ارزیابی نتایج حاصل از پرورش میگو به شیوه ارگانیک

●پرورش میگوی ارگانیك:
از سال ۱۹۷۶ م، صنعت پرورش میگو به صورت فوق العاده ای گسترش یافته است.میزان تولید میگوی پرورشی در حال حاضردر حدود یك میلیون تن است كه این میزان یك سوم از كل مقدار میگوی است كه در جهان عرضه و تامین می شود. توسعه و گسترش این صنعت ضمن ایجاد درآمد ،باعث افزایش خطرات زیست محیطی منفی نظیر آلودگی ها و دورنمای تغییرات تنوع گونه ای شده است.
در اغلب سیستمهای فعلی پرورش میگو ، غذای میگوی پرورشی به عنوان نهاده اصلی بوده كه بخشی از آن برای افزایش وزن میگو( توده زنده)و بخش دیگری از آن به ناچار وارد استخر و به شكل ذرات آلی معلق ویا محلول درآب نظیر نیتروژن و فسفر باقی می ماند. در نتیجه، افزودن غذای اضافی ، فضولات جانوران در حال پرورش و برخی از ترشحات از اندامهای میگو ( كلیه و آبششها ) این مواد شكل گرفته و باعث آلودگی می شوند. علاوه بر آنها، باقی مانده های دارویی و شیمیایی مورد استفاده در پیشگیری و درمان بیماریها ی میگو از عوامل دیگر آلودگی محسوب شده و باعث مخاطرات زیست محیطی و انسانی می شوند.
با توجه به افزایش تعداد مصرف كنندگان میگو، به نظر می رسدروش فعلی پرورش میگو نگران كننده و انتقاد آمیز باشد فلذا مصرف كنندگان میگو تمایل به پرداخت قیمت بالاتری برای توانمند كردن پرورش دهندگان جهت مقابله با كاهش درآمدهای اقتصادی ، مخطرات انسانی و زیست محیطی می باشند.
چنین تفكراتی باعث ظهور و هدایت آبزی پروری ارگانیك كه اهداف آن مخاطب قرار دادن محیط زیست، سلامت غذا، بهداشت و دیگر مسائل و مشكلاتی است كه روش پرورش میگوی فعلی با آن مواجهه است شد.
به عنوان یك دیدگاه و یا تصور نسبتا" جدید، استانداردهای آبزی پروری ارگانیك توسعه و در حال گسترش است تا بتواند ضمن پاسخگویی به نیاز مصرف كنندگان موارد حفاظت محیطی این بخش از آبزی پروری را كه شتابان در حال توسه است جوابگو باشد.
در سیستمهای فعلی پرورش میگو با توجه به مصرف بیش از اندازه سموم و كودهای شیمیایی ،این شاخه تولیدی تحت عنوان آبزی پروری ارگانیك جهت حمایت های محیطی و انسانی ظهور و متولد شد.
استاندارد های آبزی پروری ارگانیك برای اولین بار توسط موئسسه Naturland association مجری بین المللی كشاورزی ارگانیك و با راهنمایی دیگر موسسات برای جایگزینی با سیستم پرورش میگوی مرسوم فعلی فراهم گردیدو فدراسیون بین المللی حركت به سوی كشاورزی ارگانیك(IFOAM) كه سازمان های مختلف را در زیر چتر خود دارد اقدام به تهیه پیش نویس استانداردهای آبزی پروری ارگانیك نمود كه در سراسر دنیا كاربری دارد.
سازمان خوار وبار كشاورزی ، بهداشت جهانی و كمسیون بین المللی غذایی كدكس استانداردهای برچسب گذاری ، بازرسی، راهنمای گواهی نامه ها، ذخایر زنده اهلی، محصولات ارگانیك كشاورزی، فرآوری و فرآورده های ارگانیك را نهایی و تكمیل نموده ، اما استانداردهای ارگانیك برای تولید آبزی پروری هنوز تكمیل و نهایی نشده و در فرم پیش نویس باقی مانده است.
