استفراغ در شیرخواران و کودکان

استفراغ یکی از مسایل شایع دوران شیرخواری است. هر چند که ممکن است در سنین زیر ۶ ماه طبیعی باشد ولی گاهی می‌تواند علامت بالینی بیماری‌های خطیری چون عفونت مغز، سیستم ادراری، انسداد در سیستم گوارشی، آلرژی غذائی یا مسمومیت و... باشد. استفراغ با خروج فعال محتویات معده از طریق دهان مشخص می‌شود، هر چند که خود یک عکس‌العمل حفاظتی بدن جهت خروج مواد سمی موجود در معده و روده و یا کاهش فشار در ارگان‌های زیرین که متسع شده‌اند می‌باشد و بعد از آن مراحل مختلف استفراغ انجام شود. در مواردی چون افزایش فشار داخل مغز یا انسداد روده معمولاً تهوع وجود ندارد و استفراغ شدید و مکرر است.
● علل استفراغ:
علت استفراغ بر حسب سنین مختلف متفاوت است. در دوره نوزادی (۲۸ روز اول تولد)، استفراغ ممکن است نشانه بیماری و یا کاملاً طبیعی باشد. استفراغی که نشانه بیماری نمی‌باشد غالباً در اوایل شیرخواری ایجاد می‌شود و به‌دلیل عدم تکامل اجزاء گوارشی است، معمولاً به صورت خروج کمی شیر بدون فشار از دهان شیرخوار است. حال عمومی کودک خوب است، وزن‌گیری مناسب است، نفخ شکم و بی‌قراری ندارد و هیچ‌گونه علائم تنفسی نیز وجود ندارد. استفراغ زمانی نشانه بیماری است که با فشار و جهنده، به رنگ سبز یا زرد تیره، همراه با بی‌قراری، تب، مشکلات تنفسی، اتساع شکم، عدم وزن گیری و یا از دست دادن وزن باشد.
▪ از علل آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیماری‌های مادرزادی، اختلالات ساختمانی دستگاه گوارش یا سندرم‌های ژنتیکی (سندرم داون) و ریفلاکس معده به مری که ممکن است موجب سرفه‌های مکرر، حملات خس خس سینه ندرتاً وقفه تنفس (آپنه) و از دست دادن وزن گردد. در سنین بالاتر، استفراغ ممکن است همراه با اسهال و ناشی از عفونت معده و روده باشد که معمولاً خود محدود شونده است. گاهی استفراغ ممکن است علامتی از عفونت ادراری، مغزی، کبد و یا کیسه صفرا باشد. در مسمومیت‌های غذائی، استفراغ جزء علائم مهم و اولیه محسوب می‌شود. همچنین در کودکان مبتلا به آپاندیسیت یا هر نوع انسداد روده، استفراغ معمولاً بعد از دل‌درد شدید وجود دارد. گاه کودکان با نشستن در ماشین در حال حرکت، بعد از شیمی‌درمانی و یا به دنبال به هوش آمدن بعد از اعمال جراحی دچار استفراغ می‌شوند. ندرتاً مواردی از اختلال در اعمال غدد درون‌ریز (غده فوق کلیه)، نیز می‌تواند در هفته‌های اول پس از تولد استفراغ مکرر ایجاد کند. میگرن شکمی نیز یکی دیگر از علل استفراغ مکرر است که غالباً قبل از استفراغ علائمی چون سردرد، احساس بوی نامشخص و... ممکن است وجود داشته باشد. استفراغ مکرر همراه با پرنوشی و پرادراری علامتی از دیابت در اطفال است.
● برخورد با کودک مبتلا به استفراغ مکرر:
در صورت توانائی تفکیک استفراغ طبیعی و غیرطبیعی ممکن است در ابتدا نیاز به ویزیت پزشک نباشد، اما مشورت با پزشک ضروری است. در غیر این صورت کودک باید توسط پزشک ویزیت شده و پس از معاینات بالینی کافی و انجام اقدامات آزمایشگاهی، رادیولوژیکی و آندوسکوپی، علت استفراغ مشخص و درمان مناسب برحسب علت صورت گیرد. در مواردی که استفراغ همراه با اسهال باشد (گاستروآنتریت)ممکن است با دادن ORS خنک به میزان ۵ سی‌سی هر ۵ دقیقه به مدت ۱ - ۵/۰ ساعت بتوان استفراغ را کنترل کرد ولی در صورت ادامه آن مراجعه به پزشک لازم است. از دادن داروهای ضد استفراغ بدون تجویز پزشک باید جداً خودداری کرد. در شیرخوارانی که فقط مقدار کمی شیر بعد از تغذیه با شیرمادر در گوشه دهانشان جمع می‌شود و هیچ‌گونه علامت دیگری ندارد، ممکن است با رعایت نکات مربوط به شیردهی صحیح و مراقبت‌های خاص با افزایش سن کودک، مشکل خود‌به‌خود برطرف گردد.

دکتر فاطمه فرهمند
فوق تخصص گوارش اطفال دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع : فصلنامه شیر مادر