صید خرد و امنیت غذایی

الف: سهم تغذیه ای ماهی در امنیت غذایی
از نظر تغذیه ای ماهی به عنوان یک منبع مهم پروتئین به شمار می رود.، بخصوص در جایی که دیگر منابع پروتئین حیوانی گران قیمت یا کمیاب هستند . سازمان خوار و بار جهانی اخیرا برآورد کرده است که فراورده های ماهی در حدود ۱۹ درصد پروتئین مصرفی کشورهای در حال توسعه را تشکیل میدهد.این رقم با اینکه متوسط یا میا نگینی از سطح جهانی را نشان میدهد اما نا همگنی و عدم تجانس زیادی که در سطح ملی یا محلی وجود دارد را منعکس نمی کند..به عنوان مثال سهم ماهی در مصرف پروتئین حیوانی می تواند از ۲۵ درصد در کشورهای فقیر تا ۹۰ درصد در جزایر کوچک و قسمتهای محصور شده در مناطق ساحلی نوسان داشته باشد.
ماهی همچنین سهم اندکی در تولید انرژی دارد. روزانه مصرف بیش از ۱۸۰ کالری ماهی برای هر نفر توصیه می شود ولی دستیابی به این سطح از کالری تنها در کشورهای اندکی که منابع پروتئین های جایگزین دیگر کمیاب هستند و یا جایی که ماهی را نسبت به دیگر پروتئین ها برتری میدهند امکانپذیر است . به طور معمول در سطح ملی فراورده های ماهی حدود ۲۰ تا۳۰ کالری از پروتئین روزانه مردم را تشکیل می دهند .در کشورهای با درآ مد پایین کالاهایی مانند برنج ، گندم، ذرت و ...بخش عمده ای از غذای مصرفی مردم را تشکیل می دهند و قسمت اعظم انرژی و مواد غذایی مورد نیاز آنها را فراهم می کنند ولی به هر حال مواد مغذی ریزی مانند آهن ، روی ، کلسیم ، ویتامینA و ویتامین C که در این مواد غذایی یافت نمی شود و یا به مقدار کم موجود است باید با خوردن غذاهای دیگر مانند ماهی و یا سبزیجات تامین شود . ماهی ها از نظر این مواد مغذی بسیار غنی هستند. ماهی همچنین یکی از منابع مهم اسیدهای چرب است که برای رشد مغز و بدن انسان بسیار مفیدند. بنابراین اهمیت ماهی به عنوان یک فاکتور اصلی در رژیم غذایی جمعیت در حال حاضر به طور وسیعی مورد توجه قرار گرفته است.
ب: سهم صید خرد در صید جهانی و تاثیر آن در امنیت غذایی
در سطح جهانی سهم ماهی به عنوان غذا از سال ۱۹۷۳ تا به حال دو برابر شده است و سهم کشورهای در حال توسعه در این رشد بیش از ۹۰ درصد بوده است . علاوه بر این بیشتر این افزایش ناشی از صید خرد بویژه ماهی های صید شده از مزارع تکثیر و پرورش و صید از آبهای شیرین بوده است . ۵۰ درصد از کل ماهی مورد مصرف برای تغذیه از صید خرد حاصل می شود و تقریبا همه صیدی که از این طریق حاصل می شود مصرف انسانی دارد. در مقابل درصد قابل توجهی از صید صنعتی برای تامین غذای حیوانی و دیگر فراورده های ماهی صرف می شود و مستقیما مورد مصرف انسانی قرار نمی گیرد. به هر حال از اواخر دهه ۱۹۸۰ به بعد رشد جمعیت ( به غیر از چین )از رشد کلی فراورده های ماهی پیشی گرفته است . در نتیجه مصرف سرانه ماهی از ۶/۱۴ کیلو گرم در سال ۱۹۸۷ به ۹/۱۳ کیلوگرم در سال ۲۰۰۲ رسیده است با این وجود مصرف ماهی در کشورهای فقیرتر یکباره در دهه های اخیر افزایش یافته است . بویژه مصرف ماهی های آب شیرین بخصوص در شرق آسیا رشد بی سابقه ای یافته است .حتی اگر چین را مستثنی کنیم باز هم در کشورهایی که درآمد سرانه پایینی دارند مصرف سرانه از ۵ کیلو گرم به ۳/۸ کیلوگرم افزایش یافته است .
ج : سهم صید خرد در امنیت غذایی در سطح ملی
اگرچه در زمینه شناسایی مکانیسم های مختلفی که صید خرد را به امنیت غذایی مرتبط می کند تحقیقات اندکی انجام شده است با این حال ظرفیت تولید یک کشور برای بهره برداری از منابع صید خردش شرط لازم و کافی برای تضمین سهم موثر ماهی در امنیت غذایی ملی نیست .میزان مصرف ماهی در بعضی از کشورهای فقیر ممکن است تحت تاثیر سرمایه ناکافی برای خرید یا مبادله ماهی باشد.تغییر در تقاضای جهانی و شرایط موجود موجب افزایش قابل توجهی در مبادله و صادرات و واردات از کشورهای در حال توسعه شد. اگر مستقیما بر روی سهم ماهی در امنیت غذایی تمرکز کنیم بیشتر بودن صادرات نسبت به واردات ماهی و فراورده های ان می تواند مبین دسترسی کمتر به ماهی برای مصرف ملی باشد.
