چاقی در کودکان

چاقی كودكان در سراسر جهان به سرعت در حال افزایش است. همه گیری چاقی، به ویژه در كشورهای صنعتی كه تحرك در زندگی روزمره بسیاری از مردم كمتر نقشی دارد، و مردم به غذاهای راحت و بی دردسر (كه طبعاً از كالری بالا و ارزش غذایی ناچیزی برخوردارند) روی آورده اند، چشمگیر است. ظرف تنها دو دهه، شیوع چاقی در كودكان ۶ تا ۱۱ سال در ایالات متحده دو برابر و در نوجوانان تا ۲۰ سال تا سه برابر افزایش یافته است. در مطالعه ای كه در مراكز پیشگیری و كنترل بیماری ها صورت گرفت، معلوم شد كه حدود یك سوم كودكان آمریكایی وزنی بیشتر از طبیعی دارند، یا خطر تهدیدشان می كند. در مجموع حدود ۲۵ میلیون كودك و نوجوان آمریكایی وزن شان بالا یا نزدیك به بالا است. از كجا بدانیم كه اضافه شدن وزن كودك، طبیعی یا نگران كننده است؟ كودكان (برخلاف بزرگسالان) برای رشد نیاز به مواد غذایی و انرژی بیشتر دارند. لذا اگر در حدود نیاز خویش برای فعالیت های روزمره، رشد و سوخت و ساز پایه كالری دریافت كنند، وزن شان در حدود طبیعی افزایش خواهد یافت. ولی كودكانی كه بیشتر از حد نیاز غذاهای پرانرژی مصرف می كنند، اضافه وزن غیرطبیعی پیدا می كنند، كه طبیعی است و خطر چاقی و بروز مشكلاتی در سلامتی كودك را به دنبال خواهد داشت. چاقی در كودكان، به ویژه مشكل زا است، چه، این وزن اضافی در بزرگسالی و پس از خاتمه یافتن رشد طبیعی بدن، منشاء بروز مشكلاتی چون بیماری قند، فشار خون و كلسترول بالا خواهد بود. یكی از بهترین و موثرترین راه های مبارزه با چاقی در كودكان بهبود كیفیت و مقدار رژیم غذایی و فعالیت های ورزشی همه اعضای خانواده است. به این ترتیب، كمكی نیز به بهبود سلامتی كودكان در حال و آینده خواهد شد.
● علل
اگرچه چاقی دوران كودكی چندین علت ژنتیك یا هورمونی دارد، ولی بیشتر موارد به وزن زیاد مربوط می شوند به صرف غذای بسیار و فعالیت جسمی ناچیز. اگر قرار باشد كودكان بیشتر از آنچه كه از راه فعالیت های ورزشی و محیط فیزیكی طبیعی كالری از دست می دهند، مصرف كنند، بر وزن شان افزوده خواهد شد. نقش بیماری های ژنتیكی، كه می توانند كودك را در معرض خطر چاقی قرار دهند، بسیار كمتر است. این بیماری ها مانند سندرم های پرادر- ویلی و باردت -بیدل به ندرت دیده می شوند. در كل، نقش ورزش و عادات غذایی بسیار بیشتر است.
● عوامل خطر
عوامل بسیاری (معمولاً در همكاری با یكدیگر) خطر چاقی را در كودكان افزایش می دهند.
رژیم غذایی: مصرف روزمره مواد غذایی پركالری مانند غذاهای آماده و انواع سرخ كردنی های آماده كه تنها با انداختن چند سنت پول خرد در دستگاه هایی كه حالا دیگر همه جا دیده می شوند، می توانیم آنها را تهیه كنیم، نقش زیادی در افزایش وزن دارند. غذاهای پرچرب، كالری فراوان دارند. مصرف بیش از اندازه نوشابه های غیرالكلی و انواع شكلات و دسرها در چاقی نقش دارند. این گونه خوراكی ها و نوشابه ها سرشار از قند و كالری اند.
كم فعالیتی: كودكانی كه فعالیت ندارند، احتمالاً بیشتر وزن اضافه می كنند، زیرا راهی برای سوختن كالری های اضافی ندارند. بی حركتی در خارج از مدرسه مانند صرف ساعت ها زمان در پای تلویزیون و انجام بازی های ویدیویی نیز بر مشكل می افزاید.
ژنتیك: اگر كودك عضو خانواده ای است كه كسان دیگری نیز در میان آنها دچار چاقی هستند، بد نیست به ژن ها (كه احتمالاً فرد را در محیطی كه خوراكی ها فراوانند و انجام فعالیت های بدنی تشویق نمی شوند، مستعد اضافه شدن وزن می سازند) نیز فكر كنیم.
عوامل روانی: برخی از كودكان در تلاش برای حل مسائل و مشكلات عاطفی خویش مانند استرس یا كسالت های روحی به پرخوری روی می آورند. ممكن است، در والدین این گروه از كودكان نیز شاهد تمایلات مشابهی باشیم.
عوامل خانوادگی / اجتماعی: بیشتر كودكان در خرید مایحتاج منزل دخالتی ندارند. در واقع، این والدین هستند كه مسئولیت تهیه مواد غذایی سالم و قرار دادن آنها در دسترس كودكان را بر عهده دارند. كودكان گناهی ندارند كه به طرف مواد شیرین، شور و چرب جذب می شوند. هر چه باشد، طعم و مزه خوبی دارند. ولی ما به عنوان والدین، می توانیم بر دسترسی آنها به این گونه مواد خوراكی، به ویژه در منزل، كنترل داشته باشیم. برخی عوامل تقریباً بیرون از حیطه كنترل ما نیز می توانند در چاق شدن فرزندان مان نقش ایفا كنند. برای مثال كودكانی كه از گروه های اقلیت نژادی یا خانواده های كم درآمد هستند، بیشتر از دیگران در معرض خطرند. فقر و چاقی اغلب دست در دست یكدیگر دارند، چه پدر و مادرهای كم درآمد ممكن است زمان و منابع كافی برای در اولویت قرار دادن خورد و خوراك و فعالیت های ورزشی سالم برای اعضای خانواده را در اختیار نداشته باشند.
● چه وقت لازم است به پزشك مراجعه كنیم
تمام كودكانی كه وزن بالا دارند، چاق یا دچار اضافه وزن به حساب نمی آیند. چارچوب جسمی برخی از كودكان، درشت تر از حد متوسط است و چربی بدن كودكان در مراحل مختلف رشد و تكامل طبیعی آنها متفاوت است. از این رو صرفاً با مشاهده كودك با قطعیت نمی توان درباره وزن وی اظهارنظر كرد. اگر از وزن زیاد كودك تان نگرانید، با پزشك صحبت كنید و از وی نظر بخواهید. پزشك می تواند با در نظر گرفتن وضعیت رشد و تكامل كودك در گذشته و حال، وضعیت وزن و قد سایر اعضای خانواده و این كه وزن كودك در كجای منحنی رشد قرار دارد، بررسی كاملی از وی به عمل آورد. چنین ارزیابی هایی كمك خواهند كرد تا دریابیم وزن كودك در محدوده سلامتی است یا خیر.
● بررسی و تشخیص
معمولاً پزشك نمایه توده بدنی (نسبت وزن بدن به كیلوگرم به مربع قد به متر) را در مراقبت منظم از كودكان سالم، محاسبه و جای آن را در منحنی رشد نمایه توده بدنی به نسبت سن مشخص می كند. نمایه توده بدنی نشان می دهد كه كودكی با سن و قد معین اضافه وزن دارد یا خیر. بدین معنا كه وی را با كودكان هم جنس و هم سن اش مقایسه می نماید. مثلاً ممكن است به شما بگوید ۸۰ درصد كودكان هم جنس و هم سن وی دارای نمایه توده بدنی كمتری از فرزندتان هستند. (اصطلاحاً، فرزند شما در صدك ۸۰ قرار دارد) مراكز كنترل و پیشگیری از بیماری ها، نقاطی از این منحنی را مشخص كرده اند كه به تشخیص اضافه وزن كمك می كنند:
نمایه توده بدنی بین صدك های ۸۵ و ،۹۵ در خطر چاقی.
نمایه توده بدنی بیشتر از صدك ،۹۵ چاق.
از آن جا كه نمایه توده بدنی، مواردی چون عضلانی بودن یا چارچوب جسمی درشت تر از متوسط را در نظر نمی گیرد، و از سوی دیگر الگوهای رشد در كودكان بسیار متفاوتند، پزشك به عواملی چون سرعت رشد و تكامل كودك نیز توجه می كند. به این ترتیب، مشخص می شود كه وزن كودك را باید مایه نگرانی تلقی كرد یا خیر.
