بیمارستان های رشت

بیمارستان های رشت (از مشروطه تا ۱۳۵۷)
نویسنده: دكتر سیدحسن تائب
ناشر: فرهنگ ایلیا
چاپ: ۱۳۸۴
مجید یوسفی: كتاب بیمارستان های رشت اثر نویسنده و پزشك سالخورده گیلانی دكتر سیدحسن تائب اثری درخور در حوزه تاریخ معاصر گیلان است كه به رغم محدودیت منابع، اسناد و تصاویر در این بخش اما به جهت غنای اثر و گردآوری یك مجموعه از اسناد بكر به یكی از آثار ماندگار تبدیل شده است.
دكتر مسعود جوزی ویراستار گیلانی در مقدمه آن نوشته است كه «تاریخ بیمارستان های رشت» اثری «یكه» است: كتابی كه چه پزشك و از خانواده پزشكی باشیم و چه نه، چه تاریخ خوان و تاریخ دان باشیم و چه نه، و چه علاقه مند و عاشق گیلان باشیم و چه نه، از خواندن آن لذت خواهیم برد و به آن افتخار خواهیم كرد. این كتاب راوی «رنج و سرمستی» مردان و زنانی است كه در گذری حساس از تاریخ سرزمین مان گذر كهنه به نو با خرافه ها جنگیده اند، از ملامت ها و تكفیر ها نهراسیده اند و در نهایت، گفتمان حاكم «سلامت» جامعه را دگرگون كرده اند.»
سیدحسن تائب خود در مقدمه فصل تاریخ بیمارستان پورسینای رشت -قدیمی ترین بیمارستان موجود در آن شهر- آورده است: «این بخش از كتاب را تقدیم می كنم به آن انسان های نیكوكاری كه نامشان در هیچ كتابی نیامده و هیچ نویسنده ای درباره آنها قلمی نزده و حال آنكه با كمك مستمر آنها بود كه بیمارستان پورسینا ساخته شد. همچنین به آن استادكاران و كارگرانی كه ماه ها رایگان و یا با مزدی اندك خشت روی خشت نهادند تا بیمارستانی نمونه در رشت به وجود آورند كه دردمندان و نیازمندان را به كار آید.» كه بدین وسیله دین خود را نسبت به این رادمردان تاریخ پزشكی ادا كرده باشد.
نویسنده در فصول این كتاب به سیر تدریجی پیدایش بیمارستان ها در رشت از آغاز مشروطه و تا سال های پس از ۵۷ همت گمارده و از دل همین تغییرات و تطورات تاریخی پیدایش بیمارستان ها گاه به فرهنگ و مباحثات اجتماعی این دوره نیز بر رسیده است. مهمتر آنكه نویسنده با ذكر اسناد تاریخی و تصاویر مربوط به استحكام پاره ای از فرضیات تاریخی نیز صحه نهاده است. شاید هیچ سند و اثری مهمتر از چگونگی پیدایش اولین بیمارستان مدرن در گیلان نباشد كه پیدایش آن با نهضت مشروطه گره خورده باشد. بنایی كه از یك سو با نهضت مشروطه و از سوی دیگر به جریان شكست مشروطه خواهان و قلع و قمع آن و از دیگر سو به روی كار آمدن دولت مقتدر محمدعلی شاه تسری یافته است. «مجله شمال» در شماره اول، سال ۱۳۲۲ خورشیدی در شرح حال دكتر فریم یكی از اولین موسسین بیمارستان رشت می نویسد: در سال ۱۹۰۵ م /۱۲۸۴ خ عده ای از منورین گیلان درصدد احداث بیمارستانی برآمدند. پیشتر از این تاریخ، عبدالله خان نواب كه شخصی متنفذ و متدین بود، در فكر احداث بیمارستانی برآمده بود، در اثر موانع محلی، بنا ناتمام ماند و ناچار از این فكر منصرف شد. زمین نام برده جایی است كه تیمورتاش عده ای از كشاورزان و روستائیان بی گناه را در آن مكان به دار آویخته بود. سیده سارا خدیوی فرد در كتاب گیلان شناسی از قول استاد ابراهیم فخرایی می نویسد: «تیمورتاش ۱۶ نفر جنگلی را در باغ محتشم با علم به بی گناهی به جوخه دار كشید.» استاد ابراهیم فخرایی در كتاب مشروطه گیلان می نویسد: دكتر حشمت و همراهان را كت بسته به رشت آوردند و در باغ محتشم، جایی كه بعضی از دهاتی ها را به نام جنگلی در آنجا زندانی نمودند و به دار آویختند، زندانی نمودند. از مقایسه این دو نتیجه می گیریم كه فكر تاسیس بیمارستان اولین بار به وسیله عبدالله خان نواب عنوان شد و محل آن باغ محتشم بود كه به نتیجه نرسید.
