جایی برای میهمانی چشم ها

اوقات فراغت را چگونه سپری كنیم؟ در تهران، شهر دود و هیاهو، این سؤال مدام پشت پیشانی ها رژه می رود.البته در تهران خیلی چیزها برای فراغت وجود ندارد، این درست، اما باز هم غیر از سینما، كافی شاپ و رستوران، مكانهای جذابی برای لذت بردن از زندگی در تهران وجود دارد.از مكانهایی می نویسیم كه حضور در آنها فراتر از فراغت است.موزه های تهران، گنجینه ای كه كمتر میزبان چشم هایمان شده اند.این مطلب فرصتی است تا در ذهن وارد موزه های تهران شویم.باقی ماجرا با قدمهای شماست!
●كاخ كلاغ ها
كلاغ ها مقدم شما را گرامی می دارند.این مقدمه ای است برای ورود به كاخ نیاوران.ظاهراً كلاغها هم ارزش تاریخی مكانها را خوب می فهمند كه میهمان همیشگی كاخ نیاوران هستند.اگر حكایت عمر طولانی كلاغها صحت داشته باشد، برخی از این پرنده های سیاه باید به یاد داشته باشند كه ناصرالدین شاه چگونه حاج علیخان حاجب الدوله را مأمور ساختن قصری ییلاقی كرد.قصری كه اكنون بخشی از آن باقی مانده تا با عنوان كاخ موزه نیاوران میزبان شما باشد.افسوس كه كلاغها زبان ندارند!
در موزه نیاوران، می توانید گوشه ای از هنر معماران قاجاری و هنرمندان ایرانی را ببینید.در مركز طبقه اول حوض خانه مجلس شیخ صنعان توسط استاد محمد ابراهیم معمارباشی بر سنگ مرمر سفید حك شده.در همین طبقه تابلوی معروف «حوض خانه صاحبقرانیه، اثر كمال الملك را هم می بینید.مینیاتورهای استاد فرشچیان و استاد زاویه از دیگر آثار مهم این كاخ هستند.
طبقه دوم مختص تالار آیینه و یك شاه نشین است كه پیش از انقلاب دفتر كار محمدرضا پهلوی بود.
در این كاخ قدیمی كه در سی امین سال سلطنت ناصرالدین شاه از قصر نیاوران به قصر صاحبقرانیه تغییر نام داد، مجموعه ارزشمندی از آثار تجسمی، خوشنویسی، انواع سوزندوزی و...از هنرمندان ایرانی و خارجی نگهداری می شود.موزه جهان نما نیز بخشی دیگر از مجموعه تاریخی - فرهنگی نیاوران است كه در ضلع غربی كاخ صاحبقرانیه قرار دارد.این موزه مأمن آثاری به جا مانده از تمدنهای باستانی و آثار حجمی و نقاشی های هنرمندان معاصر ایران و جهان است.
در بخش باستانی این موزه آثاری از كشورهای آسیای جنوب شرقی و دست ساخته های شرق دور و تمدن های آمریكای لاتین از جنس چوب، عاج، استخوان و برنز به نمایش در می آید.
همچنین آثاری از پرویز كلانتری، سهراب سپهری، بهمن محصص، ژازه طباطبایی، فرامرز پیل آرام، مش اسماعیل، پرویز تناولی، حسین زنده رودی، غلامحسین نامی، پل گوگن، پل كله، پابلو پیكاسو، ژرژ براك، مارك شاگال و ویكتور وازارلی در معرض دید علاقه مندان و پژوهشگران است.
●باغ یا موزه؟
كاخ سعدآباد یا باغ سعدآباد؟ هنوز سر این موضوع بحث است، اما از بحث كه بگذریم، سعدآباد جای خوبی است برای آرامش.
باغ سعدآباد نمونه ای از باغ دره های ایرانی است كه ساختار طبیعی بستر آن از عوامل مهم شكل گیری به حساب می آید.در سال ۱۲۹۹ خورشیدی، پهلوی اول ابتدا هشت هزار متر از اراضی سعدآباد در محدوده كنار رودخانه دربند كه در حال حاضر در آن كاخ مادر شاه سابق واقع شده بود را از شوكت الملك علم خرید.پس از آن تپه علی خان والی كه امروز كاخ احمدشاهی بر روی آن واقع است را نیز به محدوده پیشین افزود و سپس كاخ سبز (شهوند) را در سال ۱۳۰۱ خورشیدی در آنجا ساخت.سعدآباد بعد از آن با الحاق محله هایی چون شاه محله، ترش محله، باغ محله، جعفرآباد و قاسم آباد وسعتی تازه یافت و محل اقامتگاه تابستانی پهلوی اول گشت و در طول سالیان، كاخ ها و كوشك هایی در آن احداث گردید.در آن زمان رودخانه دربند به طور اختصاصی در اختیار باغ قرار گرفت، اما بعدها حق استفاده از دوازده ساعت از آب رودخانه به مردم داده شد و از آنجایی كه آب رودخانه برای آبیاری كل باغ سعدآباد كه گسترش نیز یافته بود، كافی نبود، قناتهای قدیمی و جدید مورد استفاده قرار گرفتند.تا پیش از تملك اراضی توسط پهلوی اول، بناها و كوشك هایی متعلق به مالكین باغها و اراضی سعدآباد در دوره قاجار وجود داشته كه از آن جمله می توان به كوشك احمدشاهی، بنای اینانلو و باغ سعدآباد با تأثیر از شیب و توپوگرافی شدید منطقه، ساختار درشكه خانه اشاره كرد كه هنوز نیز موجودیت خاص خود را دارد.
از جمله قدیمی ترین بناهای سعدآباد، كاخ شهوند (سبز) است كه در قسمت مرتفع شمال غربی سعدآباد بر روی تپه علیخان قرار گرفته است.ساختمان آن در سال ۱۳۰۱ خورشیدی آغاز و در سال ۱۳۰۷ به پایان رسید.نمای اصلی از سنگ سبز و ورودی كاخ در قسمت شمال قرار دارد كه از نمای بسیار زیبای كاخ احمدشاهی نیز بهره می برد.بنای كاخ از یك زیرزمین و كاخ اصلی تشكیل شده كه در زیرزمین به تراس جنوبی باز می شود.این كاخ در طی سالهای
۵۳-۱۳۵۰ خورشیدی تعمیر و بازسازی گردید و در اختیار میهمانان رسمی و خصوصی قرار می گرفت.این بنا، الگوی معماری ایرانی را كم و بیش داراست و دارای نظم و یكپارچگی بوده و نشانه هایی از معماری اواخر دوره قاجار و اوایل سلطنت پهلوی اول را دارد.محوطه مقابل این كاخ بیش از هر كجای دیگری در باغ سعدآباد از الگوی باغ سازی ایرانی پیروی كرده است.
●به یاد استاد صنعتی
ذهنیت ایرانی نوید روزهایی باشكوه را برای موزه ۱۳ آبان می دهد.چرا؟ نام دیگر این موزه استاد علی اكبر صنعتی است.مرحوم علی اكبر صنعتی، البته!در ضلع غربی میدان امام خمینی (توپخانه سابق) و در ابتدای خیابان فردوسی موزه ای در هیاهوی خیابانهای اطرافش نمای آن را در بر گرفته است.
موزه ۱۳ آبان، (علی اكبر صنعتی) با معماری دوره قاجار و كاشی های برجسته آبی رنگ زیبا كه اگر دیده شود، در نمای بیرونی آن جلوه می كند.
ساختمان موزه در ابتدا به شهربانی وقت تعلق داشت كه در حدود ۶۵ سال پیش سازمان هلال احمر آن را خرید و سید علی اكبر صنعتی استاد برجسته مجسمه سازی در طبقه همكف آن مشغول ساخت مجسمه هایی از جنس سنگ مرمر، خارا، گیپس (گچ فرنگی) و پارافین جامد شد كه اغلب آنها اكنون به دیوار موزه متصل اند.در طبقه دوم موزه تابلوهای نقاشی علی اكبر صنعتی قرار دارد.در این مكان نمایشگاههای دوره ای نیز برگزار می شود.این ساختمان در سال ۱۳۲۶ خورشیدی به عنوان موزه برای بازدید عموم افتتاح شد.
در موزه علی اكبر صنعتی می توان مجسمه هایی از جمشید جم، كریمخان زند، محمدتقی بهار، كمال الملك، شاه عباس اول، سعی، مهاتما گاندی و حتی نادرشاه افشار را با همان خشونت و صلابت، سوار بر اسب دید.
تعدادی هم مجسمه دسته جمعی در این موزه وجود دارد.زندانیانی با غل و زنجیر، عده ای از حواریون حضرت مسیح (ع) را در اطراف وی و همین طور تعدادی از مردم در جنگ جهانی دوم از این مجسمه های دسته جمعی اند.
●از پشت شیشه
یكی از موزه های اختصاصی تهران كه اشیایی از یك جنس در آن جای دارد، موزه نقاشی پشت شیشه است كه ۶ سال از تشكیل آن می گذرد.این موزه در خیابان سعدی قرار دارد و دربرگیرنده آثاری زیبا و متنوع از هنر نقاشی پشت شیشه است.نام قدیم ساختمانی كه موزه نقاشی پشت شیشه در آن شكل گرفت، خانه دكتر شقاقی است.تصاویر موجود در این موزه شامل موضوعاتی نظیر انسان، گل و مرغ، تصاویر هندسی، حیوان، بنا و منظره، نوشته ها و خطوط قرآنی و شخصیت های مذهبی است.
در بخش تصاویر انسانی، تابلوهایی از تك چهره ها، شخصیت های مذهبی، درباری، تاریخی و تصاویری از عامه مردم در حالت های مختلف از جمله نواختن موسیقی، خواندن كتاب و ورزش كردن دیده می شود. شخصیت پردازی از اغلب شخصیتهای تاریخی، مانند پادشاهان، شاعران و هنرمندان نیز در این دسته جای می گیرند. در بخش نقاشی های گل و مرغ نقاشی های به نمایش درآمده كه گل ها و در مواردی پرندگان را به تصویر كشیده است.
●گلستان پرندگان
درست دیوار به دیوار بازار تهران، در میان همهمه و هیاهویی كه مجال نفس كشیدن نمی دهد، باغی با ساختمان های قدیمی، باقی است كه هنوز بلبل ها و طوطی های پایتخت برای چنارهای سر به فلك كشیده اش، سر و دست می شكنند.آنها تنها ساكنان بازمانده كاخ گلستان از عهد قاجارند.
كاخ گلستان، بازمانده ای از ارگ تاریخی تهران، محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و كهن ترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران است.این بنا كه اكنون در ذهن پایتخت نشینان میان دود و دم شهرشان گم شده، روزگاری چون نگین میان ارگ می درخشید.
ایوان تخت مرمر، خلوت كریمخانی، اتاق موزه یا تالار سلام و حوضخانه آن، تالار آینه، تالار عاج، تالار برلیان، ساختمان كتابخانه، عمارت شمس العماره، عمارت بادگیر و حوضخانه وسیع آن، تالار الماس، كاخ ابیض و چادر خانه از بخش های گوناگون این موزه است.
●آرامگاه آثار هنری
آثار هنری ایران در سراسر دنیا پراكنده بود و روزی نبود كه تكه ای از آن ها در یكی از حراجی های بزرگ دنیا معامله نشود، این بود كه مسؤولان فرهنگی به فكر گردآوری مجموعه ای از این اشیا افتادند و به دنبال آن موزه ای به نام یكی از بزرگ ترین نگارگران ایرانی شكل گرفت.
این موزه دارای ۵ تالار مجزا با دربرگیری آثاری از دوران پیش از اسلام، هنرهای اسلامی، نگارگری و خوشنویسی است.در تالار پیش از اسلام، آثاری به جا مانده از هزاره دوم پیش از میلاد تا پایان دوره ساسانی به نمایش درمی آید.سفالینه ها و فلزاتی متعلق به مناطقی چون آذربایجان، شوش و لرستان و مواد و مصالحی كه در پیشرفت دانش و مهارت فنی ایرانیان باستان را نشان می دهد، بخش اعظمی از گنجینه موجود در تالار دوره پیش از اسلام هستند.
دست نوشته هایی به خطوط كوفی، نسخ و ثلث بر صفحاتی مذهب، از قرآن كریم و كتاب های دیگر، نمونه هایی از شیوه های نخستین نگارش در دوران اسلامی كه در تالار خوشنویسی این مجموعه به نمایش درمی آید.
آثاری نگاشته شده به شیوه های نستعلیق شكسته و با قلم و رقم بزرگانی چون میرعماد، میرزا غلامرضا و عبدالمجید درویش زینت بخش این تالار موزه رضا عباسی هستند.در این تالار همچنین نسخه های خطی متعلق به قرن ۹ تا پایان قرن ۱۳ هجری قمری به چشم می خورد.این موزه كه یكی از مزیت های آن دسترسی آسان شهری است، در خیابان شریعتی، پایین تر از پل سیدخندان واقع شده است.
میترا فراهانی

منبع : روزنامه ایران