علاوه بر محاسبه نمایه توده بدنی كودك و مشخص كردن جای آن بر روی منحنی رشد، موارد زیر نیز ارزیابی می شوند:
سابقه چاقی در خانواده و مسائل و مشكلات مربوط به آن، مانند بیماری قند
عادات غذایی كودك و مقدار كالری كه در طول روز دریافت می كند
میزان فعالیت كودك
بیماری های احتمالی دیگر
عوارض
كودكان چاق می توانند دچار بیماری های مهمی چون دیابت و بیماری های قلبی شوند. این بیماری ها در بزرگسالی نیز چاقی را همراهی می كنند. كودكان با وزن بالا، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به بیماری هایی چون:
بیماری دیابت نوع ،۲ سندرم متابولیك، فشار خون بالا، آسم و دیگر مشكلات تنفسی، اختلالات خواب، بیماری كبد، بلوغ زودرس در دختران و پسران، اختلالات غذا خوردن،عفونت های پوستی قرار دارند. پیامدهای اجتماعی و عاطفی چاقی نیز می توانند به كودك آسیب وارد سازند. چاقی می تواند موجب مسائل و مشكلات زیر شود:
اعتماد به نفس پایین و آزار دیدن از كودكان دیگر: كودكان اغلب همسالان چاق خود را مورد آزار و اذیت قرار می دهند. نتیجه آنكه، این گروه از كودكان از عدم اعتماد به نفس رنج می برند و بیشتر دچار افسردگی خواهند شد.
مشكلات رفتاری و یادگیری: كودكان چاق بیشتر از همسالان طبیعی خویش دچار اضطراب می شوند، و از مهارت های اجتماعی كمتری برخوردارند. این مسائل و مشكلات، از یك سو می توانند موجب بروز رفتارهای جبرانی و بر هم زدن كلاس درس شوند. و از سوی دیگر، ممكن است كودك را از اجتماع و محیط های جمعی دور كنند. استرس و اضطراب مانع یادگیری نیز می شود. اضطراب مدرسه می تواند حلقه معیوبی را موجب شود، كه هر مورد نگرانی از افت تحصیلی، افت بیشتری را در پی داشته باشد.
افسردگی: انزوای اجتماعی و اعتماد به نفس پایین، احساس تنهایی را نزد برخی از كودكان مبتلا به چاقی به دنبال دارد. زمانی كه كودكان مذكور امید به بهبود اوضاع را از دست دهند، راه به سوی افسردگی پیدا می كنند. كودك افسرده میل و علاقه ای به فعالیت های عادی روزمره ندارد، بیشتر از معمول می خوابد، یا بسیار می گرید. برخی از كودكان دچار افسردگی، اندوه و ناراحتی خویش را پنهان كرده، و ظاهراً بی تفاوت به نظر می رسند. در هر دو صورت، افسردگی در كودكان، همچون بزرگسالان، معضلی جدی است. اگر فكر می كنید، كودك تان افسرده است، با او صحبت كنید، و نگرانی های تان را با پزشك و معلم اش در میان گذارید.
● درمان
كودكان برای رشد و تكامل، نیاز به غذا و انرژی بیشتری نسبت به بزرگسالان دارند. ولی حتی در این صورت نیز وزن همان تعادل بین كالری های مصرفی و كالری های سوخته شده است. كودكانی كه به اندازه نیازهای روزانه خود كالری دریافت می كنند، از تناسب اندام و وزنی طبیعی برخوردارند، متناسب با قد بر وزن شان افزوده می شود. ولی كودكانی كه بیش از نیاز از غذاهای پركالری استفاده می كنند، وزن شان از مقدار مناسب سن و سال آنها فراتر می رود. در این موارد، نمایه توده بدنی كودك متناسب با سن وی نبوده، خطر چاقی و بروز مشكلات و بیماری های مرتبط با وزن افزایش می یابد. در مورد كودكان كمتر از ۷ سال، كه مشكلی از نقطه نظر بهداشت و سلامتی ندارند، هدف از درمان احتمالاً بیشتر حفظ وزن كنونی است تا كاهش وزن. به این ترتیب، بر قد كودك اضافه می شود، ولی وزنی اضافه نمی كند، تا زمانی كه نمایه مذكور به حدود مناسب تری تنزل پیدا كند. لیكن در مورد كودكان، حفظ وزن موجود و انتظار قد كشیدن را داشتن، ممكن است به همان اندازه كاهش وزن در بزرگسالان دشوار باشد. به طور معمول، در كودكان بزرگ تر از ۷ سال یا كودكان كوچك تری كه دچار مشكلاتی در رابطه با چاقی هستند، كاهش وزن توصیه می شود. لیكن باید سرعت این كاهش وزن بسیار آهسته و در عین حال ثابت باشد مثلاً چیزی بین حدود نیم كیلوگرم در یك هفته تا نیم كیلوگرم در یك ماه، بسته به وضعیت كودك.

عبدالوهاب فخریاسری

منبع : روزنامه شرق