چند و چون مهاجرت

سفر از مكانی به مكان دیگر و اقامت گزیدن در نقطه ای كه موطن اصلی نیست، مهاجرت نامیده می شود. مهاجرت مخصوص انسان ها نیست و شامل برخی از حیوانات نیز می شود؛ ولی اینجا مقصود از هجرت، انتخاب محلی دیگر برای زیست از سوی انسان ها است. مهاجرت انسان ها امری نوظهور نیست و شاید به درستی نتوان تاریخ اولین مهاجرت انسان ها را فهمید. مثلاً می دانیم آریایی ها از شمال دریای خزر به ایران هجرت كرده اند. شاید پیش از آن نیز مهاجرت های دیگری داشته اند. مهاجرت از دیرباز تاكنون به سه علت عمده رخ داده است.
الف- شرایط بهتر زندگی: این شرایط می تواند زمین مساعد برای كشاورزی و دامپروری باشد یا محلی پرآب و یا حتی منطقه ای معتدل و خوش آب و هوا. مثلاً همان مردم آریایی، شاید از سرمای شمال به فلات ایران گریخته باشند. در دنیای امروز كه معمولاً حداقلی از امكانات زندگی در بیشتر نقاط وجود دارد، تعریف شرایط بهتر اندكی تغییر یافته است. اكنون انسان ها به دنبال آرامش و پیشرفت بیشتر هستند. مثلاً می توان مهاجرت نخبگان از یك كشور جهان سومی به كشورهای توسعه یافته را در این دسته جای داد.
ب- امنیت: در بسیاری از موارد انسان ها از ترس شرایط ناامنی كه برایشان ایجاد شده است، به منطقه ای امن مهاجرت می كنند. این ناامنی می تواند بر اثر هجوم حیوانات درنده باشد بیشتر در گذشته- و یا به خاطر جنگ. به عنوان مثال جمعیت كثیری از مردم افغانستان مرد و زن به خاطر هجوم ارتش شوروی و سپس جنگ داخلی، موطن اصلی خود را ترك گفتند و به كشورهای دیگر مهاجرت كردند.
ج- آزادی: چه در دوران گذشته و چه اكنون، انسان هایی كه با قدرت حاكمه رابطه خوبی نداشته و از سوی حكومت مورد آزار و اذیت قرار می گیرند، به سرزمین های دیگری كوچ می كنند. شاید آشناترین مثال این مهاجرت، سفر پیامبر اسلام از مكه به مدینه باشد. طلب آزادی های سیاسی، اجتماعی و مذهبی همواره سبب مهاجرت انسان هایی شده است كه در اقلیت بوده اند.
در مهاجرت همواره دو نقطه وجود دارد؛ مبداء و مقصد. در یك دسته بندی دیگر مهاجرت را می توان به نوع مثبت و منفی تقسیم كرد كه این دو نوع هر كدام برای مبداء و مقصد رخ می دهد. به طور خلاصه می توان حالات ایجاد شده را بدین گونه شرح داد.
۱ - مهاجرت منفی برای مبداء: مهاجرت نخبگان كه در این سال ها بسیار از آن یاد می شود، قطعاً برای كشور مبداء زیان آور و منفی است. صاحبان سرمایه، صنعتگران، دانشمندان و همگی جزو نخبگان یك كشور محسوب می شوند كه تربیت هر كدام هزینه گزافی برای یك ملت داشته و دارد. طبیعی است مهاجرت این افراد از كشور و ثمردهی آنها برای یك كشور دیگر هیچ گاه مطلوب نیست.
۲ - مهاجرت مثبت برای مبداء: برای روشن شدن این دسته می توان كشور لبنان را مثال زد. می دانیم كه حدود دو سوم جمعیت لبنان در خارج از این كشور زندگی می كنند با این وجود دولت لبنان همواره شهروندانش را به مهاجرت به كشورهای پیشرفته ترغیب می كند. سیاست دولت این كشور، آموزش شهروندانش در زمینه های مختلف در دیگر كشورهاست. بدین ترتیب پس از چند سال كشور بدون آنكه هزینه زیادی صرف پرورش شهروندان خود كرده باشد، تعداد زیادی انسان كار آمد در اختیار دارد. فرستادن جوانان به كشورهای توسعه یافته برای تحصیل علم و دانش و كسب تجربه یكی از موارد مثبت مهاجرت برای كشور مبداء است، البته به شرط آنكه هدایت شده باشد. دسته دیگر مهاجرت مثبت برای كشور مبداء در سال نیروی مازاد كار به كشورهای دیگر است. كشوری مانند ایران كه اكنون به دلایل مختلف با افزایش جمعیت جوان و جویای كار روبه رو شده است، می تواند بخشی از نیروی كار مازاد خود را به دیگر كشورها بفرستد. با این كار هم از میزان بیكاری كاسته می شود و هم كارگران ایرانی شاغل در دیگر كشورها پس از مدتی سرمایه اندوخته را وارد كشور می كنند. این نوع از مهاجرت نیز به شرط برنامه دار بودن سودمند است.
۳ - مهاجرت منفی برای مقصد: گویاترین مثال برای این دسته، مهاجرت افاغنه به ایران است. در طول سال هایی كه افغانستان درگیر جنگ بود، بیش از یك میلیون افغانی وارد ایران شدند كه چون اغلب از اقشار كم سواد و كم درآمد آن كشور بودند، برای ایران ارمغانی جز بیماری، بیكاری، مشكلات امنیتی، قاچاق مواد مخدر و... به همراه نداشتند. در این حالت كشور میزبان از هر جهت متضرر می شود. البته پیشگیری از این گونه مهاجرت ها اغلب به دلایل انسان دوستانه امكان پذیر نیست، ولی در هر صورت این دسته از مهاجرت، مطلوب هیچ كشوری نیست.
۴ - مهاجرت مثبت برای مقصد: كشورهایی كه در مهاجرت نخبگان نقش مقصد را بازی می كنند، همواره طالب مهاجرت هستند. این كشورها بدون آنكه هزینه ای بابت تربیت نیروی انسانی ماهر پرداخته باشند، از توان علمی و فنی و اقتصادی آنها استفاده می كنند. این كشورها معمولاً در زمانی كوتاه رشد اقتصادی و علمی چشمگیری دارند. كشوری مانند آمریكا كه از تاریخ كوتاهی برخوردار است به علت همین مهاجرت ها اكنون به یك كشور توسعه یافته تبدیل شده است.
میثم قاسمی

منبع : روزنامه همشهری