در حال حاضر بخش ارگانیك در جهان به سرعت در حال ترقی و پیشرفت بوده و در تبدیل مزارع كشاورزی به تولید ارگانیك جهش قابل ملاحظه ای داشته است و دراین اثنا در بخش آبزی پروری نیز پیشرفت های خوبی حاصل شده است.
اصول اساسی و پایه ای در تولید آبزیان ارگانیك در واقع به حداقل رساندن اثرات زیست محیطی منفی تا حد امكان ، حفظ اكوسیستم آبزیان و توسعه پایدار می باشد.
در حال حاضر از اصطلاح و شرایط تولید ارگانیك تعریفی ضعیف ارائه شده و توسط افراد مختلف نیز برداشتهای متفاوتی از آن می شود.
یكی از دیدگاهایی كه دراین مقاله آورده شده ، آن است كه تولید ارگانیك ، تولیدی است كه تمامی جنبه های تولید اعم از منشاء ذخایر، نوع غذای مورد استفاده، كود، انتخاب محل تولید، طراحی واحد تولید و نگهداری ،تراكم ذخیره سازی، مصرف انرژی ، عمل آوری و فرآوری محصول را در بر می گیرد.
برخی ازاصول اساسی آبزی پروری ارگانیك شامل موارد ذیل می باشد.
• عدم دستكاری و تغییر ژنتیكی موجودات ( مولدین و لارو) و غذای آنها
• محدودیت شدید در تراكم ذخیره سازی
• عدم استفاده از كودهای معدنی
• محدودیت مصرف انرژی
• اولویت در بهره گیری داروهای طبیعی و عدم استفاده از مواد شیمیایی و دارویی برای پیشگیری و درمان
• مانیتورینگ شدید اثرات محیطی ، حفاظت اكوسیستمهای محاطی و جوامع گیاهی طبیعی
• فرآوری ارگانیك
تولید ارگانیك در واقع نائل شدن به كشاورزی پایدار واقعی و مدافع حقیقی بسیاری از مزایای اجتماعی، اقتصادی و محیطی می باشد.مطالعات زیادی در رابطه با مقایسه بین تولید ارگانیك و غیر ارگانیك در بخش كشاورزی و آبزی پروری صورت گرفته ولی منتشر نشده است.
مقاله حاضر نتایج مطالعه ای است كه طی یك سال با نظم خاص میدانی در رابطه با تغییرروش پرورش میگو به شیوه ارگانیك همراه با آزمونهای صحیح اكولوژیكی، اقتصادی و موارد پرورشی به انجام رسیده است كه برای اطلاع خوانندگان آورده می شود.
●مزرعه و محل مورد مطالعه:
محل و مزرعه مورد مطالعه در شهر لیان یونگانگ در استان جیانگ سو چین در كنار دریای زرد، فیلد Xuwei salt و در بخشی از یك مزرعه تجاری ۱۰ هكتاری انجام شده است.
در این مطالعه ۴ استخر كه مساحت هر كدام ۳۳.هكتار ، دو استخر از آن برای پرورش میگو به شیوه ارگانیك و دو استخر دیگر نیز برای تولید به شیوه غیر ارگانیك( مرسوم فعلی) در نظر گرفته شد.
در مركز استخرهای انتخابی یك هواده ۱۵۰۰ واتی برای جلوگیری از لایه بندی آب و افزایش غلظت میزان اكسیژن( در حد كم) نصب گردید.
●سیستم پرورش:
دو سیستم یا رورش پرورش میگو ، روش مرسوم ودیگری روش پرورش میگوی ارگانیك در نظر گرفته شد.
در روش ارگانیك از استاندارد های آبزی پروری ارگانیك، موسسه( Naturland) و پیش نویس استانداردهای IFOAM بهره گیری شد.
