سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

در زندان برازجان


در زندان برازجان
به مناسبت سالروز درگذشت زنده یاد دكتر یدالله سحابی از رهبران نهضت آزادی، با محمد بسته نگار از شاگردان و همفكران آن مرحوم به گفت وگو پرداخته ایم كه در پی از نظر خوانندگان گرامی می گذرد.
•••
•در مورد فضائل اخلاقی مرحوم دكتر سحابی چه خاطراتی دارید؟
اگر بخواهم در یك سطر ویژگی ها و خصوصیات ایشان را خلاصه كنم باید بگویم كه دو ویژگی در ایشان فوق العاده برجسته بود: یكی صداقت و دیگری مردمی بودن.در مورد صداقت ایشان باید بگویم وقتی ایشان در سال ۱۳۴۲ از زندان قصر به زندان قزل قلعه منتقل می شود و آن نامه معروفی كه در مورد حوادث ۱۵ خرداد با اظهارنظرهایی كه درباره آن شده بود، لو می رود و به دست مامورین می افتد، هنگامی كه مامورین از ایشان می خواهند كه آن را انكار كند، ایشان حاضر نمی شوند به دروغ مطلبی را بیان كنند كه همین بیان صداقت یكی از عوامل مهم برگزار شدن محاكمه ایشان و دیگر رهبران و اعضای فعال نهضت آزادی ایران و محكومیت شان می شود. ویژگی دوم یا مورد دوم مردمی بودن ایشان است. دكتر سحابی در طول دوران زندگی و مبارزات سیاسی هیچ گاه حق ویژه ای برای خود قائل نبود و خود را از مردم جدا نمی دانست. در جلسات شورای نهضت و یا هر شورای دیگری كه شركت می كرد همانند دیگران نظر خود را می داد و سرانجام تسلیم نظر جمع می شد، اگرچه این تصمیم با نظر او مغایر باشد. این روش را در زندان و در جمع زندانیان نیز ادامه می داد.
•شما به همراه مرحوم دكتر سحابی و سایر اعضای نهضت آزادی در سال ۴۱ بازداشت و زندانی و سپس به برازجان تبعید شدید، خاطرات آن دوران چه بود؟
به دنبال بازداشت ها و دستگیری ها و سپس محاكمات انجام شده وقتی كه در زندان شماره ۴ قصر به سر می بردیم از فعالیت سیاسی و اجتماعی بازنمی ماندیم. كار ما از جمله پشتیبانی از دیگر زندانیانی بود كه در بندهای دیگر زندان در شرایط بسیار نامناسبی به سر می بردند كه چندبار به خاطر آنها دست به اعتصاب غذا زدیم. به این علت برای اینكه ما را از این فعالیت محروم كنند، مقامات مربوطه طرح تبعید به برازجان را تهیه كرده و در آبان ،۱۳۴۴ ۱۸ نفر از دوستان نهضتی و غیرنهضتی را به دره برازجان كه تبدیل به زندان شده بود، تبعید كردند. این ۱۸ نفر عبارت بودند از: ۱- دكتر سحابی، ۲- مهندس بازرگان، ۳- مهندس عزت الله سحابی، ۴- دكتر عباس شیبانی، ۵- احمدعلی بابایی، ۶- محمدمهدی جعفری، ۷- ابوالفضل حكیمی، ۸- محمد بسته نگار، ۹- مصطفی مفیدی، ۱۰- مجتبی مفیدی، ۱۱- مهدی حمصی، ۱۲- دكتر حسین عالی، ۱۳- سیدمحسن طاهری، ۱۴- ابوالفضل وكیلی، ۱۵- فرخ قالیچه چیان، ۱۶- مهدی شاملو، ۱۷- منوچهر صفا و ۱۸- عباس عاقلی زاده.
خاطرات این دوره زیاد است. ولی مهمترین خاطره، چندین جلسه سخنرانی دكتر سحابی درباره خلقت انسان است كه بعدها به صورت كتاب «خلقت انسان» تالیف شد. كتابی هم پایه «تفسیر پرتوی از قرآن» طالقانی و «سیر تحول قرآن» مهندس بازرگان.
•نقش مرحوم دكتر سحابی در حوادث قبل و بعد از انقلاب چه بود؟
دكتر سحابی- به خصوص بعد از شهریور ۱۳۲۰- با مهندس بازرگان به همكاری با یكدیگر در زمینه های مختلف اجتماعی و سیاسی ادامه دادند و در بیشتر این فعالیت ها در كنار یكدیگر بودند. در زمان دكتر مصدق و نخست وزیری وی، دكتر سحابی از حامیان سرسخت وی بود. دكتر سحابی علت علاقه خود به دكتر مصدق را چنین بیان می كند: «وطن دوستی و دلبستگی به سرزمین، زندگی خانوادگی و اجدادی و آبادگری، احساسی است كه در همه وجود دارد... چنین احساسی از نوجوانی، از موقعی كه تازه به دبیرستان می رفتم در من وجود داشت و علت آن دو حادثه و رفتار بود كه در من تاثیر بسیار گذاشت و ذهنم را فراگرفت، كه یكی از آنها نطق های مهیج و پراخلاص و شجاعت آمیز دكتر محمد مصدق در سال های ۱۳۰۴ و ۱۳۰۵ در مجلس پنجم بود.» بعد از كودتای ۲۸ مرداد همراه طالقانی و مهندس بازرگان در نهضت مقاومت ملی نقش فعالی داشت و از جمله امضاكنندگان نامه ای است كه در جهت مخالفت با تشكیل كنسرسیوم نفتی كه متشكل از كارتل های استعمارگران بود، نوشته شد. این