تخت سلیمان

یكی از زیباترین و باشكوه ترین جاذبه های جهانگردی و ایرانگردی استان آذربایجان باختری آثار تخت سلیمان است كه در ۴۲كیلومتری تكاب واقع شده. این آثار روی صفحه ای قرار دارد كه ۲۴۵۰ متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد و از زمین های اطراف ۱۸ تا ۲۰متر مرتفع تر است. مساحت صفحه ۱۲۴هزار متر مربع است.
در اطراف صفحه حصاری آجری خشتی كشیده شده بود كه بعداً دیواری سنگی به ضخامت ۸۰/۳متر در جلو دیوار قبلی احداث كردند، در اثر مرور زمان حدفاصل دو دیوار با خاك و خاشاك پر شد. این دیوار صفحه تخت سلیمان را به صورت دژی مستحكم درآورده است. بلندی دیوارهای دژ ۳۰/۶تا ۳۰/۸متر است. دژ دارای دو دروازه است؛ یكی در شمال كه ۵متر بلندی و ۵/۴متر پهنا دارد و دیگری در جنوب خاوری كه ۳متر بلندی و ۴۰/۳ متر پهنای آن است.
دژ دارای ۳۸ برج نیم دایره است كه قطر هر یك از این برج ها ۱۰متر است، دروازه ها و برج های دژ تخت سلیمان را با سنگ های تراشیده شده و ملات آهك ساخته اند. تخت سلیمان در زمان پهلوی «گنجك» نامیده می شد. مغولان آن را «ستوریق» و جغرافی نویسان تازی «شیز» می گفتند.
تخت سلیمان از دوره ماد مسكونی بود. تعدادی اشیای خانگی ساده و سرامیك های تمدن ماد در تخت سلیمان كشف گردیده است. در روزگار هخامنشیان نیز تخت سلیمان معمور بود. آثار باقی مانده از هخامنشیان كاسه هایی است كه لبه های آنها به سمت خارج خم شده است.
تخت سلیمان در عصر اشكانیان اهمیت بیشتری یافت. از اشكانیان مهرابه و مذبح كشف شده است. باستانشناسان خارجی، مهرابه ها و مذبح ها را به ساسانیان نسبت داده اند، ولی باید توجه داشت كه آئین مهر در عصر اشكانیان در باختر ایران زمین رواج بسیار داشت و مذبح و مهرابه متعلق به روزگار اشكانیان است. مهرپرستان در مراسم مذهبی خود قربانی می كردند، ولی آئین زرتشت مخالف قربانی كردن بود.
تخت سلیمان، تخته سنگی كشف شده است كه ۵۹ سانتیمتر درازا و ۴۱سانتیمتر پهنا دارد و روی آن گلی به شكل ستاره حجاری گردیده است. در كلیه مهرابه های مهرپرستان این نوع ستاره دیده شده است.
در میان دژ دریاچه ای است طبیعی تقریبا بیضی شكل به درازای ۱۲۰متر و پهنای ۸۰متر و ژرفای ۴۵ تا ۶۵متر. آب آن از چشمه های جوشان كف دریاچه تأمین می شود. آتشكده «آذرگشسب» یا «آذرگشنسب» در قسمت شمالی صفحه تخت سلیمان روبه روی دروازه شمالی دژ و در روزگار ساسانیان ساخته شده است. به سبب تاجگذاری شاهان ساسانی در این آتشكده این ناحیه، اهمیت بسیاری داشت.
پایه های ستون آتشكده از سنگ و بقیه آن با آجر ساخته شده است. ابعاد آجرها ۳۲*۳۲ سانتیمتر است. آتشكده تالاری گنبددار و وسیع بود كه به راهروهایی منتهی می شد. تالاری رفیع در جوار آن ساخته بودند كه به ایوان خسرو مشهور بود. این ایوان مانند ایوان مدائن ولی كوچكتر از آن با اندكی اختلاف ساخته شده بود.
آباقاآن ایلخان مغول(۶۶۳-۶۸۰هجری قمری) روی ایوان خسرو كاخی با شكوه و در جوار آن مسجدی ساخت، چون كاخ آباقاآن برفراز ویرانه های ساختمان های عصر ساسانیان بنا گردیده بود، ۸۰/۱ متر از سطح صفحه مرتفع تر است. در سمت شمال حیاط، كاخ ایوان عریضی است كه پلكان عظیمی آن را به سطح صفحه مربوط می سازد. ایوان روی دیوارهای تالار مركزی آتشكده و سقف گنبدی شكل آن بنا شده است. این بنا ساختمانی است چهارستونی كه گنبدی به قطر ۸ الی ۱۰ متر بر فراز ستون ها ساخته اند. در این نقطه به مقدار بسیار قطعات شكسته شده كاشی به دست آمده كه بیانگر آن است كه این تالار به طرز باشكوهی كاشیكاری شده بود و چون در مكانی مرتفع بنا گردیده، به احتمال بسیار تالار پذیرایی ایلخانان بود. ایوان شرقی محل سكونت ایلخان و ساختمان هایی كه در كنار دریاچه قرار داشت، مورد استفاده درباریان بود.
تزئینات قسمت های پایین دیوار تالار میانی، صفحات برجسته یك پارچه شش ضلعی براق به رنگ آبی و فیروزه ای طلا كاری شده است. روی دیوار شرقی تالار صفحات برجسته منقوش نصب شده است كه نقش آنها گل و گیاه است كه یك در میان تصویر غزالی در حال فرار و شیری در كمین نشسته ترسیم شده است، همچنین كاشی هایی با تصویر سیمرغ و اژدها به رنگ آبی فیروزه ای و آبی یافت شده است.
در ضلع جنوبی تالار اتاقی است هشت گوش كه در هشت گوشه آن سكوهایی ساخته اند، روی هر یك از این سكوها یك جفت ستون قرمز رنگ كه دارای ۹ ستونی هشت گوش است قرار دارد، ستون ها به سر ستونی منتهی می شوند كه روی برجستگی آنها نقش اژدها و گل و گیاه حجاری شده است.
حین حفاری و كاوش، كاشی های ستاره ای شكلی كشف گردید كه تاریخ های ۶۷۱ه.ق .۱۲۷۱م/ و ۶۷۴ه.ق/ ۱۲۷۴م. و ابیاتی از شعرای ایرانی و كلمات پندآموز از بزرگان ادب ایران زمین روی آنها نوشته شده است.
در اتاق هشت گوش تعداد بسیاری كاشی به ابعاد ۴۵*۵۰سانتیمتر پیدا شده است كه دارای نقش و نگاری زیباست، نقش برخی از آنها سلطانی است سوار بر اسب با بازی شكاری و ملتزمین ركاب و پلنگی شكار شده.
كلیه كاشی هایی كه در كاخ آباقاآن در مسجد تخت سلیمان به كار رفته، در كارگاهی كه در تخت سلیمان احداث كرده بودند، تهیه شده است. بقایای یك كارگاه كوزه گری و دو كوره كاشی سازی كه اجاق كوره آن سرپوش گنبدی شكل دارد، كشف شده است.

آندرانیك هویان

منبع : روزنامه همشهری