آیا زمین می تواند بشر را سیر کند؟

سیاره زمین در دهه های اخیر نه فقط شاهد انفجار افسارگسیخته جمعیت بشر كه نظاره گر افزایش شتابان بهره گیری از منابع غذایی گوناگون نیز بوده است. در واقع، اغلب ما انسان های امروزی به ویژه در جهان صنعتی و بسیاری از كشورهای در حال توسعه، غذای بیشتر و بهتری در مقایسه با هر زمان دیگری از تاریخ بشر مصرف می كنیم و این روند و الگوی مصرف، فشار شدیدی به منابع محدود این سیاره وارد می آورد.
بر اساس آمارهای موجود، مصرف جهانی غلات و حبوبات از سال ۱۹۷۰، بیش از ۲ برابر افزایش یافته و مصرف گوشت از سال ۱۹۶۱ تاكنون، ۳ برابر شده است. به همین ترتیب، برآوردها نشانگر ۶ برابر افزایش در ماهیگیری و استفاده از منابع شیلاتی در فاصله سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۷ میلادی است.
●طبیعت سخاوتمند
هیچ كدام از این اتفاق ها در پی یك معجزه به وقوع نپیوسته، اما بی تردید دست طبیعت در این میان یاریگر انسان بوده و امكان رشد چشمگیر جمعیت گونه هومو ساپینس را در گوشه و كنار این سیاره فراهم كرده است. مؤسسه جهانی منابع در سال ۱۹۹۹ و در پایان قرن بیستم میلادی اعلام كرد: نیمی از كل كودهای شیمیایی تجاری كه تاكنون انسان روی زمین تولید كرده، از سال ۱۹۸۴ به بعد (یعنی تا سال ۱۹۹۹) مورد استفاده قرار گرفته است و این رقم به روشنی عمق وابستگی انسان را به این نوع مواد شیمیایی آلاینده محیط، برای باروری هرچه بیشتر منابع غذایی خود نشان می دهد.
نگاهی گذرا به رشد و توسعه جمعیت بشر در دهه های گذشته از یك سو و مروری بر توسعه منابع زراعی و دیگر منابع غذایی از سوی دیگر، پرسش های مهمی را مطرح می كند. آیا جهان می تواند رشد و توسعه خرمن محصولات خود را با همین سرعت یا حتی فراتر از آن ادامه دهد؟ آیا سرعت رشد منابع با سرعت رشد جمعیت بشر در سال های آینده متناسب خواهد بود؟ آیا زمین همچنان می تواند ۷۵ میلیون جمعیت اضافی را كه هر سال به جهانیان افزوده می شود، زیر حمایت خود بگیرد و همه را به خوبی سیر كند؟
●رشد تولید و چالش ها
دستاوردها و پیشرفت های اخیر ما در زمینه صنایع غذایی و توسعه منابع لازم برای تغذیه جوامع، برجسته و مؤثر بوده است؛ هرچند كه جمعیت جهان فقط در مدت ۴۰ سال از سال ۱۹۶۰، دو برابر شده و به ۶ میلیارد نفر رسیده است. بر اساس آمارهای موجود، نسبت افرادی كه به سبب كمبود منابع غذایی در دسترس، دچار سوء تغذیه هستند، در ۳ دهه منتهی به اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی، افت قابل توجهی پیدا كرده و از ۳۷ درصد به ۱۸ درصد كاهش یافته است. با وجود این، كارشناسان معتقدند كه ممكن است نتوان این سرعت را در زمینه كاهش شمار مبتلایان به سوءتغذیه، به همین صورت حفظ كرد.
بخش اعظم زمین های كشاورزی مرغوب و مناسب در جهان، پیش از این مورد استفاده قرار گرفته و هم اكنون برای تأمین گوشه ای از نیاز بشر، زیر كشت محصولات گوناگون است. به این ترتیب، كشاورزان به دنبال یافتن زمین های جدیدی برای توسعه زراعت خویش هستند و ناگزیر، به زمین های حاشیه ای و نامرغوب تر رانده می شوند.
از سوی دیگر، زمین های خوب و مرغوب برای كشاورزی نیز در بسیاری از مناطق جهان، به علل گوناگون در حال تخریب هستند. ارزیابی های انجام شده از سوی كارشناسان، نشان می دهد كه تخریب و فرسایش خاك به تنهایی، باروری و حاصلخیزی زراعی جهان را در نیم قرن گذشته تا ۱۳ درصد كاهش داده است.
از سوی دیگر، افزایش تولید محصولات كشاورزی به اثربخشی مناسب آفتكش ها وابسته است، در حالی كه بسیاری از این تركیبات در دهه های اخیر میزان تأثیر خود را از دست داده اند و آفت ها نسبت به آنها مقاومت بیشتری یافته اند. افزون بر این، بهره گیری افسارگسیخته از سموم و آفتكش های شیمیایی در زمین های زراعی، آلودگی شدید منابع را به دنبال داشته و تأثیر منفی و پیامدهای سوء آن بر سلامتی انسان، زیستگاه ها و سایر زیستمندان قابل ردگیری و مشاهده است.
یكی دیگر از مهم ترین و كلیدی ترین منابع محدودكننده در این زمینه، آب است. ۱۷ درصد زمین های كشاورزی كه زیر كشت آبی هستند و آبیاری می شوند، ۳۰ تا ۴۰ درصد از كل محصولات جهان را تولید می كنند و این در حالی است كه بسیاری از كشورها به طور فزاینده ای با مشكل كمبود آب رو به رو هستند و روز به روز آب در دسترس آنان برای استفاده در كشاورزی كاهش می یابد.
در واقع، بسیاری از كشورهایی كه با كمبود شدید و فزاینده آب دست به گریبانند، كشورهای فقیر هستند و بهره مندی از آب كافی برای كشاورزی گسترده در این مناطق، می تواند محصولات زراعی تولیدی آنها را تا ۴۰۰ درصد افزایش دهد. البته روش های ویژه ای برای بهبود كارآیی در سیستم های آبیاری و مصرف آب كمتر برای آبیاری بهتر و بیشتر وجود دارد، اما به درستی روشن نیست كه آیا استفاده از این روش ها می تواند كمبودهای موجود در این زمینه را به طور كامل جبران كند و پل مناسبی روی این شكاف بزرگ به وجود آورد.
از سوی دیگر، شماری از كارشناسان بر این باورند كه بیوتكنولوژی ممكن است عاملی برای ایجاد دومین انقلاب سبز روی این سیاره باشد. برای مثال، با بهره گیری از این فناوری نوین، می توان واریته های مناسبی از گیاهان تولید و تكثیر كرد كه مقاوم به خشكی و هجوم آفت ها باشند و به این ترتیب، ظرفیت تولید محصولات را در شرایط نامساعد افزایش داد. با وجود این، استفاده از بیوتكنولوژی، نگرانی های عمیقی را نیز به همراه خود برانگیخته است؛ نگرانی هایی كه ناشی از ناشناخته بودن آثار و پیامدهای انتشار گسترده واریته هایی از گیاهان است كه به وسیله مهندسان ژنتیك و متخصصان فناوری زیستی مورد دستكاری ژنتیكی قرار گرفته اند.
همچنین، هیچ كس به درستی و به طور دقیق نمی داند كه پدیده تغییر اقلیم و الگوهای آب و هوایی زمین، چه آثار و پیامدهایی بر منابع غذایی بشر بر جای خواهد گذاشت. افزایش میانگین دمای جهان در عمل ممكن است به افزایش خرمن ها و محصولات كشاورزی در برخی كشورها منجر شود، اما چشم انداز دقیق و قطعی در این زمینه وجود ندارد و اختلاف نظرهایی به چشم می خورد.
●افزایش گرسنگان
تاكنون مسیر حركت بشر به سویی نبوده است كه بتواند به طور مطلوبی چشم اندازهای هدف توسعه هزاره را مبنی بر به نصف رساندن شمار گرسنگان جهان تا سال ۲۰۱۵ میلادی محقق سازد. با وجود این، درصد كسانی كه به معضل گرسنگی دچارند، در مقایسه با كل جمعیت جهان در حال كاهش است.
آمارهای اعلام شده از سوی سازمان فائو، نشان می دهد فقر جهانی در دهه ۱۹۹۰ میلادی تا ۲۰ درصد كاهش یافته، اما شمار افراد گرسنه حدود ۱۸ میلیون نفر رو به افزایش نهاده است. همچنین بر اساس این آمارها در سال ۲۰۰۳ میلادی، ۸۴۲ میلیون انسان كه یك سوم آنها شامل ساكنان منطقه جنوب صحرا در قاره آفریقا هستند، از دسترسی به غذای كافی محروم بوده اند. گرسنگی و سوءتغذیه، سالانه ۱۰ میلیون نفر را در جهان از پا درمی آورد و از ادامه زندگی باز می دارد. این رقم به مفهوم آن است كه روزانه ۲۵ هزار نفر (یك نفر در هر ۵ ثانیه)، جان خود را به این علت از دست می دهند.
●سیاره غنی
امروزه و با توجه به جمعیت كنونی جهان، زمین غذای كافی برای سیر كردن همه را تولید می كند، اما این غذا اغلب در جای نادرستی تولید می شود؛ جایی كه از گرسنگان واقعی فاصله بسیار دارد و نمی تواند برای مدت طولانی ذخیره شود. از این رو، كسب اطمینان از این كه آیا زمین همه را سیر می كند یا خیر. بیش از آن كه مقوله ای علمی باشد، مقوله ای سیاسی است و سیاستمداران باید در این زمینه به طور جدی وارد عمل شوند. از سوی دیگر تولید گوشت نیز بیش از هر چیز دیگر به تولیدات كشاورزی وابسته است. آمارها نشان می دهد كه در حدود ۳۴ درصد از غلات جهان صرف تغذیه دام ها می شود تا آنها نیز برای ما گوشت كافی تولید كنند. واقعیت آن است كه زمین بسیار غنی و ثروتمند است، اما بهره گیری پایدار از تمام ظرفیت های آن برای سیر كردن انسان های این سیاره و البته باقی گذاشتن سهم كافی از منابع برای سایر زیستمندان زمین، مستلزم مهار رشد شتابان جمعیت انسان از یك سو و نیز جلوگیری از تخریب های نابخردانه و تهی سازی منابع از سوی دیگر است.
منبع: بی بی سی

منبع : روزنامه همشهری