نوع بچه میگوی مورد استفاده در هر دو نوع سیستم ،گونه P. chinensis یا میگوی شرقی ( بومی چین ) بوده كه از مركز تكثیر موئسسه دریایی در استان شانگ دونگ تهیه و خریداری شده بود. تراكم ذخیره سازی در استخرهای هر دو روش به تعداد ۱۶ قطعه در هر مترمربع و بچه میگوها را قبل از معرفی به استخرهای پرورشی به خوبی آداپته نموده و طول كل بچه میگو ها به اندازه ۸۴/+_ ۱۶/ سانتی متربوده اند.
با همكاری پرورش دهندگان عملیات مدیریتی خاص برای هر یك از سیستمهای پرورشی تعریف شد
در سیستم پرورش ارگانیك و غیر ارگانیك میزان حجم آب ورودی، نیتروژن و فسفر به یك اندازه و در طول دوره پرورش مباحث مربوط به بیماری و اختلالات فیزیكی و ... توسط مجریان پروژه ، مشاوران وباهمكاری پرورش دهندگان ثبت و بررسی و توصیه های كارشناسی برای موارد كنترلی به طور جدا برای هر سیستم پرورش ارائه می شد.
یك ماه قبل از آغاز به كارآزمایش، استخرهای انتخابی هر دو سیستم با استفاده از كود مرغی جهت تولید غذای طبیعی كود دهی شدندو پس از معرفی بچه میگو، كار كودهی را با كود مرغی با توجه به مشاهدات رنگ آب و رویت شفافیت با استفاده از سشی دیسك ادامه داده به طوری كه شفافیت آب همواره در حدود ۳۰ تا۴۰ سانتی متر حفظ می شد.
غذای مورد استفاده در سیستم غیر ارگانیك از نوع كارخانه ای ( كارخانه سولان لین چینی) و درروش ارگانیك غذای طبیعی( كلام ، آرتمیای وحشی و سویای ارگانیك ) و تعداد دفعات غذادهی در اوایل دوره پرورش دوبار در روز و به طور تدریجی با توجه به رشد میگوها به تعداد ۵ وعده در روز افزایش یافت.
در هر ده روز یك بار، كار نمونه برداری به منظور ارزیابی از میزان رشد میگوها به تعداد ۲۰ قطعه نمونه از هر استخر صورت می گرفت.
میزان تعویض آب و افزایش آب استخرها بر اساس نیاز واقعی آنها به منظور حفظ و بهبود كیفی آب و همچنین جبران میزان آب تبخیر شده و نشت شده از استخرها صورت گرفته و به طور نرمال ماهی یك بار و بر اساس مرحله و سیكل رشد میگوها برنامه ریزی می شده است.
قبل از ماه ژوئن و در روزهای آفتابی از هواده دو بار در شبانه روز یكی در ساعت ۷تا ۸ صبح و دیگری در ساعت ۲تا ۳ بعد از ظهر استفاده می شده و در طی ماههای جولای و اگوست سه بار در روز ( ۵تا۶ صبح، ۲تا۳ بعد از ظهرو ۹تا ۱۰ شب) و در روزهای بارانی و ابری تمام وقت از هواده بهره گیری می شد.●آنالیز(تجزیه و تحلیل):
نمونه گیری و اندازه گیری پارامترهای فیزیكی و شیمیایی آب استخرها نظیر دما، شوری، اكسیژن محلول وپ هاش در سر مزرعه و همچنین میزان آمونیوم، نیتریت، نیترات و فسفات در آزمایشگاه ( نمونه گیری آب در عمق ۳۰ سانتی آب) انجام می شد و میزان آب تعویض شده و نمونه گیری از آب خروجی نیز به طور مرتب صورت می گرفت.
در هنگام برداشت میگو از دوسیستم( ارگانیك و غیر ارگانیك) تعداد ۲۰ قطعه میگوی تازه برداشت شده به طور تصادفی انتخاب و ضمن زیست سنجی از میزان وزن و طول آنها ، نسبت به اندازه گیری میزان اسید آمینه های آن اقدام می شد.
