دورنمای جهانی انرژی: موضوع ها و چالش ها

به رغم اینکه می گویند پایان عمر نفت نزدیک است، حداقل ظرف ربع قرن آتی و احتمالاً بعد از آن، منابع هیدروکربوری نقش اصلی را در تامین نیاز فزاینده جهان به انرژی ایفا خواهند کرد.
در صورت تداوم سیاست های کنونی دولت ها - براساس سناریوی پایه گزارش آژانس بین المللی انرژی به نام"دورنمای جهانی انرژی ۲۰۰۵"- نیاز جهانی انرژی در سال ۲۰۱۵، به میزان ۲۵ درصد و در سال ۲۰۳۰ به میزان ۵۰ درصد بیشتر از امروز خواهد بود و نفت و گاز باید تامین کننده دو سوم این افزایش تقاضا باشند.
این پیش بینی ها باید سیاستگذاران را متوجه سه چالش عمده سازد: اول اینکه، افزایش شدید وابستگی مناطق مصرف کننده به واردات از شمار معدودی از کشورها، موجب تشدید نگرانی ها در مورد امنیت عرضه انرژی و مخاطرات اقتصادی حاصل از بالا رفتن بیشتر قیمت ها خواهد شد. دوم اینکه، باید به افزایش انتشار CO۲ به عنوان عامل بر هم زننده توازن و تعادل شرایط آب و هوایی و پایداری دراز مدت نظام انرژی جهانی توجه شود و سوم اینکه، فقر انرژی بسیاری از تهیدست ترین مردم جهان که به خدمات مدرن انرژی دسترسی ندارند، نباید از نظر دور بماند؛ از این رو آینده انرژی ترسیم شده در این سناریوی پایه به هیچ وجه نمی تواند پایدار و قابل قبول به حساب آید.
افزایش تقاضا برای نفت را فقط شمار معدودی از کشورهای دارای ذخایر عظیم به ویژه تولید کنندگان بزرگ خاور میانه و شمال آفریقا می توانند پاسخگو باشند. سهم این گروه از کل تولید نفت جهان، از ۳۵ درصد کنونی به ۳۷ درصد در سال ۲۰۱۵ و ۴۴ درصد در سال ۲۰۳۰ بر اساس سناریوی پایه افزایش خواهد یافت. انتظار می رود که این گروه از تولید کنندگان به اتفاق روسیه، در تامین نیاز مناطق مصرف کننده گاز طبیعی، نقش بسیار مهمی ایفا کنند. روسیه همچنان بزرگ ترین صادر کننده گاز جهان خواهد بود.
در پیش بینی های به عمل آمده فرض بر این است که کشورهای صاحب منابع تمایل دارند که ظرفیت های تولید بیشتری را به وجود آورند تا پاسخگوی تقاضای جهانی به نفت و گازشان در قیمت های مفروض باشند. تولید کنندگان خاور میانه و شمال آفریقا به عنوان یک گروه به بیش از یک میلیارد دلار و روسیه به بیش از ۷۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در فاصله بین سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۳۰ نیاز دارند. صنعت پالایش جهانی نیز نیازمند حدود ۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری ظرف همین دوره است.
اینکه آیا این حجم سرمایه گذاری صورت خواهد گرفت، خود نوعی عدم اطمینان مهم است. سرمایه گذاری های صورت نگرفته در بخش زیربنایی عرضه گاز روسیه و آسیای مرکزی یکی از نگرانی های عمده آژانس بین المللی انرژی است که می تواند در چند سال آینده به کاهش عرضه در اروپا منجر شود.
در این مقاله دو سناریوی دیگر نیز وجود دارد که در آنها فرض براین است که صادرات نفت و گاز تولید کنندگان خاور میانه و شمال آفریقا افزایش خواهد یافت. در سناریوی چهارم هم فرض بر کاهش بیشتر تولید نفت این گروه قرار داده شده که موجب صعود بین المللی قیمت های نفت و به تبع آن قیمت های گاز و زغال سنگ خواهد شد.
قیمت های بالاتر انرژی و کندتر شدن رشد اقتصادی موجب کاهش تقاضا برای انرژی در تمام مناطق و کاهش تقاضا برای تولید نفت و گاز این گروه و به تبع آن وارد آمدن زیان های اقتصادی به هر دو گروه کشورهای تولید کننده و مصرف کننده خواهد شد؛ با وجود این صادرات تولید کنندگان خاور میانه و شمال آفریقا به رشد خود ادامه خواهد داد. بی ثباتی کنونی حاکم بر بازار نفت نشانگر اهمیت و ضرورت انجام سرمایه گذاری های کافی در هر دو بخش بالادستی و پایین دستی است.
با این وصف اعمال قدرتمندانه تر سیاست های دولتی در کشورهای مصرف کننده می تواند جهان را در مسیری از انرژی قرار دهد که با مسیر ترسیم شده در سناریوی پایه و سناریوی چهارم تفاوت بسیار خواهد داشت. در سناریوی سیاست جانشین، نشان داده شده که چنانچه دولت های جهان، سیاست های جدی را در رابطه با نگرانی های زیست محیطی و امنیت انرژی به مرحله اجرا بگذارند، تقاضا برای سوخت های فسیلی و نیز انتشار CO۲ برخلاف آنچه که در سناریوی پایه آمده به مراتب کاهش خواهد یافت. ولی تقاضای جهانی برای انرژی در سال ۲۰۳۰ حدوداً بیش از ۳۰ درصد بالاتر از سطح کنونی آن خواهد بود و از این رو حجم صادرات تولیدکنندگان خاور میانه و شمال آفریقا به میزان چشمگیری افزایش خواهد یافت.
مسلم است که دستیابی به نوعی نظام پایدار انرژی و کاهش وابستگی به نفت و گاز وارداتی، به پیشرفت های عمده فن آوری بستگی دارد که بتواند در روند کنونی تولید و مصرف انرژی تغییرات اساسی را به وجود آورد و اعمال سیاست های رادیکال تر از سیاست های کنونی را طلب می کند.
ایجاد شفافیت بیشتر در بازار نفت و گاز بسیار ضروری است تا هم سازکارهای موثرتری در عرصه تبادل اطلاعات تولید کنندگان و مصرف کنندگان به وجود آید و هم اینکه گفت و گو های آنان از عمق بیشتری برخوردار شود. کشورهای مصرف کننده نگران امنیت عرضه هستند، ولی کشورهای تولید کننده نگران امنیت تقاضا. دولت های کشورهای تولید کننده و مصرف کننده باید در جهت منافع متقابل و نتایج مفید به حال هر دو طرف، با یکدیگر همکاری کنند.

مقاله آژانس بین المللی انرژی ارایه شده در دهمین مجمع بین المللی انرژی، دوحه - قطر، ۲۴-۲۲ آوریل ۲۰۰۶ (۴-۲ اردیبهشت ۱۳۸۵)

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا