سابقه شکل گیری کمیسیون ملی یونسکو در ایران

کشور ایران از جمله كشورهایی است كه از بدو تأسیس سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسكو) به عضویت آن در آمده است. پس از تصویب اساسنامه یونسکو که در نوامبر سال ۱۹۴۶ به امضا نمایندگان چند کشور از جمله ایران رسید، در سی‌ام اردیبهشت ماه ۱۳۲۵ ه. ش. (۱۹۴۵ م.) هیأت دولت ایران نیز با گذرانیدن تصویب نامه ای موافقت خود را با آن اعلام کرد.
در آن زمان, واحدی به نام كمیسیون ملی تعاون فكری، وظیفهٔ هماهنگی میان سازمان های داخلی را با یونسكو عهده دار بود. آقای علی اصغر حكمت در سمت ریاست این كمیسیون قرار داشت و آقای دكتر غلامعلی آذرخشی، ملقب به رعدی آذرخشی، سمت دبیری كمیسیون را به عهده داشت. كمیسیون یاد شده با انتخاب اعضای جدید و انطباق با نیازهای زمان به كمیسیون ملی یونسكو در ایران تغییر نام داد و به طور نیمه رسمی مشغول به كار شد. همزمان نیز دكتر رعدی آذرخشی به عنوان نمایندهٔ ثابت ایران در یونسكو منصوب شد و آقای دكتر ذبیح الله صفا سمت دبیری كمیسیون ملی را عهده دار شد.
عضویت قطعی ایران در یونسكو در پانزدهم تیرماه ۱۳۲۷ از تصویب مجلس شورای ملی وقت گذشت. در این زمان، همان کمیسیون نیمه رسمی که در سال ۱۳۲۵ با عنوان «كمیسیون ملی تعاون فكری» تشکیل شده بود، با انتخاب بعضی اعضای جدید و انطباق وضعیت خود با نیازمندی های جدید به كمیسیون ملی یونسكو تغییر نام یافت و به طور رسمی و قانونی فعالیت خود را آغاز كرد. اما از آن جا که برای تعیین اعضا و حدود فعالیت های كمیسیون ملی یونسكو در هر کشور اساسنامه ای تدوین و اجرا می شود، کمیسیون ملی یونسکو در ایران در بیست و یکمین جلسه خود اساس نامه كمیسیون را در سیزده ماده تنظیم نمود که به پیشنهاد وزارت فرهنگ وقت در جلسه دهم اردیبهشت ۱۳۲۸ به تصویب هیأت وزیران رسید، و متعاقبا در اداره ثبت شرکت ها ثبت و به مورد اجرا گذاشته شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی وقفه ای در فعالیت های كمیسیون ایجاد نشد و با توجه به ابعاد فرهنگی و معنوی انقلاب اسلامی، كمیسیون فعالیت های خود را گسترش داد. به همین لحاظ، این اساسنامه بار دیگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد تجدید نظر قرار گرفت و اساسنامه اصلاحی که با توجه به اهداف و وظایف وسیع تر و متناسب با اصول و ارزش های نظام جمهوری اسلامی ایران در هفده ماده و چهار تبصره تهیه شده بود، پس از تأیید شورای عالی کمیسیون از سوی وزارت فرهنگ و آموزش عالی به هیأت دولت تقدیم شد و نهایتا در جلسهٔ بیست و نهم شهریور ۱۳۶۶ به تصویب رسید. همزمان نیز چگونگی تركیب هیأت نمایندگی ایران در یونسكو در هیأت دولت مورد بحث قرار گرفت و بر حضور كارشناسان و متخصصان حوزه های كاری یونسكو، در هیأت نمایندگی تأكید شد و ریاست هیأت نمایندگی به سطح سفیر ارتقا یافت.
‌●اركان كمیسیون ملی یونسكو در ایران
كمیسیون ملی یونسكو در ایران دارای سه ركن اصلی است:
۱-شورای عالی
۲-شورای اجرایی
۳-دبیرخانه
۱- شورای عالی
شورای عالی كمیسیون ملی یونسكو درایران، كه عالی ترین مرجع تصمیم گیری كمیسیون است، دارای چهارده عضو از شخصیت های عالی رتبهٔ دولتی و علمی می‌باشد. از این تعداد هفت عضو ثابت و هفت عضو غیر ثابت هستند. ریاست شورای عالی و كمیسیون ملی یونسكو در ایران با وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری است. اعضای ثابت شورای عالی به شرح زیر هستند:
۱-وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری
۲-وزیر امور خارجه
۳-وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
۴-وزیر آموزش و پرورش
۵-دبیر كل كمیسیون ملی یونسكو در ایران
۶-رئیس سازمان حفاظت محیط زیست
۷-مدیر عامل سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
هفت نفر عضو غیر ثابت، از میان شخصیت های علمی و فرهنگی كشور، كه از بین اعضای هیأت علمی دانشگاه ها، مراكز آموزش عالی، محققان و هنرمندانی انتخاب می‌شوند كه در زمینه های علمی، فرهنگی، آموزشی، و ارتباطات دارای تجربه باشند. این افراد در اولین دوره از سوی وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری برای مدت ۳ سال انتخاب می‌شوند و در دوره های بعدی از میان دو برابر افرادی كه وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری به اعضای ثابت شورای عالی كمیسیون پیشنهاد می‌كند با رأی مخفی اكثریت اعضا انتخاب می شوند.
شورای عالی كمیسیون با دعوت رئیس كمیسیون حداقل دوبار در سال تشكیل جلسه می‌دهد. جلسات با حضور ده نفر از اعضا رسمیت می‌یابد و تصمیمات آن با حداقل هشت رأی، معتبر خواهد بود. جلسات فوق العاده نیز بر حسب ضرورت و با دعوت رئیس کمیسیون تشکیل خواهد شد.
اهم وظایف شورای عالی كمیسیون ملی عبارت اند از:
- تعیین سیاست و تصویب برنامه های اصولی کمیسیون ملی در قالب برنامه ها و فعالیت های عمومی یونسكو؛
- تصویب گزارش فعالیت های سالانهٔ كمیسیون كه از سوی دبیرخانه تهیه و ارائه شده است؛
- تصویب و توصیه پیرامون تأمین بودجهٔ سالانهٔ كمیسیون ملی؛
- تأیید اعضای پیشنهادی شورای اجرایی كمیسیون به منظور اعزام نمایندگی به كنفرانس عمومی؛
- اظهار نظر درباره توسعه فعالیت های کمیسیون ملی؛
- ایجاد ارتباط بین كمیسیون ملی و سازمان های ذی ‌ربط دولتی و غیر دولتی؛
- همكاری و كمك به طرح ها و برنامه هایی كه با فعالیت های یونسكو منطبق باشد؛
- بررسی و اظهار نظر در خصوص نشریه های ادواری و دیگر انتشارات كمیسیون ملی، و نیز برنامه ریزی برای توسعه و تكمیل آنها.
۲- شورای اجرایی
به منظور تهیه طرح های اجرایی برنامه های كمیسیون ملی و مصوبات شورای عالی، و همچنین پی گیری آنها، شورای اجرایی مركب از ده نفر تشكیل شده است:
۱-رئیس كمیسیون ملی (وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری)
۲-دبیر كل كمیسیون ملی
۳-نمایندهٔ تام الاختیار وزیر آموزش و پرورش
۴-نمایندهٔ تام الاختیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
۵-معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۶-رئیس سازمان میراث فرهنگی كشور
۷-مدیر كل امور سیاسی - بین المللی وزارت امور خارجه
۸-نماینده تام الاختیار سازمان صدا و سیما
۹-نمایندهٔ تام الاختیار سازمان محیط زیست
۱۰- یك نفر از اعضای شورای عالی كمیسیون، که توسط رئیس كمیسیون، از میان شخصیت های علمی و فرهنگی کشور برای مدت سه سال انتخاب می شود.
جلسات شورای اجرایی هر ماه یك بار و با حضور حداقل هفت نفر تشكیل می‌شود و تصمیمات آن با اكثریت مطلق اعضای حاضر معتبر است.
اهم وظایف شورای اجرایی عبارت است از:
- كسب نظر از دولت در خصوص مشاركت در برنامه ریزی، اجرا یا ارزیابی برنامه ها و فعالیت های بین المللی، منطقه ای و ملی یونسكو و پیشنهاد در این زمینه ها به دولت؛
- پی گیری نظرات و پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران در كنفرانس عمومی و سایر مجامع یونسكو؛
- پیشنهاد برنامه و بودجهٔ كمیسیون به شورای عالی با نظر و همكاری دبیرخانه؛
- پیشنهاد اعضای هیأت اعزامی به كنفرانس عمومی به شورای عالی كمیسیون؛
- تصویب شرح وظایف كمیته های تخصصی؛
- پی گیری و نظارت بر پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران در مورد اجرای تصمیم ها و توصیه های یونسكو؛
- هم فكری با دبیر كل در خصوص اعضای هیأت های اعزامی به كنفرانس های منطقه ای و بین الدول؛
- همكاری در زمینهٔ اجرای تصمیمات و توصیه های شورای عالی كمیسیون ملی.
۳- دبیرخانه
دبیرخانه كمیسیون ملی یونسكو در ایران به عنوان مجری مصوبات شورای عالی و برنامه های مصوب، دبیرخانه ای دائمی است كه واحدهای مختلف آن زیر نظر دبیر كل انجام وظیفه می‌كنند. دبیرخانه یكی از سازمان های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری محسوب می‌شود.
دبیرخانهٔ كمیسیون ملی وظایف متعددی را عهده دار است كه از آن جمله اند:
- تهیه طرح برنامه و بودجهٔ سالانه كمیسیون با مشورت شورای اجرایی كمیسیون؛
- تدوین گزارش سالانهٔ فعالیت های كمیسیون؛
- برقراری رابطه میان كمیسیون و سایر مراكز و ارگان های دولتی و انجام مشورت های لازم؛
- تسهیل و توسعه ارتباط با سایر كمیسیون های ملی به ویژه كشورهای منطقه به منظور همكاری در اجرای برنامه ها و مطالعات مشترك مربوطه به فعالیت های یونسكو؛
- انجام مطالعات و تهیهٔ طرح های متناسب با نیازهای كشور در مورد تعلیم و تربیت، علوم، فرهنگ و ارتباطات با همكاری كمیته های تخصصی؛
- نظارت بر اجرای برنامه های یونسكو و تهیهٔ اسناد و مدارك لازم؛
- برقراری ارتباط منظم با نمایندگی دائمی جمهوری اسلامی ایران در یونسكو؛
- تهیه، ترجمه و انتشار كتب و نشریات ادواری یونسكو و سایر موسسات علمی و فرهنگی و تربیتی؛ و
- پی گیری وظایفی كه توسط شورای عالی به دبیرخانه محول می‌شود.
در مورد وظیفه نظارتی دبیرخانه کمیسیون شایان گفتن است که معمولا کمک های مالی یونسکو که در قالب قطعنامه ها و پیشنهادهای ارائه شده به کنفرانس عمومی یا برنامه مشارکت به تصویب می رسد, به حساب کمیسیون ملی یونسکو واریز می شود. دبیرخانه کمیسیون پس از وصول کمک های نقدی، ضمن عقد قراردادهای اجرایی با مجریان طرح ها - که ممکن است همان سازمان های پیشنهاد دهنده طرح ها یا سایر نهادهای ذیربط باشند - برنامه زمان بندی اجرایی را مشخص و وجوه مربوط را طبق مفاد قرارداد در اختیار آن ها قرار می دهد. سازمان های مجری موظفند گزارش نهایی و مالی اجرای طرح ها را در محدوده زمانی تعیین شده برای انعکاس به بخش های مربوط در یونسکو به دبیرخانه کمیسیون تحویل نمایند. بدین ترتیب دبیرخانه کمیسیون عملا بر اجرای طرح ها و ارزیابی آن ها نظارت می نماید.●دبیر كل
دبیر كل از میان شخصیت های علمی – فرهنگی, به پیشنهاد وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری و تأیید هیأت دولت و با حكم وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری منصوب می شود. دبیر کل برای انجام وظایفش دو معاون دارد که عبارتند از:
الف – معاون مطالعاتی
از اهم وظایف معاون مطالعاتی كمیسیون ملی می توان به همكاری در برقراری ارتباط با سازمان های آموزشی، فرهنگی، علمی و ارتباطی كشور به منظور انطباق با برنامه های یونسكو و تأمین نیازهای آنها از محل برنامه های یونسكو، برنامهٔ مشاركت، تأمین كارشناس، اخذ بورس، و سرپرستی و تنظیم امور سمینارها و مجامع یونسكو در ایران، همكاری در تهیه و گردآوری اسناد و آمار و اطلاعات مورد نیاز یونسكو، و نیز همكاری در تنظیم روابط كمیسیون ملی یونسكو در زمینه های مختلف با مقامات داخلی، وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری و وزارتخانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، امور خارجه و سایر سازمان های ذی ربط اشاره كرد.
همكاری در انجام امور مطالعاتی - تحقیقاتی مجلهٔ پیام یونسکو و بولتن خبری كمیسیون و سایر انتشارات كمیسیون ملی، برقراری ارتباط سازمان های كشور با دفاتر و موسسات منطقه‌ای و بین المللی وابسته به یونسكو به منظور ایجاد هماهنگی در فعالیت های مربوط به یونسكو، و همكاری در تنظیم امور مطالعاتی و تحقیقاتی در خصوص سازمان های بین المللی غیر دولتی، بخش دیگری از وظایف معاون مطالعاتی را تشكیل می‌دهد.
كمك به تهیه و تدوین مطالب و گزارش های جامع مورد نیاز دبیرخانه كمیسیون، بررسی و تنظیم اسناد مربوطه به كنفرانس عمومی و شورای اجرایی یونسكو، شركت در كنفرانس عمومی در صورت لزوم و مشاركت در اجرای قطعنامه ها و توصیه نامه ها، همكاری در تنظیم امور مطالعاتی و تحقیقاتی مربوط به كنفرانس عمومی و سایر كنفرانس ها و مجامعی كه زیر نظر یونسكو و دفاتر منطقه ای تشكیل می‌شود، همكاری در امور مطالعاتی و تحقیقاتی و مصوبات شورای عالی و شورای اجرایی كمیسیون ملی، همكاری در برقراری ارتباط با نمایندگی های سازمان های تخصصی سازمان ملل برای دریافت اطلاعات و ایجاد هماهنگی در مورد امور مربوطه به یونسكو و نیز انجام كلیهٔ امور دبیرخانه كمیسیون ملی با همكاری معاون اجرایی, در غیاب دبیر كل, از جمله وظایف معاون مطالعاتی به شمار می‌آید.
ب – معاون اجرایی
از وظایف اصلی معاون اجرایی كمیسیون ملی، همكاری در اجرای مصوبات كنفرانس عمومی اعم از قطعنامه ها و یا برنامه های مشاركت از طریق انعقاد قرارداد با نهادهای اجرایی ذی ربط و نظارت بر مراحل اجرایی آنها، همكاری درتنظیم امور اداری مربوط به كنفرانس عمومی و سایر كنفرانس ها و مجامعی كه زیر نظر یونسكو و مراكز منطقه ای آن تشكیل می شود، مشاركت درانجام امور اداری مربوط در وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری، همكاری در امور اجرایی كمیته های تخصصی كمیسیون ملی و نیز همكاری در اجرای تصمیمات و مصوبات شورای عالی و شورای اجرایی كمیسیون ملی را می‌توان نام برد.
هم چنین نظارت بر برنامه كوپن یونسكو در ایران برای تهیه لوازم آموزشی و كمك آموزشی و سایر تجهیزات مورد نیاز، نظارت بر تنظیم امور مالی و اداری سمینارها و مجامع یونسكو در ایران، همكاری در انجام امور اجرایی مجله پیام, بولتن خبری، و سایر انتظارات كمیسیون ملی، و نظارت در امر چاپ و ترجمهٔ آثار معتبری كه از طرف یونسكو انتشار می‌یابد، را می‌توان از وظایف معاون اجرایی برشمرد.
ایجاد فعالیت در خصوص ارتباط میان سازمان های داخلی و دفاتر و موسسات منطقه ای و بین المللی وابسته به یونسكو به منظور ایجاد هماهنگی در فعالیت های مربوط به یونسكو، همكاری در برگزاری نمایشگاه ها و مسابقات فرهنگی و هنری در قالب برنامه های یونسكو از قبیل نمایشگاه های نقاشی، عكاسی، كتاب و غیره، مشاركت در تنظیم امور اجرایی در خصوص سازمان های بین المللی غیر دولتی و نیز انجام همه امور دبیرخانه كمیسیون ملی یونسكو در ایران با همكاری معاون مطالعاتی و در غیاب دبیر كل، بخش دیگری از وظایف معاون اجرایی راتشكیل می‌دهد.
●ادارات تخصصی
از آنجا كه زمینه فعالیت های اصلی سازمان تربیتی، علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسكو) در پنج رشته تخصصی شامل آموزش، علوم، فرهنگ، ارتباطات و علوم اجتماعی می باشد، در اساسنامه كمیسیون ملی یونسكو در ایران و بر مبنای حوزه های اصلی یاد شده، تشكیل پنج اداره تخصصی پیش بینی شده است. فعالیت عمده هریك از این ادارات، انجام وظایف چهارگانه مشورتی، ارتباطی، اجرایی و اطلاع رسانی در چارچوب تخصصی خود است.
ادارات تخصصی با تشكیل كمیته های ملی، مركب از متخصصان و کارشناسان، مسوولان و صاحب نظران عرصه ها و رشته های مربوطه برای انعكاس برنامه های بین المللی یونسكو در داخل كشور، ایجاد هماهنگی با برنامه های ملی و انتقال نظرات و نتایج این كمیته ها به یونسكو فعالیت می‌كنند. ارتباط مداوم این اداره با مراكز مربوطه در كمیسیون های ملی كشورهای دیگر و همچنین با یونسكو، همكاری و مشاركت بین المللی را در عرصه های گوناگون امكان پذیر می‌سازد.
در ادامه توضیحی مختصر درباره هر یک از ادارات پنج گانه کمیسیون ملی یونسکو در ایران ارائه می شود:
۱- اداره آموزش، که مهمترین وظایف آن را می توان در موارد ذیل خلاصه کرد:
- فراهم آوردن مقدمات شرکت هیأت های ایرانی در کنفرانس های بین المللی و منطقه ای آموزشی؛
- فراهم آوردن مقدمات شرکت کارشناسان، برنامه ریزان و دست اندرکاران مسائل آموزشی کشور در دوره های کارآموزی و بازآموزی کوتاه مدت و میان مدت یونسکو در زمینه مسائل مربوط به آموزش و پرورش؛
- پخش و انتشار اطلاعات آموزشی و در صورت لزوم، ترجمه و معرفی مقالات، نوشته ها و معرفی کتب سودمندی که در این زمینه توسط یونسکو انتشار یافته است؛
- معرفی نوآوری های آموزشی جهان به کمک یونسکو در زمینه سوادآموزی، برنامه ریزی آموزشی، روش های تدریس، شیوه های تألیف کتب درسی و کمک درسی و تهیه وسایل کمک آموزشی به موسسات آموزشی کشور؛
- معرفی فعالیت های آموزشی کشور و نیز ارائه آمارهای مربوط به توسعه آموزش در تمامی سطوح به منظور درج در سالنامه های آماری یونسکو و نیز معرفی و انعکاس دیگر گزارش های رسمی آموزش و پرورش کشور به یونسکو برای اطلاع جهانیان؛
- درخواست اطلاعات آموزشی و مطالب تخصصی از یونسکو بنا به درخواست موسسات آموزشی ذیربط؛
- شرکت فعال در نشست های مرکزی و منطقه ای یونسکو و به خصوص نشست های دوسالانه اجلاس عمومی و ارائه قطعنامه ها و برنامه های مشارکت، به منظور فراهم آوردن شرایط پیشبرد آموزش و پرورش و توسعه بخش های مورد نظر مسوولان آموزشی کشور.
این اداره در طی سالیان در زمینه های آموزش و توسعه پایدار، آموزش پیش دبستانی، آموزش پایه، سواد آموزی، آموزش مداوم، آموزش فنی و حرفه ای، آموزش صلح و حقوق بشر، آموزش علوم و فن آوری، آموزش بازدارنده، آموزش ارزش ها، آموزش مباحث جمعیتی، آموزش چند فرهنگی، آموزش و اشتغال، نوآوری های آموزشی، تحقیقات آموزشی، سیاست گذاری در آموزش، برنامه ریزی آموزشی، آموزش بزرگسالان، تربیت معلم، آموزش و فقرزدایی، و آموزش محیط زیست به فعالیت های پژوهشی، اجرایی و ترویجی پرداخته است. اداره آموزش برای پیشبرد این فعالیت ها با نهادهایی چون وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت کار، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، سازمان نهضت سواد آموزی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همکاری داشته است.۲- اداره علوم، که در خصوص موضوعاتی چون علم در خدمت صلح و توسعه، سیاست گذاری علمی، ظرفیت سازی در زمینه علم و فن آوری، پی گیری کنفرانس جهانی علوم، پایگاه های اطلاعاتی علمی در زمینه های مختلف، استاندارد سازی در علم، شبکه سازی در علم، افزایش همکاری های بین رشته ای، نقش زنان و دختران در علم و فن آوری، اخلاق در علم، شاخص ها و آمار علمی، علوم پایه، بلایای طبیعی، تنوع زیستی و اکوسیستم های مرتبط با آن، پارک های ملی و مناطق حفاظت شده، کنوانسیون های علمی، انرژی های تجدید شونده، ارتباط آب و خاک، آب شناسی و زمین شناسی فعالیت دارد. این اداره برای انجام مأموریت های خود با نهادهایی چون وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری، وزارت نیرو، وزارت مسکن و شهر سازی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی، وزرات نفت, وزارت امورخارجه، وزارت معادن و فلزات، وزارت راه و ترابری، نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران، سازمان محیط زیست، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، سازمان زمین شناسی، سازمان هواشناسی، سازمان بنادر و کشتیرانی، سازمان جنگل ها و مراتع کشور، سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران، مرکز ملی اقیانوس شناسی، دانشگاه ها و مراکز علمی کشور و سازمان های علمی غیر دولتی همکاری می نماید.
۳- اداره فرهنگ، که در حوزه هایی چون فرهنگ و توسعه، سیاست فرهنگی، جهانگردی فرهنگی و طبیعی، شاخص ها و آمار فرهنگی, برنامه ریزی فرهنگی، میراث فرهنگی و طبیعی، ترویج خلاقیت، کنوانسیون های میراث فرهنگی، صنایع دستی، سینما، هنرهای تجسمی و نمایشی، گفتگوی بین فرهنگ ها و تمدن ها، تنوع و کثرت گرایی فرهنگی، کتابخوانی و مسابقات ادبی و هنری فعالیت دارد و در این راستا از کمک نهادهایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان میراث فرهنگی، سازمان ایرانگردی و جهانگردی، سازمان مدارک انقلاب اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، صدا و سیما، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سازمان صنایع دستی، موزه های کشور، بنیادهای فرهنگی و هنری، رسانه ها، سازمان های فرهنگی غیر دولتی، و اتحادیه ناشران و کتابفروشان بهره می برد.
۴- اداره ارتباطات، که در زمینه هایی چون آزادی مطبوعات، استقلال و کثرت گرایی و تنوع فرهنگی رسانه ها، رسانه های محلی و روستایی، زنان و رسانه ها، ابعاد فرهنگی و آموزشی، رسانه های سنتی و الکترونیکی، دسترسی متوازن تر و گسترده تر به اطلاعات، ابعاد اخلاقی و حقوقی و اجتماعی و فرهنگی جامعه اطلاعاتی، توسعه زیرساختارها و ظرفیت سازی در بخش اطلاعات و کاربری فن آوری اطلاعاتی در عرصه های گوناگون به فعالیت می پردازد. در این راستا این اداره از همیاری شورای عالی اطلاع رسانی، شورای عالی انفورماتیک، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت پست و تلگراف و تلفن، وزارت آموزش و پرورش، سازمان صدا و سیما، سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی، مرکز اطلاعات و مدارک علمی، انجمن صنفی روزنامه نگاران، انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، و مراکز علمی و دانشگاهی کشور بهره می برد.
۵- اداره علوم اجتماعی و انسانی، که در حوزه هایی چون توسعه پایدار، مدیریت شهرها، مهاجرت و شهر نشینی، فقر، فلسفه و اخلاق، جوانان و زنان، صلح و حقوق بشر، دموکراسی، تبعیض, بردباری و تفاهم بین المللی، اخلاق زیستی، محیط زیست، دگرگونی های اجتماعی، جهانی شدن، جمعیت و توسعه اجتماعی، شهر سازی و معماری، تربیت بدنی و ورزش فعالیت می کند. این اداره برای انجام وظایفش با نهادهایی چون وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری، وزارت امور خارجه، وزارت کشور، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت مسکن و شهرسازی، پژوهشگاه علوم انسانی، سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان بهزیستی، کمیسیون حقوق بشر اسلامی، شورای عالی جوانان, مرکز ملی جوانان، مرکز امور مشارکت زنان، مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی منطقه آسیا و اقیانوسیه، سازمان های غیر دولتی و آژانس های سازمان ملل فعال در زمینه های علوم اجتماعی و انسانی همکاری می نماید.
در تشکیلات فعلی دبیرخانه کمیسیون، علاوه بر پنج اداره تخصصی، یک اداره دیگر با عنوان «اداره امور عمومی» که عهده دار امور اصلی و پشتیبانی دبیرخانه می باشد، پیش بینی شده است.
- بودجه كمیسیون ملی یونسكو در ایران و نحوهٔ تأمین آن
طبق مادهٔ ۱۷ اساسنامهٔ كمیسیون ملی یونسكو، بودجهٔ كمیسیون از چهار طریق قابل تأمین است:
- وجوهی كه همه ساله در اعتبارات وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری پیش‌بینی می شود و به صورت كمك در اختیار دبیرخانهٔ كمیسیون قرار می گیرد؛
- كمك های دیگر وزارتخانه ها و سازمان های دولتی ذی ربط؛
- كمك ها و هدایای سازمان های غیر دولتی و مردم؛ و
- درآمد های اختصاصی.
در سال های اخیر، بودجه كمیسیون عملاً از دو طریق یعنی كمك وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری, و درآمدهای اختصاصی حاصل از فروش انتشارات داخلی و خارجی و توزیع كوپن تأمین شده است. كمك های سایر سازمان های دولتی ذی ربط، جنبهٔ موردی داشته است.
- اهداف و وظایف كمیسیون ملی یونسكو در ایران
اساسنامهٔ یونسكو در ماده ۷، بند ۱، به تشریح هدف از تشكیل كمیسیون های ملی می‌پردازد و اعلام می دارد:
«هر یك از اعضا با توجه به موقعیت خاص خود اقدامات لازم را برای سهیم كردن گروه های مهم ملی علاقه مند به مسائل آموزشی و پژوهش های علمی و فرهنگی انجام می‌دهد؛ و برای این كار ترجیحا یك كمیسیون ملی به نمایندگی از طرف دولت و گروه های مختلف تشكیل می‌دهد.»
بند ۲ از ماده ۷ ، به وظایف اصلی كمیسیون ملی می پردازد و به عبارتی این كمیسیون ها را پایگاه های اصلی اجرای برنامه های یونسكو در كشورهای خود محسوب می‌كند كه در نقش نهاد رابط، وظیفه ارائه مشاوره و ایجاد هماهنگی میان یونسكو و سازمان های داخلی را بر عهده دارند.
اهداف و وظایف کمیسیون ملی یونسکو در ایران طبق اساسنامه این کمیسیون، مصوب ۲۹ شهریور ۱۳۶۶ هیات دولت عبارتند از:
۱- مشارکت در فعالیت های یونسکو به منظور استقرار صلح و ایجاد تفاهم متقابل میان ملت ها از طریق اشاعه دانش و معرفت و اهتمام در امر نشر فرهنگ و آموزش؛
۲- تلاش برای برقراری، حفظ و بسط عدالت، آزادی و حقوق اساسی افراد انسانی با الهام از اصول اسلامی و اهداف یونسکو از طریق همکاری با سازمان مرکزی یونسکو و موسسات تابعه آن؛
۳- تلاش برای اعتلای فرهنگ و اشاعه ارزش های انسانی و مبارزه با مفاسد اخلاقی، از راه تبادل فکری با صاحبنظران در قلمرو ادیان و مذاهب، تعلیم و تربیت و علم اخلاق؛
۴- کوشش در غنی کردن اندیشه بشری از راه نشر و بسط دانش به منظور اکمال فضیلت های انسانی؛
۵- شناخت فرهنگ های گوناگون جوامع و معرفی فرهنگ اسلامی و میراث فرهنگی ایران؛
۶- تعمیم آموزش و نیز مبارزه با بیسوادی به عنوان مانع عمده تعالی فکری و بسط توسعه فرهنگی، از طریق همکاری با یونسکو و موسسات تابعه؛
۷- همکاری و همگامی در ایجاد نظام نوین ارتباطات به منظور مبادله گسترده اطلاعات در مقیاس جهانی و مقابله با انحصارطلبی قدرت های سلطه جوی جهانی در این زمینه؛
۸- ایجاد ارتباط بین سازمان یونسکو و سازمان های دولتی و غیردولتی کشور که در زمینه های آموزشی، تربیتی، علمی و فرهنگی و ارتباطات فعالیت دارند؛
۹- تسهیل و توسعه ارتباط با کمیسیون های ملی یونسکو در کشورهای دیگر، بویژه کشورهای منطقه، به منظور همکاری در اجرای برنامه ها و انجام مطالعات مشترک؛
۱۰- همکاری در اجرای طرح ها و برنامه هایی که در چهارچوب فعالیت های یونسکو از سوی دولت ارائه می شود؛
۱۱- پیشنهاد بودجه سالانه کمیسیون به وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری؛
۱۲- تعیین مصرف وجوه و اموالی که به عنوان هدیه برای پیشرفت مقاصد یونسکو به کمیسیون ملی تقدیم می شود و نظارت در مصرف آن ها.

منبع : سایر منابع