به هر حال بیان ارتباط بین واردات و صادرات و امنیت غذایی با توجه به نقش غیر مستقیم صادرات در اشتغال و دستمزد ها و همچنین در آمد ناشی از مبادلات خارجی در سطح ملی که میتواند برای واردات مورد استفاده قرار گیرد بسیار پیچیده است . در اینجا همچنین لازم است امنیت غذایی هم برای تولیدکنندگان وهم برای مصرف کنند گان مورد ملاحظه قرار گیرد. با توجه به توانایی در واردات مواد غذایی، صادرات گونه های با ارزش ماهی می تواند بوسیله واردات ماهی های با ارزش پایینتر و دیگر مواد غذایی جبران شود . برای مثال تجزیه و تحلیل واردات و صادرات مواد غذایی نشان میدهد که در سال ۲۰۰۰ ارزش صادرات ماهی در کشورهایی که با درآمد پایین و فقر غذایی روبه رو هستند برابر با ۵۰ درصد از واردات آنها برای مواد غذایی است. مشابه همین امر درمورد کشورهای آسیایی به عنوان کشورهایی که درآمد کافی از مبادلات خارجی بدست می آورند تا کسری ۳۴ درصدی واردات مواد غذایی خود را در سال ۲۰۰۰ را جبران کنند صادق است .
برسی های گذشته روند واردات و صادرات نشان میدهد که کشورهای در حال توسعه بطور کلی می خواهند همچنان به عنوان یک شبکه گسترده واردکنندگان ماهی با ارزش پایین و صادرکنندگان ماهی با ارزش بالا باقی بمانند.اثرات افزایش تجارت بر امنیت غذایی برای کشورهای فقیر چندان مشخص نیست . زمانی که ماهی های با ارزش پایین به طور سنتی برای افزایش سهم مصرف پروتئین حیوانی توسط فقرای کشورهای در حال توسعه مورد مصرف قرار میگیرد افزایش تجارت نمی تواند قیمت های محلی را بالا ببرد .آنچه مسلم است اینکه تاثیرات تجارت ماهی میتواند بر روی قیمت ماهی مورد مصرف شهری و روستایی در آینده تاثیر گذار باشد.
د : سهم ماهی در سطح مصرف شخصی و خانوار
مستقیم ترین سهم فعالیت ماهیگیری در امنیت غذایی در سطح مصارف خانوار و شخصی صیادان است. مطمئنا برای خیلی از خانواده های فقیر که به طور تمام وقت ، فصلی، و یا آزاد در سطح خرد به ماهیگیری می پردازند تعیین سهم صید در امنیت غذایی بسیار سخت است زیرا.درصد کل صیدی که توسط خانوار ها مصرف می شود به هر حال در حد زیادی متفاوت است و ممکن است به میزان تجاری بودن صید آنها و سطح فقر در خانوار ها بستگی داشته باشد. به دلیل گستردگی فقر، شناسایی درصدی از صید که عموما مصرف می شود بسیار پیچیده است و روشن و قابل فهم نیست . با اینکه اغلب چنین تصور می شود که صیادان فقیر بخش زیادی از صید خود را به مصرف شخصی می رسانند، تحقیقات میدانی اخیر در منطقه LAKE CHAD نشان داده است که میزان مصرف فقیرترین خانوار ها پایین تر از مصرف خانوار های با در آمد بهتر است زیرا خانوار های فقیر بیشتر صید خود را به فروش می رسانند تا بتوانند مواد غذایی ارزانتر و دیگر مایحتاج خود را فراهم کنند. بنابراین سهم ماهی در امنیت غذایی برای فقیرترین خانوار ها ممکن است به دلیل خودداری آنها از مصرف ماهی پایین تر از آن باشد که معمولا تصور می شود این مورد بویژه در مورد زنان صادق است برای اینکه به طور معمول زنان در دسترسی کمتری به منابع ماهیگیری و فعالیت های تجاری سطح بالاتر در بخش پس از صید دارند.
اگر ماهی ( به عنوان یک فراورده جایگزین برای خانوارهای ماهیگیری) بالقوه یک منبع مهم امنیت غذایی است سهم آن از طریق معاوضه کردن و در آمد های نسل، دستمزد کاری و تجاری شدن ماهی همچنین میتواند آن را یک منبع مهم امنیت غذایی به شمار آورد . صید، فرآوری و بازاریابی ماهی به منظور امرار معاش ، ایجاد اشتغال و درآمد برای میلیون ها انسان در سراسر جهان صورت می گیرد . اگرچه اشتغال به ماهیگیری نمی تواند به عنوان یک تضمین اساسی برای امنیت غذایی این مردم به حساب آید ولی باید تاکید شود که بیشتر فعالیت های ماهیگیری کوچک مقیاس درسطح مناطق روستایی اتفاق می افتد جایی که فرصت های شغلی جایگزین ممکن است موجود نباشد و یا کمیاب باشد . در این شرایط دسترسی به برداشت از منابع آبزی و فرایند های مرتبط با آن به عنوان تنها گزینه قابل دسترس در این مناطق میتواند به امرار معاش آنها کمک کندو قدرت خرید آنها را بالا ببرد.بنابرین در آینده باید نقش ماهیگیری کوچک مقیاس یا صید خرد را در امنیت غذایی تقویت کرد.
مترجم:
غضنفر آزادی، رئیس اداره آموزش و ترویج
منبع :
Increasing the contribution of small – scale fisheries to poverty alleviation and food security
Food and agriculture organization of the united nation
Rome, ۲۰۰۵

غضنفر آزادی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران