روشهای مطالعه و آمادگی برای کنکور

آنچه پیش روی شماست حاوی یك روش برنامه ریزی برای مطالعه و بویژه آمادگی برای كنكور است. این روش ممكن است با آنچه در ذهن شماست و یا روشهای ابتدایی مرسوم برنامه ریزی فردی تفاوتهای زیادی داشته باشد، اما پس از مطالعه آن درمی یابید كه كاملاً عملی و مفید بوده و تمام جوانب یك یادگیری مطلوب را داراست. در این روش با استفاده از دقیق ترین دستاوردهای روانشناسی یادگیری می توانید به بهترین شكل از توان و استعداد خود بهره بگیرید.
●اصول اساسی
۱ _ این روش بیشتر به گذشته توجه دارد. چون ابتدا باید امكانات خود را بشناسید و برای این كار هم باید به گذشته توجه كنید. بدون شناخت دقیق توانایی هایتان نمی توانید الگو و برنامه واقع بینانه ای برای آینده تدوین نمایید.
اغلب برنامه های آموزشی از پیش تعیین شده كه شما و یا حتی افراد با تجربه تر برای روزها و هفته های بعد تنظیم می كنید، هرگز اجرا نمی شود. زیرا این برنامه ها همگی یك اشكال اساسی دارند آنها برمبنای تواناییها و امكانات واقعی شما استوار نشده اند. معمولاً این برنامه ها خوش بینانه و بلندپروازانه تنظیم می شوند. ما نمی توانیم برنامه مطالعه و زندگی خود را فقط براساس آرزوها و تمایلات خودمان تنظیم كنیم. متأسفانه در ۹۹ درصد موارد حدس شما از تواناییهای خودتان خوش بینانه است. به همین دلیل معمولاً ارزیابی شخصی دو برابر واقعیت است.
۲ _ برنامه هر كس مخصوص خود او و با دیگری متفاوت است. هر كس در زمینه بهره هوشی، پایه درسی، نقاط قوت و ضعف درس، اهداف آموزشی، عادات و روشهای مطالعه، محیط و شرایط زندگی و تحصیل و میزان اعتماد به نفس با دیگران متفاوت است و برای هر فرد باید برنامه ای متناسب با ویژگیهای خاص خود تنظیم گردد. الگوبرداری از كارهای دوستانی كه موفق بوده اند نیز چندان مفید نیست. چه بسا كاری كه برای كسی بسیار مفید و مؤثر است برای دیگران كاملاً مضر باشد.
۳ _ واحد زمانی این برنامه یك هفته است. یكی از عواملی كه باعث اجرا نشدن برنامه های درسی می شود تنظیم برنامه به صورت ساعت به ساعت یا روز به روز است. در حالی كه در زندگی واقعی ما عوامل بسیاری وجود دارند كه موجب می شوند ما نتوانیم هر روز در ساعت معین همان كاری را كه می خواهیم انجام دهیم، ولی می توانیم این ضعف را در روزهای بعد جبران كنیم. به همین دلیل یك هفته واحد زمانی مناسبتری برای برنامه ریزی است.
اگر ما در طول یك هفته رفتار خود را بررسی كنیم بهتر می توانیم به عدم تعادلهای كار خود پی ببریم و افراط و تفریطها را در كار خود بشناسیم هنگامی كه ساعات مطالعه دروس مختلف را در طول یك هفته جمع می كنیم متوجه می شویم كه درسی را بیشتر یا كمتر از اندازه لازم مطالعه كرده ایم.
هر كس اگر به حال خود گذاشته شود كاری را انجام می دهد كه بیشتر به آن علاقه دارد، همچنین هنگام درس خواندن بیشتر به مطالعه دروسی می پردازد كه در آن موفق تر بوده و نمره كمتری كسب كرده است. باید هر درس را به اندازه اهمیت همان درس و به طور متعادل مطالعه نماییم، و با توجه به قدرت و ضعف مان در آن درس ساعات مطالعه آن را تنظیم نماییم.
۴ _ نقش فعال و خلاق در برنامه ریزی متعلق به شماست. هیچ كس به اندازه شما دلسوز و نگران سرنوشت شما نیست و هیچ كس به اندازه شما از جزئیات كار شما آگاه نیست. در این روش شما می توانید ابتكارات و خلاقیتهای خود را ابراز نمایید. این خود شما هستید كه فعالترین نقش را در برنامه ریزی آموزشی تان دارید. مهم برخورد خلاقانه شما با برنامه ریزی است كه خودتان انجام می دهید.
۵ _ رقیب اصلی شما خودتان هستید. رقیب شما دیگران نیستند، شما در طول سال جاری باید با خودتان مسابقه بدهید. باید هر روزتان از روز قبل و هر هفته تان از هفته قبل بهتر و موفق تر باشد.
سال گذشته از چند درصد توانایی خود
استفاده كرده اید؟
متأسفانه بخش قابل توجهی از توانایی های ما به هدر می رود و ما بدون آن كه به این موضوع توجه كنیم، در پی رقابت و مسابقه با دیگران هستیم سالم ترین، صحیح ترین و موثرترین نوع رقابت، رقابت انسان با خود است. ما باید دائماً تلاش كنیم قابلیتها و تواناییهای خود را بیشتر و بیشتر متحقق نماییم. برای ارزیابی صحیح از كار خود باید دائماً با خود رقابت كنید و ركوردهای كمی و كیفی به دست آمده را ثبت كنید. اگر شما بدانید این هفته چقدر مطالعه كرده اید حتماً در هفته آینده تلاش خواهید كرد ساعات بیشتری درس بخوانید.
●روش اجرایی برنامه ریزی آمادگی كنكور
▪دفتر برنامه ریزی و رسم جدول مطالعات
یك دفتر صد برگ تهیه كنید. دو سه برگ اول آن را سفید بگذارید. سپس هر دو صفحه مقابل هم را به یك هفته اختصاص دهید. در سمت راست آن جدولی به شرح زیر رسم كنید و سمت چپ آن را كه صفحه ارزیابی و تصمیم نام دارد سفید بگذارید تا نكات ویژه ای را كه بعداً اشاره خواهد شد در آن بنویسید.
در صورتی كه در طول سال برنامه آموزشی یا فوق برنامه ای علاوه بر مطالعه درسی و كنكور دارید، در پایان ستون ذكر كنید. (مانند: كلاس، كامپیوتر، زبان، فعالیت ورزشی یا هنری)
اغلب توصیه بر این است كه در سال جاری فعالیت های فوق برنامه خود را به حداقل برسانید یا كاملاً قطع كنید. فعالیتهای ورزشی و هنری در سال جاری، تا حدی كه سبب شادابی جسم و روح شما شود مفید و لازم است. شروع هر هفته را روز شنبه در نظر بگیرید و پایان هفته را روز جمعه، تكمیل جدول را باید از همین امروز شروع كنید و حتی یك روز را هم نباید از دست بدهید. مثلاً اگر امروز دوشنبه است، جدول را از ستون دوشنبه به بعد تكمیل كنید و شروع كار را به تعویق نیندازید لازم نیست تمام خانه های مربوط به دروس مختلف هر روز پر شود زیرا شما نمی توانید تمام دروس را در یك مطالعه كنید. ساعات شروع و پایان مطالعه را لازم نیست بنویسید. زمان مطالعه هر درس از لحظه ای شروع می شود كه شما كتاب را باز می كنید و زمانی خاتمه می یابد كه كتاب را می بندید. كارهای متفرقه ای كه در بین مطالعه انجام می دهید جزو ساعات مطالعه محاسبه نمی گردد و باید از آن كسر شود.
منظور از ساعات مطالعه فقط ساعاتی است كه به تنهایی مطالعه می كنید. ساعات مطالعه با معلم خصوصی و یا رفتن به كلاسهای مختلف جزو ساعات مطالعه محسوب نمی گردد. ساعاتی را كه در هفته برای هر درس به كلاس كنكور رفته اید یا معلم خصوصی داشته اید در ستون آخر ثبت نمایید. این كار را یكبار و در پایان هفته انجام دهید.
جمع ساعات مطالعه را در پایان هر روز محاسبه و ثبت كنید، در غیر این صورت ارزش كارتان از بین می رود، زیرا شما باید بدانید هر روز به نسبت روز قبل چه میزان مطالعه كرده اید تا در روز بعد كمیت و كیفیت كارتان را بالاتر ببرید. اگر روزی اصلاً درس نخواندید، در خانه جمع همان ستون با خودكار قرمز یك صفر بزرگ بگذارید. حتی الامكان هر شب برای روز بعد برنامه ای تنظیم كنید و معلوم كنید كه فردا قصد دارید چه دروسی را مطالعه كنید. در ردیف ما قبل آخر ستون جمع، مجموعه ساعات مطالعه هر هفته را ثبت كنید. این عدد برای شما اهمیت زیادی دارد و باید آن را برای هفته بعد به خاطر داشته باشید تا بهتر كار كنید. همچنین میانگین ساعات روزهای هفته نیز برای شما اهمیت زیادی دارد. برای به دست آوردن آن مجموعه ساعات مطالعه هفته را بر هفت تقسیم كنید. از این طریق سعی كنید تا میزان مطالعه هر روز را از میانگین هفته قبل بالاتر ببرید.
▪صفحه ارزیابی و تصمیم
پس از تكمیل جدول روزانه لازم است به نقد و ارزیابی كارهایتان بپردازید تا اشكالات كارتان را تشخیص داده و برای رفع آن در آینده بكوشید. این ارزیابی را در سه مرحله انجام دهید:
۱ _ پایان هر روز
۲ _ پایان هر هفته
۳ _ پایان هر ماه
نتیجه بررسی ها و همچنین تصمیماتی را كه برای فردا، هفته بعد یا ماه بعد می گیرید در صفحه ارزیابی و تصمیم یادداشت كنید.
عوامل و موارد بررسی شده در صفحه ارزیابی و تصمیم عبارتند از:
۱ _ چقدر مطالعه كرده اید؟
۲ _ آیا مطالعه دروس مختلف متناسب و متعادل بوده است یا خیر؟
۳ _ آیا از بازده كار راضی هستید یا خیر؟
۴ _ اشكال در كجاست؟
به عبارت دیگر ما در بررسی كار مطالعاتی خود به ترتیب به این موضوع توجه می كنیم.
۱ _ كمیت و مقدار كار: در طول روز چند ساعت خوانده اید؟ به جز درس خواندن چه كارهای دیگری انجام داده اید؟ كارهای دیگر تا چه حد ضروری و مفید بوده اند؟ چند ساعت از وقت خود را صرف فعالیت غیردرسی كرده اید؟ چند ساعت از روزتان را هدر داده اید؟
اینها را فقط خودتان می توانید تشخیص دهید. با تشخیص آن سعی كنید فردایتان بهتر از امروز باشد. شما باید خودتان قاضی خود باشید.
۲ _ تناسب و تعادل در كار: برای موفقیت لازم است تعادل و تناسب را در مطالعه دروس مختلف رعایت كرد. یكی از عوامل مهم بررسی جدول روزانه مطالعه، توجه به تناسب مطالعه دروس مختلف است. این كار را باید در پایان هفته، كه ساعات مطالعه دروس مختلف جمع می گردد انجام داد، كه آیا متعادل كار كرده اید یا اینكه در مطالعه تان افراط و تفریط داشته اید و بعضی دروس را كمتر یا بیشتر خوانده اید البته باید در نظر داشت كه وجود اتفاقات و استثنائات غیر منتظره در زندگی اغلب باعث عدم اجرای دقیق برنامه می گردد و اغلب بدون اینكه متوجه باشید عملاً دروسی را بیشتر مطالعه می كنید كه تمایل بیشتری به آنها دارید.
اگر درسی را در یك هفته بیش از اندازه خواندید در هفته بعد میزان آن را كم كنید و دروسی را كه در هفته قبل كم خوانده اید بیشتر بخوانید. نتیجه این بررسی ها و همچنین تصمیماتی را كه برای هفته بعد گرفته اید در صفحه ارزیابی و تصمیم بنویسید.●وضعیت مطلوب كدام است؟
به طور میانگین برای دانش آموزان سال آخر حدود ۵ ساعت مطالعه در روز مطلوب است. البته ممكن است این میزان براساس شرایط آن روز كمتر یا بیشتر شود.
اگر در دوران تحصیل خود به تنبلی عادت كرده اید، نمی توانید یكباره ساعات مطالعه خود را افزایش دهید.سعی كنید برای خود هدفهای غیرواقعی و دور از دسترس تعیین نكنید و به تدریج بر كمیت كار خود بیافزایید.
●حالت متعادل و متناسب درس خواندن برای كنكور چیست؟
علاوه بر افزایش تدریجی ساعات مطالعه باید سعی كنید به طور متعال دروس مختلف را مطالعه كنید. حالت متعادل این است كه هر روز حدوداً سه درس را مطالعه كنید. هر درس را می توانید در حدود ۲ ساعت مطالعه كنید. برای مطالعه دروس پایه ای و فهمیدنی مثل ریاضی، فیزیك، فلسفه و منطق مدت بیشتری را در نظر بگیرید. دروس حفظ كردنی و عمومی را در مدت زمان كوتاهتری مطالعه كنید.
در طول هفته شما باید تمام دروس را بخوانید، البته در طول یك سال و با توجه به نقاط قوت و ضعفتان باید روی بعضی دروس تأكید بیشتری كنید. آنچه مهم است اینكه باید در ابتدای سال روی دروس پایه ای، فهمیدنی و دروسی كه در آنها ضعیف تر هستید بیشتر كار كنید. از میان دروس عمومی، زبان و عربی را در ابتدای سال بیشتر بخوانید. به تدریج كه به پایان سال نزدیك می شوید باید به دروسی كه در آنها قویتر هستید بیشتر بپردازید. در هفته های آخر به هیچ وجه مطالبی را كه یاد گرفتن شان برای شما مشكل است نخوانید و فقط به مرور دروس و مباحثی بپردازید كه در آنها تسلط بیشتری دارید.
●شیوه صحیح مطالعه
این شیوه دارای پنج مرحله است كه در هر یك از این مراحل هدف خاصی دنبال می شود. در واقع این اصل یكی از ویژگیهای مهم این روش محسوب می شود، زیرا ضمن اینكه انرژی روانی و قوای ذهنی فرد در هر مرحله معطوف به یك هدف است و در نتیجه قدرت تمركز و توجه فرد را بیشتر می كند، همچنین از پراكندگی ذهنی جلوگیری می كند و مانع هدر رفتن نیرو و بروز خستگی می شود.
۱- خواندن اجمالی
در این مرحله مبحث مورد نظر را یك بار و بدون هدف یادگیری صرف بخوانید. هدف این مرحله فقط آشنایی با موضوع كلی مورد بحث است.
۲ _ سازماندهی
در این مرحله یك بار دیگر اقدام به خواندن مبحث مورد نظر كنید با این هدف كه نكات اصلی و اطلاعات جزئی را از یكدیگر جدا كنید. نیازی نیست كه به تمام مطالب به طور یكسان اهمیت داده شود، بلكه سطوح مختلف متن، از جمله تز اصلی، نكات اصلی و اطلاعات جزیی دارای سطوح اهمیت متفاوتی هستند. توجه به این تفاوتها موجب درك كامل و نگهداری كامل مطلب و حافظه و نیز همچنین موجب ایجاد یك چهارچوب فكری جهت یادگیری مثبت مراحل بعد می گردد.
۳ _ علامت گذاری و حاشیه نویسی
در این مرحله سعی كنید سطوح اهمیت را توسط علامت هایی از هم متمایز كنید. برای این كار می توانید از علائمی مانند پرانتز، ضربدر، خط كشی، و یا رنگ كردن استفاده كنید. هدف این كار سرعت بخشیدن به امر مرور و یافتن نكات اصلی و مهم متن است. همچنین در حاشیه سمت راست هر پاراگراف با استفاده از یك یا دو عبارت كوتاه، موضوع اصلی مورد بحث در آن پاراگراف را مشخص كنید.
۴ _ خلاصه نویسی
در این مرحله سعی كنید با استفاده از قسمتهای علامت گذاری شده و حاشیه ها، خلاصه ای از آنچه كه تا آن مرحله به ذهن سپرده اید به روی كاغذ بیاورید. ضرورتی ندارد كه مطالب خلاصه شده عیناً به ترتیب مطالب كتاب باشد. نكته بسیار مهم اینكه هر كس فقط می تواند از خلاصه ای كه خود تهیه كرده استفاده كند و این خلاصه نویسی هرگز برای فرد دیگری مفید نخواهد بود، چرا كه هر شخصی براساس تواناییهای هوشی و استعداد یادگیری خاص خود این كار را انجام می دهد.
۵ _ مطابقت
در این مرحله به متن اصلی برگردید و كنترل كنید كه چیزی را از قلم نینداخته باشید. همچنین ساختمان خلاصه تهیه شده را مورد بررسی قرار دهید و در صورت نیاز نسبت به تصحیح و تكمیل آن اقدام كنید.
●موانع تمركز حواس
حواس پرتی غالبا به دو دسته كلی تقسیم می شود:
۱ _ درونی: معمولاً به دلایلی از قبیل بیماری، ضعف، خستگی، گرسنگی، بی خوابی و مانند آن ایجاد می گردد.
۲ _ بیرونی: معمولاً به دلایلی از قبیل مشكلات روحی و عقلی، مشكلات خانوادگی، عدم وجود علاقه، دل زدگی، مشغله ذهنی، تخیلات، شرایط نامساعد جوی، سر و صدا، و مانند آن ایجاد می گردد.
موارد مذكور ، همگی سبب كاهش تمركز حواس می شوند. تمركز حواس، كلید كارآمدی در امر مطالعه به شمار می رود. كلید اساسی تمركز حواس، كاربرد فنونی است كه خواننده را در عمل مطالعه فعال می سازد و سبب ایجاد واكنش در حین مطالعه می شود.
این فنون عبارتند از:
۱ _ سؤال كردن: خواننده را به سمت نویسنده هدایت می كند.
۲ _ استنباط كردن: نتیجه بررسی هایی است كه خواننده از موارد مطالعه شده و نتیجه ای كه از آن می گیرد انجام می دهد.
۳ _ تجسم كردن: كاربرد حواس خواننده و جان دادن به كلمات نویسنده است.
۴ _ علامت گذاری و حاشیه نویسی: خواننده را وامی دارد تا درباره ساختمان مطلب مورد مطالعه تصمیم گیری كند.
۵ _ ربط دادن: خواننده، مطلب و اندیشه های نویسنده را با سایر اطلاعات خود ربط می دهد.
نكات اساسی در مطالعه
۱ _ برنامه مطالعه خود را با دیدی واقع بینانه طرح ریزی كنید و مقدار زیادی از كار را برای یك مدت محدود نگذارید.
۲ _ گاهی كارهای غیرمنتظره و پیش بینی نشده ممكن است برنامه مطالعاتی شما را به هم بزند، بنابراین برای این كارها وقت لازم را پیش بینی كنید.