نویسنده از دیگر سو از این نكته غافل نمی ماند كه بخشی از یاوران و حامیان تاسیس این نوع نهادها را به خوانندگان معرفی نماید یكی از این گروه ها هیات اتحاد اسلام بود. هیات اتحاد اسلام در گیلان از زمان جنبش مشروطیت تشكیل شد. اعضای اول این هیات عبارت بودند از: حاج میرزا محمدرضا حكیمی (حاج آقا فخری)، اعضای اولیه این هیات حاج شیخ علی الهدی (حلقه سری)، سیدعبدالوهاب ضیابری (صالح)، شیخ بهاءالدین املشی (میزان)، آقا میر منصوری هدی، میرزا محمد انشایی. هیات اتحاد اسلام در گیلان رهبری روحانی جنبش های مبارز چون جنبش مشروطه خواهان و نهضت جنگل را برعهده داشت. همچنین پاره ای از مخارج این جنبش ها نهضت ها و امور خیریه را از طریق جمع آوری كمك های مردمی تامین می كرد.
نویسنده در این كتاب تاریخ اولین بیمارستان در رشت را متعلق به بیمارستان آمریكایی می داند كه توسط گروه پرسیبتارین تاسیس شد. گروه پرسیبتارین آمریكایی یكی از شناخته شده ترین نحله مذهبی اعزامی از آمریكا به ایران بود. این گروه شعبه ای از پروتستان ها بودند كه از سال ۱۸۸۳ میلادی فعالیت خود را در زمینه های تربیتی، درمانی و بهداشتی در ایران آغاز كردند. از این گروه، هفت دسته شناخته شده در پاره ای از استان ها و شهرستان ها مانند تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، رشت، همدان و كرمانشاه فعالیت داشتند این گروه توسط دكتر فریم متخصص و پزشك آمریكایی مبادرت به این كار كرد.
بعد از تاسیس و افتتاح بیمارستان آمریكایی در رشت، دومین اقدام اساسی و برنامه ریزی شده دكتر فریم، ایجاد مدرسه پرستاری و تربیت پرستار تحصیل كرده بود. گروه مذهبی آمریكایی كه در هفت استان (تهران، اصفهان، رشت، تبریز، مشهد، همدان و كرمانشاه) مستقر شده بودند به تاسیس بیمارستان و تربیت پرستار اقدام كردند، ولی رشت یكی از موفق ترین مراكز تربیت پرستار بود. پرستاران فارغ التحصیل از بیمارستان آمریكایی، بعدها خود منبع خدمت و فداكاری های بسیار در سایر موسسات بهداشتی و درمانی ایران شدند. در این دو مركز جز دكتر فریم كه اولین مدرس آموزشگاه پرستاری بود و بهداشت عمومی، امراض داخلی، عفونی، زنان و زایمان تدریس می كرد. كسان دیگری هم بودند كه با ایشان همكاری جدی داشتند.

منبع : روزنامه شرق