امر منجر به اخراج وی از دانشگاه تهران شد، بدین جهت پس از اخراج با همكاری دیگر استادان دانشگاه منجمله مهندس بازرگان در جهت تاسیس شركت «یاد» كه معرف یازده استاد دانشگاه اخراجی است، اقدام كردند. در سال ۱۳۳۹ در تاسیس جبهه ملی نقش اساسی داشته و سپس در سال ۱۳۴۰ از موسسین نهضت آزادی ایران بود. در بهمن ماه ۱۳۴۱ همراه سایر فعالان و اعضای شورای مركزی جبهه ملی و نهضت آزادی ایران بازداشت شد و در سال ۴۲ از كسانی بود كه او را همراه سران و فعالان نهضت محاكمه و به شش سال زندان محكوم كردند كه بعدها در دادگاه تجدیدنظر به علت كهولت سن و ۴۰ سال خدمت فرهنگی دكتر سحابی، این حكم را به ۴ سال تقلیل می دهند كه قسمتی از این محكومیت را در زندان برازجان می گذراند. زنده یاد سحابی بعد از آزادی از زندان به فعالیت اجتماعی خود ادامه داد. از جمله فعالیت های وی تاسیس جمعیت ایرانی دفاع از حقوق بشر است و سپس در راه اندازی مجدد نهضت آزادی ایران نقش فعالی ایفا كردند. هنگام انقلاب عضو شورای انقلاب و بعد از انقلاب مدتی همكار مهندس بازرگان در نخست وزیری، سپس نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی بودند. در سال ۱۳۶۴ از جمله موسسین جمعیت دفاع از آزادی و حاكمیت ملت ایران بود. این فعالیت ها همچنان تا آخرین روز زندگی وی ادامه داشته است.
•راز محبوبیت مرحوم دكتر سحابی در بین طبقات جامعه چه بود؟
ویژگی های دكتر سحابی كه مهمترین آن را برشمردم از یك طرف صداقت و مردمی بودن وی و از طرف دیگر بیش از هفتاد سال فعالیت های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دانشگاهی از دكتر سحابی چهره ای فوق العاده محبوب ساخته بود كه باعث شد مردم ایران در هنگام فوت و تشییع پیكر وی، سپس در مجالس بزرگداشت او در تهران و سراسر كشور آن تجلیل را از ایشان به عمل آورند و از خدمات ایشان قدرشناسی كنند، به رغم همه مشكلاتی كه در این راه وجود داشت.
مهمترین شاخصه دكتر سحابی در این زمینه تالیف كتاب «خلقت انسان» است كه تالیف این كتاب و دو كتاب دیگرش او را در ردیف اندیشمندان احیاگر قرار داده است. زیرا مسئله خلقت انسان از دیرباز ذهن روشنفكران دینی را به خود مشغول كرده بود كه چگونه می شود ظواهر بعضی از احكام دینی در مورد خلقت انسان و سیر تكاملی آن را كه ممكن است خلاف اصول علمی باشد با آن مبانی تطبیق داد كه اغلب این مسئله را تضاد بین علم و دین تلقی می كردند. دكتر سحابی در این كتاب و كتاب های دیگرش در این زمینه به این مشكل مهم پاسخ داده و در رفع تضاد بین علم و دین سعی و كوشش فراوانی انجام می دهد.
دكتر سحابی در كتاب خلقت انسان به رد نظریات آباء كلیسا در مورد خلقت انسان می پردازد كه بعداً وارد جهان اسلام شده و بین مسلمانان رواج پیدا كرده است و متاسفانه به عنوان یك عقیده قطعی دینی و قرآنی تلقی می شود. تمام تلاش های دكتر این بود كه ذهن افراد را از این اوهام پاك كند.دكتر سحابی با همكاری مهندس بازرگان و آیت الله طالقانی با تفكر تضاد دین و علم به مقابله پرداختند كه شاهد آن تالیف كتاب های متعددی است كه توسط این سه نفر در زمینه های مختلف عرضه شد.
•به نظر شما علت اینكه دكتر سحابی به مانند دوستان دیگرش مهندس بازرگان و آیت الله طالقانی كمتر به سخنرانی سیاسی یا مصاحبه می پرداخت چه بود؟
اندیشه سیاسی و اجتماعی دكتر سحابی همان اندیشه سیاسی و اجتماعی آیت الله طالقانی و مهندس بازرگان بود. اما به علت اینكه بیشتر وقت دكتر سحابی در جهت تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش صرف می شد، وقت چندانی برای دكتر نمی ماند كه به ایراد سخنرانی در زمینه های اجتماعی به صورت وسیع همچون دو نفر دیگر بپردازد، اما این مسئله مانع از آن نبود كه هر وقت ضرورت باشد روی مسائل اجتماعی و نیز مسائل فنی و تخصصی كار كرده و نتیجه تحقیقات خود را عرضه ننماید كه مهمترین آن در مسئله تكامل و خلقت انسان بود كه پیش از تدوین و انتشار آن در چند جلسه در برازجان به صورت سخنرانی ایراد می كند كه بعد از نقدهایی كه انجام می گیرد آن را به صورت كتاب درمی آورد.
علی شاملو
منبع : روزنامه شرق


همچنین مشاهده کنید