۳ _ از بهترین ساعات خود برای مطالعه استفاده كنید و درسهای سنگین تر را برای ساعاتی كه بهتر می توانید كار كنید قرار دهید یعنی زمانی كه آمادگی ذهنی شما بیشتر است.
۴ _ مطالب مشابه را با هم نخوانید، زیرا با هم اشتباه می شوند و در كار شما مزاحمت ایجاد می كنند.
۵ _ به آنچه كه یاد می گیرید فرصت دهید تا جا بیافتد، یعنی تحكیم پیدا كند تا بیشتر در حافظه باقی بماند و زود از بین نرود.
۶ _ با فاصله زمانی مطالعه كنید تا یادگیریهای بعدی در یادگیریهای قبلی تداخلی نكنند.
۷ _ سعی كنید آنچه را كه آموخته اید مورد استفاده قرار دهید و به كار بندید و حتی الامكان به آنها فكر كنید.
۸ _ سعی كنید كل مطلب را در نظر بگیرید و روابط بین اجزا را درك كنید.
۹ _ برای مطالعه یك فصل ابتدا عناوین درشت را بخوانید و سپس یك نگاه كلی به فصل بیندازید و اگر خلاصه فصل وجود داشت آن را بخوانید و سپس جزء به جزء مطالب را بخوانید.
۱۰ _ از مطالب مهم یادداشت بردارید.
۱۱ _ روی یك فصل از كتاب زیاد معطل نشوید. درك كامل یك فصل زمانی حاصل می شود كه كل كتاب یا لااقل نصف آن را بخوانید بنابراین ابتدا با سرعت پیش بروید، بعد دوباره به اول كتاب برگردید و مطالعه دقیق مطالب را از سر بگیرید.
۱۲ _ اگر در زمان مطالعه افكار مزاحم و فكر كارهای روزمره در یادگیریهای شما اخلال ایجاد می كند، سعی كنید كه از آنها یادداشت بردارید و هر چه سریعتر آن را از حافظه خود دور كنید.
۱۳ _ مجموعه ساعات خود را در هفته بر حسب اولویتی كه به درس خاص می دهید بین دروس مختلف تقسیم كنید. اولویت بندی درسها بر حسب ضعف شما در آن درس یا اهمیت درس و یا ضریب آن درس معین می شود.
۱۴ _ درسهای سخت را در یك روز یا یك هفته متمركز نكنید.
۱۵ _ سعی كنید پس از هر یك ساعت درس خواندن، پانزده دقیقه به خود استراحت دهید و در این مدت هیچ گونه مطالعه (حتی غیر درسی) نداشته باشید.
۱۶ _ اوقات درس خواندن خود را از كم به زیاد برنامه ریزی كنید. یعنی ابتدا با ساعات كمتر شروع كنید و سپس به مرور تعداد ساعات فعالیت درسی خود را افزایش دهید.
۱۷ _ سعی كنید در خلال برنامه تان به فعالیت های اجتماعی دلخواه و یا سرگرمی و ورزش مورد علاقه تان بپردازید و یا در جمع دوستان و اقوام قرار گیرید.
۱۸ _ حتی الامكان در سكوت و فضای بسته و خلوت مطالعه كنید.
۱۹ _ مكان مطالعه شما باید دارای تهویه مناسب و نور كافی باشد.
۲۰ _ معمولا یادگیری در ساعات اولیه روز بسیار بهتر از ساعات انتهای شب صورت می گیرد.
۲۱ _ داشتن تفكر مثبت و خرید خوش بینانه نسبت به نتیجه امتحان، بهترین تأمین روانی برای استفاده از حداكثر تواناییهاست.
۲۲ _ با قطعه قطعه كردن مطلب هر كتاب و اختصاص دادن هر دوره زمانی به یك قطعه خاص، استرس ناشی از حجم درسها را به حداقل برسانید.

رامین كریمی

منبع : روزنامه همشهری