فضائل و سیره فردی امام موسی بن جعفر علیهمااسلام

●فضایل امام كاظم علیه السلام از نگاه شیخ مفید(ره)
شیخ مفید رضوان الله علیه فرموده: ابوالحسن موسی بن جعفر علیه السلام عابدترین و فقیه‏ترینِ اهل زمانش بود، از همه سخی‏تر و از لحاظ كرامت نفس در عالی‌ترین درجه قرار داشت... نوافل شب را می‏خواند تا به وقت صبح می‏رسید، و بلافاصله نماز صبح را می‏خواند، آنگاه تا طلوع آفتاب به تعقیب و ذكر الله اشتغال داشت، بعد سر به سجده می‏گذاشت و مشغول دعا و حمد بود تا نزدیكی ظهر.(۱)
بسیار اوقات این دعا را می‌خواند: «اللهمّ اِنّی اسالك الرّاحهَٔ عند الموت والعفو عند الحساب» و آن را تكرار می‏فرمود و از جمله دعاهایش آن بود كه: «عظُم الذّنب من عبدك فلیحسن العفو من عندك.»
از ترس خدا گریه می‏كرد تا جایی كه اشك از محاسنش جاری می‏شد، از همه مردم بیشتر به خانواده‏اش و ارحامش می‏رسید، شب‌ها به فقراء اهل مدینه سر می‏زد و زنبیل‌های حاوی مال و پول نقره و آرد و خرما برای آنها می‏برد، آنها نمی‏دانستند آورنده اینها كیست... موقع احسان دویست دینار تا سیصد دینار احسان می‏كرد، كیسه‏های احسان موسی‏بن جعفر علیه السلام، ضرب المثل بود...
مردم از او بسیار روایت نقل كرده‏اند و او افقه اهل زمان و كتاب خدا را از همه بهتر حافظ بود، صوتش در قرائت قرآن از همه نیكوتر بود؛ چون قرآن می‏خواند محزون می‏شد، آنها كه قرائت او را می‏شنیدند گریه می‏كردند.مردم مدینه او را «زین المتهجّدین» می‏نامیدند، "كاظم" لقب یافت زیرا كه خشم خود را فرو خورد و بر ظلم ظالمان صبر كرد.(۲)
یکی از اقدامات آن حضرت مبارزه منفی و عدم تسلیم در برابر طاغوت و متنفر كردن مردم از دستگاه ظلم و جور بود؛ دلیل این مدعا زندانی شدن آن حضرت و سالها در زندان ماندن و شهادت در زندان است و دیگر آن كه آن حضرت صفوان جمال را وادار به فروش شترهایش كرد تا هارون الرشید حتی در رفتن به حج آنها را كرایه نكند و امام به وی فرمود: هر كه بقای هارون را دوست دارد ولو به مدت دادن كرایه شتران، در قیامت با او محشور خواهد بود.
●عبادت
عبدالله قروی از پدرش نقل می‌کند: محضر فضل بن ربیع رفتم، او در پشت بام نشسته بود، گفت: نزدیك بیا، نزدیك رفتم تا محاذی او شدم، گفت: به آن اتاق نگاه كن؛ نگاه كردم، گفت: چه می‏بینی؟ گفتم: یك لباس كه به زمین انداخته‏اند. گفت: دقت كن؛ به دقت نگاه كردم، گفتم: مردی را می‏بینم كه در حال سجده است .
گفت: او را می‏شناسی؟ گفتم: نه، گفت: او مولای تو است، گفتم: مولای من كیست؟ گفت: خود را به نادانی می‏زنی؟! گفتم: نه، من برای خود مولایی نمی‏شناسم. گفت: این ابوالحسن موسی بن جعفر است، من شب و روز حال او را زیر نظر دارم، او را همیشه در این حال یافته‏ام، او نماز صبح را می‏خواند، تا طلوع آفتاب به تعقیب می‏نشیند، بعد سر به سجده می‏گذارد تا ظهر می‏رسد، به بعضی از خدمتكاران زندان گفته است چون ظهر شود او را خبر كند. وقتی كه غلام، اعلام ظهر می‏كند، برخاسته بدون وضو شروع به نماز می‏كند، از آن می‏دانم كه در سجده نخوابیده است .(۳)
●دعا برای مومن
‎علی بن ابراهیم از پدرش نقل كرده: عبدالله بن جندب را در موقف حج (ظاهراً عرفات) دیدم، بهتر از او كسی را در آن جا ندیدم، دست به آسمان برداشته مرتب دعا می‏كرد و اشك چشمانش بر صورتش جاری بود و به زمین می‏ریخت چون مردم از وقوف برگشتند، گفتم یا ابا محمد! من بهتر از موقف تو ندیدم. گفت: به خدا قسم دعا نكردم مگر برای برادران مؤمن، چون ابوالحسن موسی بن جعفر علیه السلام به من فرمود: هر كه برای برادر مؤمنش در پشت سر دعا كند، از عرش ندا می‏شود: آگاه باش برای تو صد هزار برابر آن است، «و ذلك ان اباالحسن موسی بن جعفر علیه السلام أَخبرنی انه من دعا لاخیه بظهر الغیب نودی من العرش‌ها، و لك ماهٔ الف ضعفٍ مثلِه.» من خوش نداشتم صد هزار برابر ضمانت شده را بگذارم برای یك دعایی كه نمی‏دانم مستجاب خواهد شد یا نه.( ۴)
●فتوای امام كاظم علیه السلام
حسن بن علی بن نعمان گوید: وقتی كه مهدی عباسی مسجدالحرام مكه را توسعه داد، خانه‏ای در مربع شدن مسجد باقی ماند، مهدی از صاحبان خانه خواست كه آن را بفروشند تا داخل مسجد الحرام كند، ولی آنها حاضر به فروش نشدند.
مهدی از فقها فتوا خواست، همه گفتند: چیز غصبی نمی‏شود داخل در مسجدالحرام شود و جزء آن باشد، علی بن یقطین گفت: یا امیرالمؤمنین! اگر مشکل را به موسی بن جعفر بنویسم، راهی می‌دهد.
مهدی عباسی به حاكم مدینه نوشت از موسی بن جعفر بپرس: "خانه‏ای است می‏خواهیم داخل در مسجدالحرام بكنیم، صاحبانش حاضر به فروش نیستند، در این امر چاره چیست؟" حاكم آن را از امام علیه السلام پرسید، حضرت فرمود: ناچاریم كه جواب بدهیم؟ گفت: آری، ضرورتی است كه پیش آمده است.
فرمود: بسم الله الرحمن الرحیم اگر كعبه بعد از خانه ساختن مردم ساخته شده است، مردم به اطراف آن سزاوارترند و اگر مردم به اطراف كعبه آمده‏اند، كعبه به اطرافش اولی است:
«بسم الله الرحمن الرحیم ان كانت الكعبهٔ هی النازلهٔ بالناس فالناس اولی بفنائها و ان كان الناس هم النازلون بفناء الكعبهٔ فالكعبهٔ اولی بفنائها.»
امام صلوات الله علیه یكی از احكام و مصادیق حریم را در اینجا بیان فرموده است و چون خانه اطراف كعبه، بعد از كعبه ساخته شده بود، حق كعبه در توسعه مقدم بود.
مهدی چون نامه را خواند، بوسید و دستور داد خانه مزبور را خراب كرده داخل مسجد نمایند. صاحبان خانه محضر امام علیه السلام آمدند كه به مهدی نامه بنویسد اقلاً قیمت خانه را بدهد، امام مرقوم فرمود مقداری به آنها پول بدهد، مهدی آنها را با پول راضی كرد.( ۵)
روزی امام كاظم علیه السلام در بغداد از کنار خانه بُشر حافی عبور می‏كرد، صدای ساز و آواز شنید، در این بین كنیزی از خانه بیرون آمد تا خاكروبه را بیرون ریزد.
امام علیه السلام به او فرمود: صاحب این خانه آزاد است یا عبد؟ گفت: آزاد است. امام فرمود: راست گفتی، اگر عبد بود از مولایش می‏ترسید.
●امام كاظم علیه السلام و قیام علمی
در زمان حضرت كاظم صلوات الله علیه برای قیام مسلحانه بر علیه طاغوت و تشكیل حكومت اسلامی، زمینه‏ای فراهم نبود، وگرنه بر آن حضرت واجب بود كه دست به كار شود و حكومت اسلامی به وجود آورد، چنانكه از قیام حسین بن علی شهید فخ كه مورد تایید امام علیه السلام بود معلوم گردید، حضرت به او فرمود: مردم فاسقند، كاری از پیش نخواهی برد.
ولی برای مبارزه منفی و قیام علمی و ارشاد مردم، شرایط آماده بود، بدین جهت، امام فعالیت خویش را در دو جبهه آغاز فرمود، یكی مبارزه منفی و عدم تسلیم در برابر طاغوت و متنفر كردن مردم از دستگاه ظلم و جور، دلیل این مدعا زندانی شدن آن حضرت و سالها در زندان ماندن و شهادت در زندان است و دیگر آن كه آن حضرت صفوان جمال را وادار به فروش شترهایش كرد تا هارون الرشید حتی در رفتن به حج آنها را كرایه نكند و امام به وی فرمود: هر كه بقاء هارون را دوست دارد ولو به مدت دادن كرایه شتران، در قیامت با او محشور خواهد بود.
دیگری در جهت ارشاد و هدایت مردم و نشر احكام و تربیت افراد، شیخ مفید در ارشاد فرموده: مردم روایات بسیاری از آن حضرت نقل كرده‏اند و آن حضرت افقه اهل زمان خویش بود.(۶)
مرحوم شیخ طوسی در رجال نام دویست و هفتاد و دو نفر از روایان را ذكر كرده كه همه از آن حضرت نقل حدیث كرده‏اند، مطالعه نام آنها در همان كتاب بسیار دیدنی است، با مراجعه به كتب اربعه و بحار و امثال آن خواهیم دید كه بخش قابل توجهی از احكام و اعتقادات و اخلاق اسلامی و تفسیر توسط آن جناب بوده است.
وصیت آن حضرت به هشام كه در كافی: كتاب العقل و الجهل ص ۱۳ - ۲۳ و در تحف العقول در ذكر ارشادات آن حضرت نقل شده، حائز اهمیت است. علی بن جعفر برادر آن حضرت كه از تربیت شدگان آن حضرت و از خواص آن بزرگوار بود همه «كتاب المناسك و المسائل» را از آن حضرت نقل كرده است.
مرحوم مجلسی همه آن كتاب را در بحارالانوار ج ۱۰ از صفحه ۲۴۹ تا صفحه ۲۹۱ یعنی در چهل و یك صفحه آورده است تحت عنوان «ما وصل الینا من اخبار علی بن جعفر عن اخیه موسی علیه السلام...» و آنها حدود چهار صد و هیجده سؤال و جواب است كه به صورت: «سالته... قال» منقول است. شیخ طوسی در اختیارالرجال فرموده: امامیه اتفاق دارند بر شش نفر از فقها از اصحاب امام كاظم و امام رضا علیهماالسلام و آنها عبارتند از: یونس بن عبدالرحمان، صفوان بن یحیی، بیّاع سابری، محمد بن ابی عمیر، عبدالله بن مغیره، حسن محمود سرّاد و احمد بن ابی نصر بزنطی. (۷) اینك به عده‏ای از بزرگان و فقهاء و محدثین كه از تربیت یافتگان آن حضرت و پدرش امام صادق و پسرش امام رضا (علیهم السلام) بوده‏اند، اشاره می‏كنیم.
۱- یونس عبدالرحمن مولی آل یقطین. در فهرست شیخ آمده كه او بیشتر از سی كتاب در احكام جمع و تألیف كرده است. صدوق فرمود: از ابن الولید شنیدم می‏فرمود: روایات كتب یونس همه صحیح است مگر آنچه محمد بن عیسی بن عبید به تنهایی از او نقل كرده است.
نجاشی در رجال خود فرموده: در میان اصحاب ما متقدم و عظیم المنزلهٔ بود. در ایام هشام بن عبدالملك متولد شد، امام صادق علیه السلام را در میان صفا و مروه دید ولی از وی چیزی نقل نكرده و از امام كاظم و امام رضا علیهماالسلام روایت نقل فرموده است؛ امام رضا علیه السلام در علم و فتوا دادن به او اشاره می‏كرد.
ابوهاشم جعفری گوید: كتاب «یوم و لیلهٔ» یونس را به امام حسن عسكری علیه السلام عرضه كردم، فرمود: این كتاب تصنیف كیست؟ گفتم: تصنیف یونس آل یقطین است. فرمود: «اعطاه الله بكل حرف نوراً فی الجنهٔ.»
۲- صفوان بن یحیی. شیخ طوسی در فهرست می‏فرماید: صفوان بن یحیی كه لباس سابری خرید و فروش می‏كرد، اوثق اهل زمانش در نزد اصحاب حدیث و عابدترین اهل روزگارش بود. روزی صد و پنجاه ركعت نماز می‏خواند و سالی سه ماه روزه می‏گرفت و هر سال زكات مالش را سه برابر می‏داد.
او و عبدالله جندب و علی بن نعمان در بیت الله الحرام عهد كردند كه اگر یكی از دنیا رفت، بقیه بعد از او نماز او را بخوانند، روزه او را بگیرند، حج او را به جای آورند و زكات او را بدهند، دو رفیقش قبل از او از دنیا رفتند، لذا صفوان به عهد خود عمل می‏كرد.
او از حضرت رضا و امام جواد و امام هادی علیهم السلام روایت كرده و نیز از چهل نفر از اصحاب امام صادق علیه السلام نقل حدیث می‏كند و كتب متعددی دارد و از موسی بن جعفر علیهماالسلام مسائلی و روایاتی دارد.
نجاشی فرموده: صفوان بن یحیی ثقهٌٔ ثقهٌٔ عَینٌ. از حضرت رضا علیه السلام روایت نقل كرده و در نزد آن حضرت مقام شریفی داشت، كشّی او را در رجال امام كاظم علیه السلام ذكر كرده. وكیل امام رضا و امام جواد علیهماالسلام بود، به طرف مذهب واقفیه نرفت. او در سال دویست و ده وفات یافته است.
۳- محمد بن ابی عمیر. نجاشی فرمود: كنیه‏اش ابو احمد و بغدادی الاصل است. امام كاظم علیه السلام را ملاقات كرد و از او احادیث بسیاری شنید و در بعضی احادیث، امام او را أبا احمد خطاب كرده است و نیز از حضرت رضا علیه السلام حدیث نقل كرده، در نزد خاصه و عامه دارای منزلت است. شیخ در فهرست فرمود: «و كان من أوثق الناس عندالخاصهٔ و العامهٔ و أنسكهم نسكاً.»
او کسی است كه وقتی به هارون الرشید خبر دادند: كه او نام‌های همه شیعه را در عراق می‏داند، هارون او را گرفت و گفت: نام شیعیان را بگو، او قبول نكرد، او را لخت كرده و آویزان نموده و صد ضربه شلاق زدند. می‏گوید: تحمل فشار به قدری سخت شد كه عنقریب بود نام شیعیان را فاش كنم، ناگاه ندای محمد بن یونس بن عبدالرحمان را شنیدم كه می‏گفت: ابن ابی عمیر! از خدا بترس، و جایگاه خود را در نزد خدا بیاد آور. این گفته باعث قوت قلب شد كه تحمل كردم و نگفتم والحمدلله؛ و در آن گرفتاری بیشتر از صد هزار درهم ضرر دید. (رجال كشی)
او چهار سال به علت طرفداری از امامت به زندان رفت؛ خواهرش كتاب‌های او را دفن كرد و کتب از بین رفت. به قولی خودش آنها را در غرفه‏ای گذاشته بود كه باران بر آنها جاری گردید و شسته شدند، لذا از حفظ، نقل حدیث می‏كرد. اصحاب ما بر مراسیل او اعتماد كرده‏اند، كتاب‌های زیادی تألیف كرده است. او در سال دویست و هفده به جوار حق پیوست. (رجال نجاشی)
سندی بن شاهك به امر هارون او را صد و بیست تازیانه زد و در حبس افكند، او بیست و یك هزار درهم داد تا خلاص شد... از مردی ده هزار درهم طلب داشت. آن مرد خانه خود را به ده هزار درهم فروخت، پولش را پیش ابن ابی عمیر آورد و گفت: این طلب تو است.
گفت: این پول از كجاست؟ آیا به ارث برده‏ای یا كسی به تو بخشیده است؟ گفت: خانه‏ای را فروخته‏ام، پول آن است. ابن ابی عمیر گفت: ذریح محاربی از امام صادق علیه السلام به من نقل كرد كه فرمود: «لا یُخرج الرجل من مَسقط رأسه بالدّین» یعنی به علت قرض، مرد را از خانه‏اش بیرون نمی‏كنند. لذا این پول‌ها را قبول نمی‏كنم با آن كه به خدا قسم فعلاً به یك درهم نیز احتیاج دارم (تحفهٔ الاحباب).
ببین تربیت امامان صلوات الله علیهم چه مردانی به وجود آورده است. اگر انسان خودش خانه‏اش را بفروشد و بیاورد مانعی ندارد، ولی آن بزرگوار احتیاط كرده است.
۴- عبدالله بن مغیره ابو محمد بجلی. نجاشی فرموده: ثقهٔ ثقهٔ، كسی در جلالت و دین و ورع به او نمی‏رسد، از ابی الحسن موسی بن جعفر علیه السلام حدیث نقل كرده و گویند سی كتاب تألیف نموده است.
كشی در رجال خود نقل كرده: عبدالله بن مغیره گوید: قول واقفی‌ها را قبول كرده بودم. به حج مشرف شدم، به وسوسه و تردید افتادم، به پرده كعبه چسبیده و گفتم: خدایا! مطلوب و اراده مرا می‏دانی، مرا به بهترین ادیان هدایت كن. در آن وقت به دلم افتاد كه محضر امام رضا علیه السلام بروم، به مدینه آمدم و به در خانه آن حضرت رفتم. به غلام آن حضرت گفتم: بگو مردی از اهل عراق اجازه ورود می‏خواهد. در این بین صدای امام را شنیدم كه فرمود: عبدالله بن مغیره! داخل شو، داخل خانه شدم، امام چون به من نگاه كرد، فرمود: خدا دعایت را قبول فرمود و تو را به دین خود هدایت كرد. گفتم: «اشهد انك حجهٔ الله و امینه علی خلقه.»۵- علی بن جعفر صادق علیه السلام، برادر امام كاظم و از تربیت شدگان آن حضرت است و زمان چهار امام را درك كرده است. مفید رحمهٔ الله در ارشاد فرموده: علی بن جعفر رضی الله عنه از راویان حدیث، صحیح العقیده، شدیدالورع و كثیرالفضل است؛ ملازم برادرش موسی بن جعفر علیه السلام بود و از وی روایات بسیاری نقل كرده است (ارشاد: ص ۲۶۹) شیخ در فهرست فرموده: «علی بن جعفر... جلیل القدر ثقهٔ و له كتاب المناسك و مسائل اِلأَ خیه موسی بن جعفر علیه السلام سأله عنها.»
در مناقب فرموده: از جمله ثقات آن حضرت، حسن بن علی بن فضال كوفی، عثمان بن عیسی، داوود بن كثیر رقی، و علی بن جعفر صادق علیه السلام است و از خواص اصحابش علی بن یقطین، ابوالصلت عبدالله بن سلام، اسماعیل بن مهران، علی بن مهزیار، ریان بن صلت، احمد بن محمد حلبی، موسی بن بكیر واسطی و ابراهیم بن أبی البلاد كوفی است. (ج ۴، ص ۳۲۵)
●موعظه امام كاظم و بُشر حافی‏
ابونصر بشر بن الحارث معروف به «بشر حافی» از اولاد روساء و درباریان بود، اغلب به لهو و لعب و بیعاری و كارهای قبیح اشتغال داشت، چنان كه رسم اینگونه اشخاص است .
روزی امام كاظم علیه السلام در بغداد از کنار خانه او عبور می‏كرد، صدای ساز و آواز شنید، در این بین كنیزی از خانه بشر بیرون آمد تا خاكروبه را بیرون ریزد.
امام علیه السلام به او فرمود: صاحب این خانه آزاد است یا عبد؟ گفت: آزاد است. امام فرمود: راست گفتی، اگر عبد بود از مولایش می‏ترسید. كنیز به خانه برگشت، بشر كه بر سفره شراب نشسته بود، گفت: چرا تأخیر كردی؟!
گفت: با مردی سخن می‏گفتم كه چنین گفت. بشر كه معنی كلام را فهمید پا برهنه در عقب امام علیه السلام دوید، تا خود را به امام رسانید و به دست آن حضرت توبه كرد و اعتذار نمود و گریست. (الكنی و الالقاب - حافی).
او بالاخره از زهّاد عصر خود گردید. مواعظ بسیاری از او در كتب اخلاق نقل شده است. گویند: بعد از آن دیگر كفش نپوشید و پیوسته پا برهنه بود كه لقب حافی (پا برهنه) یافت. لفظ بشر بضم اول بر وزن «عذر» است.
●امام كاظم علیه السلام و صفوان بن مهران
صفوان بن مهران جمال گوید: روزی به خدمت ابوالحسن اول (امام كاظم علیه السلام) رسیدم. فرمود: صفوان! همه چیز تو خوب است، مگر یك چیز. گفتم: فدایت شوم، آن كدام است؟!
فرمود: آن كه شتران خود را به هارون رشید كرایه می‏دهی، گفتم: به خدا قسم من برای تكبر، افتخار، شكار و لهو كرایه نمی‏دهم، بلكه فقط برای سفر مكه كرایه می‏دهم، وانگهی خودم با شتران نمی‏روم، بعضی از غلامان خود را می‏فرستم.
فرمود: یا صفوان! آیا پول كرایه را مقروض می‏مانی یا در اول می‏دهند؟ گفتم: بعد از عمل حج می‏دهند. فرمود: دوست داری زنده بمانند تا كرایه تو را بدهند؟ گفتم: آری.
فرمود: هر كه بقاء آنها را دوست دارد، با آنهاست و هر كه با آنها باشد اهل آتش است .
صفوان گوید: رفتم همه شتران را فروختم. هارون چون از این كار مطلع شد، مرا خواست و گفت: گزارش رسید كه شتران خود را فروخته‏ای، گفتم: آری، گفت: چرا؟ گفتم: خودم پیر شده‏ام، غلامان نیز درست كار نمی‏كنند.
گفت: هیهات هیهات، می‏دانم كدام كس به این كار دلالت كرده است، موسی بن جعفر به این عمل اشاره كرده است. گفتم: مرا با موسی بن جعفر چه كار؟ گفت: ساكت باش، به خدا اگر حسن مصاحبتت نبود تو را می‏كشتم .(۸)
نگارنده گوید: صفوان بن مهران أسدی از راویان موثق و از اهل كوفه بود، و از احادیث امامان صلوات الله علیهم كتابی نوشته است. او از كرایه دادن شتران امرار معاش می‏كرد، كه صفوان جمال نام گفته بود، او دفعات متعددی حضرت صادق صلوات الله علیه را از مدینه به كوفه و بغداد آورده است.
او همان است كه زیارت وارث و دعای علقمه و زیارت رجبیه امام حسین صلوات الله علیه را از امام صادق علیه‌السلام نقل كرده است، رضوان الله علیه.
●امام كاظم علیه السلام و مرد عُمَری‏
مفید رحمهٔ الله نقل می‏كند: در مدینه مردی بود از نسل عمربن الخطاب. او امام كاظم علیه السلام را اذیت می‏كرد؛ هر وقت آن حضرت را می‏دید به او و علی بن أبی طالب علیه السلام ناسزا می‏گفت. بعضی از یاران امام گفتند: اجازه بدهید او را بكشیم، حضرت آنها را از این كار به سختی نهی كرد.
حضرت از حال آن مرد عمری پرسید. گفتند: او در بعضی از نواحی مدینه به شغل زراعت مشغول است. امام بر مركب خویش سوار شده به دیدار او رفت و داخل مزرعه او شد. عمری فریاد كشید: زراعت مرا پایمال نكن، امام به حرف او اهمیت نداد تا خودش را به او رسانید. و نزد او نشست و با او شوخی و خوشرویی كرد، بعد فرمود: برای این زراعت چقدر خرج كرده‏ای؟ گفت: صد دینار، فرمود: چقدر امید داری عایدت شود؟ گفت: علم غیب نمی‏دانم، فرمود: من گفتم: چقدر امید داری؟ گفت: دویست دینار.
امام كیسه‏ای به او داد كه سیصد دینار داشت، فرمود: مزرعه‏ات نیز مال تو باشد، خدا آنچه امید داری به تو روزی فرماید. مرد عمری برخاست، سر مبارك امام را بوسید و از گذشته‏ها معذرت خواست. امام تبسم فرمود و به مدینه برگشت و چون به مسجد داخل شد دید مرد عمری در مسجد نشسته و می‏گوید: «الله اعلم حیث یجعل رسالته».
یاران مرد عمری پیش او آمده گفتند: چه شده!؟ چرا عوض شده‏ای؟! گفت: آنچه را كه گفتم شنیدید؟ آنگاه شروع به دعا كردن برای امام كرد. با او مخاصمه كردند، او نیز با آنها مخاصمه نمود، امام چون نزد یاران خویش آمد، فرمود: كدام كار بهتر بود، آنچه شما گفتید، یا آنچه من كردم؟ كار او را با مقداری پول اصلاح كردم و از شرش راحت شدم.(ارشاد: ص ۲۷۸).
●امام صلوات الله علیه و حمّادبن عیسی‏
ثقه جلیل حمادبن عیسی گوید: در شهر بصره به خدمت حضرت ابوالحسن موسی بن جعفر رسیدم، گفتم: فدایت شوم، از خدا بخواه به من خانه‏ای و همسری و فرزندی و خدمتكاری و پنجاه دفعه زیارت حج روزی فرماید، امام دست به دعا برداشت كه:
«اللهم صل علی محمد و آل محمد و ارْزُق حمّادبن عیسی داراً و زوجهًٔ و ولداً و خادماً والحّج خمسین سنهًٔ.»
حماد گوید: چون حج را پنجاه بار گفت، دانستم كه بیشتر از پنجاه بار حج نخواهم كرد. آنگاه حماد به راوی حدیث گفت من در اثر دعای امام چهل و هشت بار حج رفته‏ام، این خانه من است كه خدا روزی كرده و این همسر من است كه در پس پرده سخن مرا می‏شنود و این پسر من و این خدمتكار من است، كه خدا عطا فرموده است.
راوی گوید: حماد بعد از آن دو بار نیز به حج رفت كه پنجاه حج شد، بار پنجاه و یكم برای حج حركت كرد و با ابوالعباس نوفانی هم كجاوه بود. چون به میقات رسید، داخل آب شد كه غسل كند، در آن بین سیل آمد و او را غرق كرد و قبرش در «سیاله» (محلی در حجاز) واقع است. (رجال كشی - حماد). بدین طریق نتوانست حج پنجاه و یكم را به جا بیاورد.
حماد بن عیسی یكی از روایان موثق راستگوست، ابوالعباس نجاشی در رجال خود می‏فرماید: او از امام صادق و امام كاظم و امام رضا علیهم السلام حدیث نقل كرده و در زمان امام جواد صلوات الله علیه فوت كرده است، گوید: از امام صادق علیه السلام هفتاد حدیث شنیدم، پیوسته در آنها شك می‏كردم تا به بیست حدیث اختصار نمودم.
●امام كاظم صلوات علیه و علی بن یقطین‏
مردی به نام محمد بن علی صوفی نقل می‏كند: ابراهیم جمال كه شغل شترداری داشت برای عرض حاجتی محضر علی بن یقطین وزیر آمد، علی او را اجازه ورود نداد و رد كرد. اتفاقاً در آن سال علی بن یقطین به حج مشرف شد و در مدینه به زیارت امام كاظم علیه السلام آمد، امام به او اجازه ورود نداد. علی بن یقطین در روز دوم امام را ملاقات كرد و گفت: مولای من! گناه من چیست؟!
امام فرمود: من از ورود تو مانع شدم، زیرا كه تو از ورود برادرت ابراهیم جمال مانع شدی و نگذاشتی پیش تو بیاید، خدا عمل تو را قبول نخواهد فرمود، مگر آن كه ابراهیم جمال از تو بگذارد.
علی گفت: سرور من و مولای من! این چطور ممكن است، من در مدینه هستم و او در كوفه!!! امام فرمود: چون شب رسید به تنهایی به قبرستان «بقیع» برو، بی آن كه كسی از یارانت بداند، خواهی دید در آن جا اسب اصیلی زین كرده آماده است، آن تو را به كوفه خواهد رسانید.
علی بن یقطین شب به «بقیع» آمد و بر آن مركب سوار شد، بعد از كمی آن اسب او را در كوفه به در خانه ابراهیم جمال رسانید، علی در را زد و گفت: من علی بن یقطین هستم .
ابراهیم از درون خانه صدا زد: علی بن یقطین وزیر در خانه من چه می‏كند؟ علی بن یقطین گفت: كار من بزرگ است، آنگاه اجازه گرفت و داخل شد گفت: ای ابراهیم! سرورم موسی كاظم علیه السلام مرا قبول نكرده مگر آن كه تو از من عفو كنی. گفت: خدا تو را بیامرزد.
علی بن یقطین گفت: من صورتم را به زمین می‏گذارم، تو قدم بر صورت من بگذار. ابراهیم گفت: این كار را نكنم، علی بن یقطین اصرار كرد كه بكن، ابراهیم پا به صورت علی می‏گذاشت و علی می‏گفت: خدایا! شاهد باش.
بعد از خانه ابراهیم بیرون آمد، سوار آن اسب شد و اسب همان شب، او را به در خانه امام رسانید، امام علیه السلام به او اجازه ورود داد و قبولش فرمود.(۹)
نگارنده گوید: نظیر این مطلب در نوادر حضرت باقر علیه السلام در قضیه «یادر جان» گذشت؛ امامان علیهم‌السلام از این كرامات زیاد داشته‏اند.
عبدالله بن سنان گوید: روزی هارون الرشید مقداری لباس به عنوان تحفه به وزیرش علی بن یقطین داد، از جمله جبه سیاهی زر دوخت از لباس پادشاهان بود، علی بن یقطین همه آن لباس‌ها و همان جبه را با مقداری پول از خمس مالش طبق معمول، محضر امام كاظم علیه السلام فرستاد.
امام علیه السلام پول و لباس‌ها را قبول كرد ولی جبه را برگردانید و در نامه خود نوشت: این جبه را حفظ كن و از دستت خارج نكن، به زودی كاری پیش می‏آید كه به آن ضرورت پیدا می‏كنی. علی بن یقطین از این جریان به تردید افتاد و ندانست سبب آن چیست، به هر حال جبه را نگاه داشت .
او بعد از چندی به غلام مخصوص خویش خشم گرفت و او را از خدمتش معزول كرد، غلام می‏دانست كه ابن یقطین از ارادتمندان موسای كاظم علیه السلام است و از ارسال پول و لباس و غیره به محضر آن حضرت مطلع بود، او پیش هارون رفت، سعایت كرد و گفت: علی بن یقطین معتقد به امامت موسی بن جعفر است. و هر سال خمس مال خویش را به وی ارسال می‏كند، حتی جبه مخصوص را كه هارون به او داد به مدینه فرستاده است.
هارون با شنیدن این سخن از خشم آتش گرفت و گفت: در این رابطه تحقیق خواهم كرد، اگر درست باشد، خونش را خواهم ریخت، در دم به احضار علی بن یقطین فرمان داد. چون او به دربار آمد، هارون گفت: جبه‏ای را كه به تو داده بودم چه كرده‏ای؟
گفت: یا امیرالمؤمنین، آن در یك ظرف مهر زده و معطر كرده در نزد من است. اغلب در وقت بامداد آن را باز كرده و به عنوان تبرك تماشا می‏كنم و می‏بوسم و به محلش برمی‏گردانم. شب‌ها نیز چنین می‏كنم. گفت: الان آن را بیاور، گفت: آری، یا امیرالمؤمنین!
آن وقت به بعضی از خدمه‏اش گفت: برو به فلان اتاق در خانه من، كلید آن را از دربان من بگیر، پس از آن كه اتاق را باز كردی، فلان صندوق را نیز باز كن و ظرف مُهر شده‏ای را كه در آن است بیاور. غلام بعد از كمی آن ظرف را آورد و در پیش هارون به زمین نهاد، هارون گفت مُهر را برداشته، ظرف را باز كنند. چون باز كردند، دید جبه در آن جا و در میان عطر است، غضب هارون فرو نشست، گفت آن را به محلش بازگردان و پی كار خود برو، دیگر هیچ سعایتگری را درباره تو تصدیق نخواهم كرد و گفت جایزه خوبی نیز به علی بن یقطین دادند.
بعد گفت به غلام كه سعایت كرده بود هزار شلاق بزنند، چون ضربات به پانصد رسید، غلام چشم از جهان فرو بست، (۱۱) علم غیب خدایی كه در نزد امام بود علی بن یقطین را نجات داد.

پی نوشت ها:
۱- ظاهراً سر به سجده گذاشتن در ایام حبس بوده است .
۲- ارشاد مفید ص ۲۷۷ - ۲۷۹.
۳- بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۲۱۰.
۴- كافی، ج ۴، ص ۴۶۵، كتاب الحج.
۵- تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۸۷، ذیل آیه «ان اوّل بیت وضع للناس» آل عمران، ۹۶.
۶- ارشاد، ص ۲۷۹.
۷- مناقب، ج ۴، ص ۳۲۵.
۸- رجال كشی، (صفوان).
۹- بحار الانوار، ج ۴۸، ص ۸۵ .
۱۰- الدراعهٔ بالضم جبهٔ مشقوقه المقدم.
۱۱- ارشاد مفید، ص ۲۷۴.

منبع : تبیان