من کیستم؟

من چه كسی هستم؟ نشانی خانه ام كجاست؟ اسامی فرزندانم؟
هنوز حسین سرشار یادمان نرفته بازیگر سریال اجاره نشین ها، خواننده اپرا و دوبلور قدیمی، كسی كه بالاخره این سؤال ها به طرف او نیز هجوم آوردند. ولی چه چیز باعث شد كه او حتی نشانی خانه اش را به یاد نیاورد بعد هم سردرگمی و در نهایت مرگ. احتمالاً فكر می كنید كه او و تمام افرادی كه به این وضعیت اسفناك دچار می شوند دچار فراموشی شده اند. آلزایمر، بیماری است كه اغلب ما آن را با نام فراموشی می شناسیم.
ولی آیا هر كسی كه دچار فراموشی می شود، مبتلا به آلزایمر است؟
آلزایمر یك بیماری پیش رونده مغزی است كه جمعیت زیادی را در جهان درگیر خود كرده است. سیر مخرب این بیماری و هزینه های ناشی از آن همه ساله در حال افزایش است. تخمین زده می شود كه ۲۴ میلیون نفر در سراسر دنیا به این بیماری مبتلا باشند و ۸۴درصد از كل مرگ و میرها را تشكیل می دهند. امسال صدمین سالی است كه این بیماری كشف شده است.
در رابطه با این بیماری، علل و عوامل و همچنین راهكارهای پیشگیری و درمانی آن با دكتر حمیدرضا ترابی، متخصص بیماری های مغز و اعصاب مصاحبه ای ترتیب داده ایم كه با هم می خوانیم.
●زوال عقل چیست و چه علایمی دارد؟
در بیماری زوال عقل قوای عقلانی و توانایی ذهنی و شناختی كاهش پیدا می كند. تمام بیماران مبتلا به آلزایمر دچار زوال عقل هستند ولی هر بیماری كه دچار زوال عقل است لزوماً مبتلا به آلزایمر نیست. در حقیقت آلزایمر به طور مجزا یكی از بیماری های زوال عقل است.
●زوال عقل به چه علتی رخ می دهد؟
علل زیادی باعث ایجاد زوال عقل می شوند. امروزه چون افراد مسن دچار كاهش و افت حافظه می شوند اكثر افراد یا حتی خانواده به او مارك آلزایمر می زنند. زوال عقل به دو دسته قابل برگشت و درمان پذیر و غیرقابل برگشت كه سردسته آنها بیماری آلزایمر است تقسیم می شوند.علل قابل برگشت این بیماری شامل مسمومیت با الكل و دارو، افسردگی، افزایش آب مغز، اختلالات هورمونی بخصوص تیروئید، كمبود تغذیه بخصوص ویتامین B۱۲، سكته مغزی، عفونت مغزی و اختلالات اعضای بدن مثل كبد و كلیه است. در نتیجه علل غیرقابل برگشت نیز مغز به صورت پیش رونده تحلیل می رود، چروكیده شدن مغز و اختلال در حافظه و شناخت، فراموشی و اختلالات رفتاری و ناتوانی به صورت زمین گیر شدن همگی باعث ابتلاء فرد به بیماری آلزایمر می شوند.
از علل دیگر زوال عقل غیرقابل بازگشت پاركینسون همراه زوال عقل، بیماری ایدز، ام.اس پیشرفته و ضایعات عروقی متعدد و سكته های مغزی متعدد است.
●چه تفاوتی بین فراموشكاری طبیعی در سنین پیری و آلزایمر وجود دارد؟
آلزایمر در سنین بالا مشخصات خاصی دارد كه توسط مشاهدات پاراكلینیك از جمله معاینه بیمار،
CT اسكن و MRI به تشخیص این بیماری می رسیم. در مورد بیماران مسن كه فراموشی دارند می توان عللی از جمله افسردگی را بیان كرد. به هر حال با معاینات دقیق و انجام آزمایش ها، تصویربرداری از مغز و بخصوص استفاده از تكنیك های جدید تشخیصی، می توان به وجود آلزایمر در بیمار پی برد.
هم اكنون نیز شیوه نوین تشخیصی كه تازه به ایران آمده انجام Volumetric MRI یا اندازه گیری حجم مغز است. این روش كاهش حجم سلول های مغز را نشان می دهد كه میزان كاهش این سلول ها وجود بیماری آلزایمر را تایید می كنند. از دیگر روش های تشخیصی استفاده از تست هوش و تست های روان شناسی است كه وجود آلزایمر یا بالعكس بیماری افسردگی در سن بالا را در این افراد توجیه می كند.
● آلزایمر بیشتر بر روی حافظه كوتاه مدت بیمار تاثیر می گذارد یا بر روی حافظه قدیمی و بلند مدت او؟
در ابتدا وقتی بیمار به كلینیك مراجعه می كند، اولین علامت فراموشی بیشتر در حافظه نزدیك و كوتاه مدت او نمود پیدا می كند به این صورت كه بیمار شیء را در اتاقش جا می گذارد، برای پیدا كردن مجدد آن شیء مدام از اطرافیانش سؤال می كند. ولی به تدریج حافظه بلند مدت و دور این افراد نیز دچار مشكل می شود به طوری كه بعد از مدتی این بیماران حتی اسامی فرزندانشان را هم فراموش می كنند و نسبت به زمان و مكان هیچگونه آگاهی ندارند. اختلال در منطق، قضاوت، توانایی محاسبه، نوآموزی، مشكل در تكلم، عدم درك و حتی عدم كنترل مدفوع و ادرار به تدریج به سراغ این بیماران می آید.
●سن شروع این بیماری تقریبا چه سنی است و زنان را بیشتر درگیر می كند یا مردان؟
این بیماری حدوداً از سن ۷۰ ۶۰ سالگی شروع می شود. البته شروع آلزایمر زیر ۶۰ سال و بالای ۷۰ سال هم گزارش شده است. آلزایمر هم در زنان و هم مردان به یك نسبت دیده می شود.
●در مورد آلزایمر بیشتر چه عللی شناخته شده هستند؟
بطور كلی تا به حال برای این بیماری علت خاصی مطرح نشده است. اگر چه در ژنتیك افراد خانواده این بیماران یك سری تغییرات بافتی وجود دارد ولی تغییرات كروموزومی كه منجر به بروز بیماری آلزایمر شوند مطرح نیست، پس آلزایمر علت ارثی ندارد و علت دیگری نیز تا به حال برای آن ذكر نشده است. فرضیه تاثیر آلومینیوم موجود در آب آشامیدنی یا لوله های آب و یا بعضی از ظروف در ایجاد بیماری آلزایمر نیز هنوز اثبات نشده است.
●پرستاری از مبتلایان به آلزایمر در منزل و در آسایشگاه چه اقداماتی را دربرمی گیرد؟
در این رابطه اولین قدم توجیه بیمار و همچنین اطرافیان او نسبت به وجود بیماری است. زیرا عدم آگاهی اطرافیان نسبت به وجود بیماری باعث ایجاد دردسرهای متعددی از سوی مبتلایان به آلزایمر می شود. دومین اقدام، مسائل بهداشتی این بیماران است چون این افراد در مراحل پیشرفته بیماری نمی توانند مسائل بهداشتی خود را رعایت كنند. تغذیه سالم تر از مهمترین اقدامات در پرستاری این بیماران است چون پرخوری یا كم خوری مفرط و سوءتغذیه این افراد را در معرض خطر قرار می دهد. در مراحل پیشرفته به علت افزایش توهم و هذیان ممكن است آلزایمری ها برای افراد خانواده و از جمله فرزندان مزاحمت هایی را ایجاد كنند. توصیه می شود زمانی كه بیمار دیگر شناختی نسبت به اطرافیان ندارد به آسایشگاه منتقل شود البته با رضایت اطرافیان و خانواده این افراد باید به چند علت به آسایشگاه منتقل شوند چون بیمار در صورت بی قراری در محیط آسایشگاه با وجود پرستاران كنترل می شود. اقدامات پرستاری در آسایشگاه نیز شامل فیزیوتراپی كاردرمانی ماساژ بدن و مصرف داروی به موقع است.
● آلزایمر تا چه حد منجر به ایجاد اختلالات در افراد مبتلا می شود و آیا در این صورت رفتار درمانی در آنها موثر است؟
وجود اختلالات شخصیتی در این افراد انكارناپذیر است. آلزایمری ها به علت عدم آگاهی در قضاوت و فقدان قدرت شناخت تدریجاً دچار توهم و هذیان می شوند و ممكن است آسیب های جدی را به خود و دیگران وارد كنند. افسردگی و اضطراب نیز از جمله اختلالات روان شناختی هستند كه در این بیماری ظهور می كنند. در مورد تاثیر رفتار درمانی در این افراد نیز باید گفت كه چون آنها نسبت به بیماری خود هیچ گونه آگاهی ندارند رفتاردرمانی نمی تواند مؤثر باشد. ولی مداخلات روان شناختی هم برای بیماری و هم برای خانواده او بسیار مهم است. مشاهده فردی و خانوادگی نیز موجب به تاخیر افتادن بستری شدن بیماران در آسایشگاه به مدت تقریبا یك سال می شود.
● احتمال بروز آلزایمر در چه كسانی كمتر است؟
بیشتر افراد تحصیل كرده و افرادی كه مطالعه روزانه دارند و تغذیه سالم را رعایت می كنند، استرس كمی را تجربه می كنند و از یك سری از ویتامین ها مثل B۱۲ و اكسیدان استفاده می كنند، نسبت به دیگران در آینده كمتر به آلزایمر مبتلا می شوند.
● آخرین روش های درمانی تایید شده و اثربخش در مورد این بیماران كدامند؟
آلزایمر درمان خاصی كه بتواند روند بیماری را به طور كلی متوقف كند، ندارد. درمان این افراد بیشتر به صورت درمان های حمایتی و تاخیر در روند پیشرفت بیماری است.
تجویز ویتامین های E،C۶،B و فولیك اسید توسط پزشك در دوزهای مناسب و بهداشت جسمی و تغذیه ای باید در نظر گرفته شوند. در حال حاضر نیز جدیدترین داروهای در نظر گرفته شده و قابل دسترس در جهان برای این بیماران شامل ممانتین، اكسلون، آری سپت، رمینیل است.به طور كلی آلزایمر شامل سه مرحله خفیف، متوسط و شدید است و بیمار هر چه در مرحله خفیف و اولیه مراجعه كند بهتر می توان جلوی پیشرفت بیماری را گرفت.

سمیه شرافتی

منبع : روزنامه همشهری