علاوه بر موارد مذكور نسبت به آنالیز اقتصادی طرح پرورش میگو به دو شیوه در زمان برداشت با توجه به قیمت واقعی آن در سر مزرعه و ذخیره سازی آن پس از عمل آوری با توجه به سایز میگو و درجه بندی آن با احتساب هزینه های جاری( هزینه های كود، سموم، غذا، سوخت،كارگر، برق،اقامت پرسنلی و هزینه ای برداشت صید، رقم بندی، بسته بندی و نگهداری در سردخانه) و ثابت ( موتورآلات، بهره بانكی و مالیات) بر آورد و مورد ارزیابی قرار گرفته است.
●كیفیت آب پرورش :
پارامترهای كیفی آب استخرهای پرورش دو سیستم پرورش (ارگانیك و غیر ارگانیك) بر اساس نوع عامل فیزیكی و شیمیایی آب مورد سنجش قرار گرفت كه به شرح ذیل می باشد.
پ هاش، دما، شوری و اكسیژن محلول
بر اساس مطالعات میدانی تغییرات شوری بین ۱۳.۵تا ۱۹.۶ قسمت در هزار، دما ۱۹.۵تا ۲۹.۸ درجه سانتی گراد، پ هاش ۸.۴تا ۸.۹ و میزان اكسیژن محلول ۵تا ۶ میلی گرم در لیتر در طول دوره پرورش در هر دو سیستم پرورشی در نوسان بوده و تفاوت قابل ملاحظه ای در آنها وجود نداشته است ولی میزان غلظت آمونیوم، نیتریت ، نیترات و فسفات در دوسیستم تفاوت قابل ملاحظه ای را داشته اند به طوری كه طبق شكل ۱ تا ۴ در طول زمان میزان غلظت این مواد( برای هر دو سیستم) در حال افزایش بوده است .
در سیستم پرورش میگوی غیر ارگانیك(مرسوم فعلی) میزان نیتریت، نیترات و فسفات بالاتر از سیستم ارگانیك و لی میزان آمونیوم در سیستم ارگانیك نسبت به روش غیر ارگانیك بالاتر بوده است.
●بیماری:
در اواسط ماه اگوست در سیستم پرورش غیر ارگانیك بیماری ویروسی نهفته بروز كرد ولی در سیستم پرورش غیر ارگانیك تا آخر دوره پرورش بیماری حادث نشد.
به واسطه بروز علایم اولیه بیماری، كار برداشت میگو در سیستم غیر ارگانیك درروز ۱۰تا ۱۲ اگوست آغاز شد به طوری كه طول دوره پرورش این سیستم ۱۲۷ روز ، متوسط وزن ۱۳.۱ گرم ، اندازه ۱۰.۶ سانتی متر و به مقدار ۱۵۴۵ كیلوگرم در هكتار وبا FCR ۱.۲۶ و درصد بقاء۷۳.۷ ،انجام شد .
در سیستم ارگانیك، طول دوره پرورش ۱۵۳ روز ، میزان برداشت ۳۰۶۰ كیلو گرم در هكتار ، متوسط وزن ۲۲.۴ گرم ، طول كل ۱۴.۱ سانتی متر، FCR ۱.۱۸ وبا درصد بقاء ۸۵.۴ برداشت صورت گرفت
آنالیز میزان اسید آمینه های موجود در میگوها در هنگام برداشت كه به عنوان یك شاخص كیفی محصول میگو مطرح می باشد در دو سیستم پرورشی انجام شد به طوری كه میزان اسید آمینه ها در سیستم ارگانیك در اغلب آنها بیش از میگوهای پرورشی غیر ارگانیك بوده ( جدول ۵) علاوه بر آن یك هیئت ۱۵ نفره از مصرف كنندگان میگو به منظور سنجش از طعم و مزه میگوهای برداشت شده انتخاب شدند كه پس از بررسی ۸۰ درصد اعضاء اعلام نمودند كه مزه و طعم میگوهای ارگانیك از نوع غیر ارگانیك برتر و ۱۰۰ درصد اعضا نیز اعلام نمودند میگوهای ارگانیك از بافت مستحكم تری برخوردار می باشند.
●در آمد حاصله از دو سیستم پرورش:
در آمد حاصله از پرورش میگو به شیوه ارگانیك و غیر ارگانیك به ترتیب ۶۱۸۲ و ۱۰۳ یو آن بر واحد سطح و همچنین نسبت هزینه كل به درآمد ناخالص نیز به میزان ۱ به ۱.۷۶ و ۱به ۱.۰۸ بوده و طبق جدول ۶ پرورش میگو به شیوه ارگانیك از كارائی اقتصادی بالاتری برخوردار می باشد.
علاوه برارزیابی مزایایی اقتصادی ، منافع محیطی طرح نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
كه بر همین اساس میزان آب تخلیه شده و مقدار نیتروژن و فسفر وارده به محیط در جدول ۷ آورده شده است به طوری كه پس از بررسی متوجه می شویم سیستم پرورش میگوی غیر ارگانیك در مقایسه با سیستم ارگانیك ۱۴.۸۹ كیلو گرم ازت و ۰.۳۴۱۸ كیلوگرم فسفر، بیش از ارگانیك به محیط وارد كرده است.
●تولید سازگار با محیط :
دراغلب سخنرانی ها به اثرات زیان آورزیست محیطی، ناشی از پرورش میگو اشاره شده است.خروج مقدار زیاد مواد از استخرهای پرورش میگو چه به صورت مستقیم در اثر كودهی و غذادهی و چه به شكل غیر مستقیم ناشی از تولیدات اولیه استخرها صورت می گیرد . مواد حاصله از آنها به صورت محلول و یا جامد معلق و.... در كف استخرها تجمع یافته و بسیاری از آنها در اواسط و یا پایان دوره پرورش به ویژه در سیستم های پرورش تك گونه ای به شكل غیر استفاده و زایعاتی باقی مانده و موجب آلودگی آب استخرهای پرورش در اثر فساد آنها و در نتیجه بر هم خوردن كیفیت آب استخرها و ضرر و زیان به موجودات در حال پرورش میشوند.
بعلاوه خروج این مواد از استخرهای پرورش در زمان تعویض ویا تخلیه آب باعث افزایش بار آلودگی در منابع آبی محاطی می شود
نتایج حاصله از پرورش میگو به شیوه ارگانیك این واقعیت را به اثبات رسانده است كه نهاده های مورد استفاده در این سیستم به شكل بهینه تری مورد استفاده قرا گرفته و آلودگی محیطی كمتری را به دنبال داشته و این موضوع نیز مربوط به نوع مواد غذایی مورد استفاده در آن به ویژه غذاهای طبیعی نظیر بیومس آرتمیا، كلام و ..... است كه به راحتی مورد مصرف قرار می گیرند. نرخ تبدیل پروتئین غذاهای طبیعی در حدود ۸۰ درصد بر آورد شده است كه این میزان به طور قابل ملاحظه ای از منابع پروتئینی آرد ماهی در غذاهای كارخانه ای بالاتر بوده و همچنین در سیستم ارگانیك به علت استفاده از سویای ارگانیك میزان ترشح مواد فسفر از آن كمتر و به راحتی مورد مصرف آبزیان پرورشی قرار می گیرد.
اگر چه در حال حاضر پرورش ارگانیك نیز مسائل و مشكلات خاص خود را دارد كه از جمله آن می توان به میزان بالای آمونیوم در این سیستم اشاره كرد كه در اثر ترشح موادی همچون خروج آمونیاك از آبشش موجودات در حال پرورش اشاره كرد.
●بیماری:
در حال حاضر بزرگترین موانع در پرورش میگو بیماری است كه به طور غیر مستقیم بر محیط زیست نیز اثر گذار است.
این عامل( بیماری باكتریایی و ویروسی) در اثر افت كیفیت آب و خاك بروز و موجب مرگ و میر موجودات در حال پرورش می شوند.
در سیستم پرورش میگوی فعلی و یا مرسوم به علت اتكا به مواد غذایی غنی و عدم رعایت اصول صحیح غذادهی و در نتیجه خراب شدن كف استخرها بیماری بروز خواهد كرد.
مطالعات انجام شده ما درخصوص پرورش ارگانیك نشان داد كه در صورت رعایت اصول پیشگیری و مسائل زیست ایمنی خطر بروز بیماریها كاهش یافته به طوری كه با اجرای ناحیه حایل فیزیكی در اطراف استخرهای پرورش و همچنین ایجاد قوانین و مقررات در ورود و خروج افراد ، وسایل ، میگوهاو دیگر جابه جایی ها از ورود بیماری جلوگیری خواهد شد.
●منافع اقتصادی:
یكی از عوامل اصلی كه می تواند در درآمدهای اقتصادی پایان دوره پرورش نقش داشته باشد بیماری ( بروز و یا عدم حادث شدن آن) می باشد. ارزیابی های انجام شده در رابطه با درآمدهای اقتصادی ناشی از پرورش میگو به دو شیوه ارگانیك و غیر ارگانیك نشان داد كه روش ارگانیك از روش مرسوم فعلی سودمند تر می باشد.
در روش پرورش میگوی ارگانیك با توجه به اینكه میزان هزینه كردها به علت نوع مواد غذایی مورد استفاده ، تعداد كارگر، پرسنلی و اقامت آنها، برق ، مجری و... بالاتر بوده است ولی در پایان دوره پرورش به علت برداشت میزان محصول ، سایز میگوی برداشتی و كیفت بالای محصول تولیدی درآمدهای حاصله از آن بالاتر بوده ، اگر چه در سیستم پرورش میگوی غیر ارگانیك به علت ظهور علایم اولیه بیماری كار برداشت زود تر انجام و در نتیجه میزان محصول تولید آن كمتر و از كیفیت و سایز
پایین تری بر خوردار بوده است.
●كیفیت محصول تولید شده:
میگوهای حاصله از پرورش ارگانیك از كیفیت بالاتری برخوردار می باشند كه این عامل نیز به واسطه متغییرهایی چون طعم ومزه، استحكام بافت و میزان اسید آمینه های موجود در آن بوده است.
از دیدگاه مصرف كنندگان میگو، محصول تولیدی میگوی ارگانیك سالم تر است و همین عامل باعث شده است تا مصرف كنندگان قیمت بالاتری نسبت به این محصول تولیدی پرداخت نمایند.
●نتیجه گیری :
نتایج حاصله از پرورش میگو به شیوه ( ارگانیك و غیر ارگانیك) كه در شهر لیان یونگانگ در استان جیانگ سو چین انجام شد حاكی از آن است كه شیوه تولید ارگانیك در مقایسه با روش مرسوم نه تنها از نظر زیست محیطی بلكه از نظر میزان تولید و كیفیت محصول تولیدی دارای برتری بوده است
كیفیت محصول تولیدی به عنوان مهمترین عامل در سیستمهای پرورشی محسوب شده و مزایای كیفی آن نقش مهمی در موقعیت بازاری آن خواهد داشت.
علاوه بر موارد ذكر شده، ارزیابی اقتصادی به عمل آمده نشان داد كه روش تولیدی ارگانیك با وجود هزینه های جاری بیشتر از درآمد اقتصادی بالاتری برخوردار بوده است كه آن هم به واسطه كیفیت محصول تولیدی و قیمت بالای آن در بازار مصرف بوده است.
با توجه به بالا بودن هزینه های تولید در روش ارگانیك ، مزرعه داران بدون حمایت های اساسی قادر به تولید آن نخواهند شد فلذا لازم است در این خصوص با در نظر گرفتن مزایای زیست محیطی ،از این محصول تولیدی در بازارهای بین المللی حمایت گردد.


علی محمد یاری
كارشناس اداره كل تكثیر و پرورش میگو و سایر آبزیان
[e-mail]

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران