود ندارد .
▪حریم شخصی و محرمانگی اطلاعات كاربران (Privacy and confidentiality):
در اینترنت اطلاعات شخصی افراد مثل آدرس پست الكترونیكی ، آدرس ، شماره تلفن ، شماره حساب اعتباری و ... ممكن است به سادگی توسط سایت یا فروشنده به دیگر سایتها منتقل شود . در همین زمینه‏ سایتها باید در قسمتی كه معمولاً تحت عنوان Privacy Policy بیان می‏شود تضمین می‏دهند تا اطلاعاتی را كه كاربران در سایت آنها وارد می‏كنند بطور محرومانه نزد خود نگه دارند و از آن استفاده تجاری نكنند. قانون تجارت الكترونیك شامل ۱۳۴ ماده است كه مواد مهم و اساسی آن می‏توان اعتبار قراردادهای خصوصی – ماده ۵، امضاء اصل – ماده ۶ الی ۱۱ ، امضاء الكترونیكی مطمئن – ماده ۱۲ ثبت یا سوابق الكترونیكی مطمئن – ماده ۱۳ ، آثار ثبت و سوابق و امضای الكترونیكی مطمئن مواد ۱۴ الی ۱۶ ، عقد وارده طرفین مواد ۲۳ و ۲۴ ، تصدیق دریافت – مواد ۳۰ الی ۳۵ ، زمان و مكان ارسال و دریافت داده – مواد ۳۶ الی ۴۰ حمایت از حریم خصوصی مواد ۱۰۵ الی ۱۰۷ كلاهبرداری كامپیوتری – ماده ۱۱۲ ، جعل كامپیوتر – ماده ۱۱۳ ، وظایف امضائ كننده – ماده ۶۶ ، نقض حقوق مصرف كننده و تبلیغات مواد ۱۱۴ و ۱۱۵ ، نقض حق مؤلف – ماده ۱۱۶ ، نقض از حریم خصوصی مواد ۱۱۷ الی ۱۲۱ نقض اسرار تجاری و علامت تجاری مواد ۱۲۲ و ۱۲۳ جبران خسارت – ماده ۱۲۴ را نام برد .

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze