پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


افعال معکوس


افعال معکوس
من نبودم، کسی‌که در خانه‌ات را کوبید من نبودم، کسی‌که به تو سلام داد من نبودم، کسی‌که سال‌ها عاشق تو بود و هرجا که می‌رفتی دنبالت می‌کرد من نبودم، دروغ گفتم من بودم! من همان بودم که تو هیچ‌وقت نخواستی ببینی، با این‌حال من بودم که عاشق تو بودم، هنوز هم عاشقت هستم حالا این‌را با صدای بلند فریاد می‌زنم و تو گریه می‌کنی و می‌گوئی: ”چرا این‌را زودتر نگفتی.“
جملات بالا از کتاب زیبای ۲۵ دقیقه مهلت اثر شل سیلور استاین است. بسیاری از اثرهای ماندگار و ایده‌های خلاقانه براساس تکنیک عکس نمودن به‌وجود آمده است، در سریال پربیننده شب‌های برره نیز از این تکنیک بسیار استفاده شده است و چون در این سریال از تکنیک‌های مختلف خلاقیت استفاده شده عنوان این مقاله را نیز براساس جمله معروف این سریال انتخاب نموده‌ام. روش معکوس‌سازی در تکنیک‌های خلاقیت و ایجاد اختراع و ابتکار به روش معکوس‌سازی فرضیه یا Assumption Reversal معروف است. بسیاری از فرآیندها را اگر برعکس کنیم روش‌های جدیدی ابداع می‌شوند. به‌طور مثال یکی از آموزشگاه‌های رانندگی به‌جای آموزش پله به پله جهت کارآموزان آنها را با ماشین وسط خیابان‌های شلوغ می‌برد تا به آنها آموزش رانندگی دهد و یا در شهرهای کناره خلیج‌فارس جهت آموزش شنای کودکان روشی وجود دارد که به‌جای آموزش از مقدماتی تا پیشرفته آموزش پیشرفته تا مقدماتی را شروع می‌کنند به‌طوری‌که ابتدا کودکان را درون آب عمیق می‌اندازند، بعد شنا را آموزش می‌دهند و یا وقتی از پیکاسو پرسیدند که نقاشی را از کجا شروع کردی می‌گوید ابتدا بر روی تابلوهای نقاشی کار کردم یعنی با خودم گفتم حال اگر من نقاش شوم نقاشی‌ام باید درون تابلوئی باشد، یعنی کار را از آخر به اول شروع کرده و یا وقتی آقای ایمان‌زاده تندیس‌ساز معروف شهریار در جشنواره کارآفرینی شیخ‌بهائی صحبت می‌کرد می‌گفت تندیس‌سازی را از آخر به اول شروع کردم. نگاه معکوس‌سازی باعث خلق نگاه‌های جدید می‌شود. در ایران یکی از جوان‌های خوش فکر توانسته بود با همین نگاه یک اختراع جالب انجام دهد وی توانسته بود نارنجک آتش خاموش‌کن درست کند. شما هم می‌توانید به خیلی از وسایل با نگاه معکوس بنگرید و ایده‌های جدید بدهید. حال به چند مثال توجه نمائید:
۱. به‌جای این‌که شما به تلویزیون نگاه کنید تلویزیون به شما نگاه می‌کند و هر موقع شما تلویزیون را نمی‌بینید خاموش شود.
۲. به‌جای این‌که شما آب پرتقال را بخورید آب پرتقال شما را بخورد این نگاه باعث می‌شود ایده دیگری در ذهن شکل گیرد مثلاً وقتی به حمام می‌روید این امکان باشد که آب، بوی آب پرتقال بدهد.
۳. به‌جای این‌که شما روی زمین راه بروید زمین راه برود، مثلاً بین صفا و مره در مکه محلی را درست کرده‌اند که زمین متحرک باشد و خودش راه برود و اگر کسی ناتوان است زمین او را جابه‌جا کند.
۴. وقتی جائی تماس می‌گیریم هزینه مکالمه را خودمان پرداخت کنیم. بسیاری از شرکت‌ها و کارخانجات این ایده جالب را عملی ساختند یعنی هر کسی که با آنها تماس می‌گیرد به‌جای آن‌که پولش را خودش بدهد هزینه مکالمه را شرکت یا کارخانه می‌دهد تا مشتریان بیشتری با آنها تماس بگیرند.
۵. تلفن موقعی‌که کسی با شما کار دارد زنگ می‌زند و بقیه اوقات ساکت است حال اگر با نگاه معکوس‌سازی دوباره نگاه کنیم در می‌یابیم که حالا تلفنی داریم که وقتی کسی تماس می‌گیرد ساکت است و بقیه اوقات تلفن زنگ می‌زند این نگاه باعث می‌شود که ایده‌های مختلف به ذهنمان برسد. مثلاً وقتی تلفن زنگ می‌زند تلویزیون خاموش یا بدون صدا شود تا شما بفهمید که تلفن دارد زنگ می‌خورد. یا وقتی تلفن همیشه زنگ بزند ما را به یاد ایده‌ای می‌اندازد که می‌توانیم چراغی را روی تلفن بگذاریم که اگر تلفن مشغول باشد چراغ روشن و بقیه مواقع خاموش باشد و این‌طوری ما می‌فهمیم که کسی دارد حرف می‌زند و این‌طوری ما می‌فهمیم که کسی دارد حرف می‌زند و ما نباید تلفن را بی‌موقع برداریم. بنابراین معکوس‌سازی یکی از تکنیک‌های ابتکار و اختراع است که شما می‌توانید با اجراء این شیوه نگاه‌ها و پدیده‌های جدید را کشف نمائید. در فیلم ”بازی با قلب“ (playing by heart) جملاتی براساس نگاه معکوس‌سازی آمده است به این صورت: ”تا حالا فکر کردی که این ما این همه وقت می‌گذاریم تا حیوان‌ها را به آدم تبدیل کنیم ولی شاید آنها دارند وقت می‌گذارند تا ما را به انسان تبدیل کنند“ در کتاب زیبای ”کسی یک کرگدن ارزون نمی‌خواد؟“ اثر شل سیلور استاین آمده است: ”زمانی‌که روی پای کرگدن می‌نشینی خیلی راحتی اما وقتی او روی پای تو می‌نشیند زیاد راحت نیستی.“ این نویسنده بزرگ در داستان‌هایش از تکنیک معکوس‌سازی خیلی استفاده کرده است. به‌طور مثال در کتاب ”دیدار قطعه گمشده با دایره کامل“ روایت مثلثی است که به‌دنبال گمشده خود یعنی دایره‌ای می‌گردد که این مثلث را کم دارد. کتاب دیگری نیز با تکنیک‌ معکوس‌سازی نوشته با عنوان ”به‌دنبال قطعه گمشده“ در این کتاب حالا دایره ناقصی است که به‌دنبال مثلثی می‌گردد که با آن کامل شود، این دو کتاب جایزه بهترین کتاب‌های کودک و نوجوان را گرفته است و یا در کتاب دیگر این نویسنده با عنوان ”دنیای دیوانه دیوانه“ وقتی می‌خواهد من بودن را به ما شدن تبدیل کند در یکی از داستان‌های کوتاهش در کلمه (ME) یک معکوس‌سازی انجام می‌دهد و آن‌را به (WE) تبدیل می‌کند (W معکوس M). تکنیک استفاده از افعال معکوس می‌تواند در ادبیات، ریاضیات، هنر، فیلم‌سازی، سیاست و... مورد استفاده قرار گیرد و باعث خلق روش‌های نو گردد. اگر بخواهیم در فیلم‌سازی از این نگاه استفاده کنیم در فیلم زیبای حافظه به کارگردانی کریستوفر نولان روایت فیلم کاملاً برعکس شده به‌طوری‌که صحنه‌ای را که الان دارد اتفاق می‌افتد، در سکانس‌های قبلی می‌بینیم یعنی صحنه قبلی از صحنه بعدی جلوتر است.
در نگاه معکوس‌سازی می‌توانید جای آدم‌ها را عوض کنید بعد ببینید چه اتفاقی می‌افتد، در کتاب ”شرکت‌های بزرگ، مشکلات بزرگ“ آمده است برای این‌که ماهی‌گیر خوبی شوید باید بتوانید مثل یک ماهی فکر کنید یعنی جای ماهی و ماهی‌گیر را برعکس نمائید. می‌گویند بهترین قاضی‌ها بهترین وکلا بودند و برعکس، بنابراین می‌توانید در روایت‌ها جای آدم‌ها را برعکس کنید. مثلاً در داستان شاهزاده و گدا اثر ”مارک تواین“ جای شاهزاده و گدا عوض می‌شود و داستان جذابیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. چندی قبل برنامه‌ای در تلویزیون می‌گذاشتند و جای بچه‌ها را با رئیس‌جمهور عوض می‌کردند و چند دقیقه به او وقت می‌دادند ببیند بچه‌ها چه کاری می‌توانند انجام دهند. حال بیائید جایگاه‌های مختلف زیر را با هم عوض کنید ببینید چه اتفاقاتی رخ خواهد داد. مثلاً جایگاه خودتان را با یک سیاستمدار، معلم، رفتگر، مغازه‌دار، یک هسته هلو، یک دانه برف، عوض کنید ببینید چه احساسات جدیدی پیدا می‌کنید. اگر خواستید جای یک هسته هلو باشید و دوست داشتید ببینید چه اتفاقاتی برایتان رخ خواهد داد کتاب زیبای ”یک هلو هزار هلو“ صمد بهرنگی را مطالعه کنید. بسیاری از اندیشمندان نیز از تکنیک معکوس‌سازی استفاده می‌کردند، به‌طوری‌که لئوناردو داوینچی بسیاری از نوشته‌هایش را برعکس می‌نوشت و آنها را جلوی آئینه گرفته و می‌خواند.
بعضی از مذاکرات به‌صورت معکوس بیان می‌شوند. به‌طور مثال پسرم وقتی می‌خواهد به مهدکودک نرود با همسرم شروع به مذاکره می‌کند و می‌گوید: ”مامان می‌دانم من بروم مهد تو چقدر دلت برایم تنگ می‌شه، می‌دانم دوست نداری من روم مهد و می‌خوای پیشت بمون من که دوست دارم نمره ۲۰ بگیرم ولی به خاطر تو توی خونه می‌مونم.“ همین مذاکره معکوس گاهی باعث می‌شود که به مهد نرود. تکنیک‌های معکوس در تجارت و بازار نیز رواج دارد یکی از شرکت‌ها که می‌خواست یکی از پروژه‌هایش را افتتاح کند و خرج تبلیغاتی کمی بکند ایده جالبی را به‌کار برد به‌جای این‌که در روزنامه تبلیغ پروژه را بکند مجموعه‌های زیر تابعش چندبار جهت افتتاح مجموعه در روزنامه به او تبریک گفتند و سپس صدها شرکت جهت افتتاح مجموعه فوق در روزنامه‌ها به این شرکت تبریک گفتند یعنی به‌جای این‌که خودش هزینه تبلیغات را بدهد برعکس بقیه هزینه تبلیغات افتتاح آن پروژه را دادند. نگاه معکوس باعث ایجاد خلاقیت‌های مختلف در ذهن می‌شود و قالب‌های رایج را می‌شکند. در ذهنتان فرآیندها را برعکس کنید، بسیاری از کتاب‌ها را برعکس نمائید، بسیاری از ایده‌ها را خلاف عرف معمول انجام دهید نوشته زیر از کتاب خواب مارلین خوشگله اثر زیبای مایکل دوگان می‌باشد.
ببین خنده‌دار نخواهد بود اگر تمام جانوران باغ‌وحش آزاد شوند و به من و تو نگاه کنند؟ و خنده‌دار نخواهد بود اگر آنها ما را توی قفس بگذارند و با کانگاروها و خروس‌ها پشت قفس، سن ما را حدس بزنند و خنده‌دار نخواهد بود اگر کرگدن ناگهان فریاد بزند: ”زیاد به قفس نزدیک نشوید من می‌ترسم! چون آدم‌ها واقعاً خطرناک هستند!“
علی لعلی
منبع : مجله موفقیت


همچنین مشاهده کنید