پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

حضور سینوسی


حضور سینوسی
مشاركت سیاسی را باید مقوله ای تشكیكی دانست كه مصادیق آن از نظر مرتبه با یكدیگر به لحاظ صرف وقت و هزینه تفاوت فراوانی دارند. مشاركت هایی نظیر عضویت در احزاب سیاسی، شركت در راهپیمایی ها، اعتصاب، تحصن و امثال آن، بسیار وقت گیر و پر هزینه اند. در مقابل مشاركت انتخاباتی كه موضوع اصلی نوشتار ما می باشد از این لحاظ در مرتبه پایین تری قرار می گیرد. در مشاركت انتخاباتی افراد در زمانی كوتاه با صرف هزینه ای ناچیز با دنیای سیاست ارتباطی سطحی و گذرا برقرار می كنند اما به هر حال مشاركت انتخاباتی مهمترین و متداول ترین مشاركت سیاسی است.
مردم ایران از ابتدای انقلاب تا به حال ۲۲ بار در انتخابات مختلف شركت كرده اند كه ۷ بار آن در انتخابات مجلس شورای اسلامی، ۳ مرتبه در انتخابات خبرگان ( خبرگان قانون اساسی و رهبری )، ۲ مرتبه در انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا و ۹ مرتبه در انتخابات ریاست جمهوری شركت كرده اند (كه البته انتخابات ریاست جمهوری نهم در دو مرحله برگزار شد) .
با توجه به برگزاری دو انتخابات شوراهای شهر و روستا و مجلس خبرگان در نیمه دوم امسال در این مطلب به بررسی تحلیلی حضور مردم در این دو انتخابات و نحوه شكل گیری مجلس خبرگان و همچنین شورا های اسلامی شهر و روستا خواهیم پرداخت. البته به دلیل حساسیت بالای مشاركت پایتخت نشینان، مقایسه ای میان میزان مشاركت عمومی و شهروندان تهرانی نیز خواهیم داشت.
نرخ مشاركت مردم در انتخابات خبرگان تابه حال روند منطقی نداشته است. البته نوع خاص انتخابات این مجلس و شرایط ویژه كاندیداهای آن نشان می دهد این انتخابات ملاك خوبی برای بررسی مشاركت عمومی نمی باشد. البته نكته قابل توجه این است كه به جز دوره اول، نرخ مشاركت مردم در این انتخابات پایین تر از سایر انتخابات برگزار شده است.
انتخابات شوراهای شهر و روستا هم به دلیل نوپا بودن نهاد شوراها در كشور ما، معیار مناسبی برای بررسی میزان مشاركت عمومی نمی باشد. ضمن اینكه میزان مشاركت عمومی شهر تهران نیز در این نوع از انتخابات معمولاً چشمگیر نبوده است كه این امر نیز به ناكارآمد بودن شوراهای شهر تهران در دور اول باز می گردد.
به هر حال باید گفت كه نرخ مشاركت مردم ایران در انتخابات مختلف از لحاظ استانداردها و نرم های معمول در كشورهای دیپلماتیك در حد قابل قبولی می باشد. مردم تهران نیز از این قاعده كلی پیروی می كنند و حضور قابل قبولی را داشته اند اما نكته مثبت این است كه هر انتخاباتی كه تحول ساز بوده و میزان مشاركت بالا رفته یا جریان جدید و تفكر جدیدی روی كارآمده است، مردم تهران در این اقدام نو و جدید، پیشگام بوده اند.
●انتخابات خبرگان در آینه آمار
در طی ۲۷ سال اخیر سه دوره انتخابات مجلس خبرگان برگزار شده است. خبرگان اول پس از رحلت حضرت امام خمینی(ره)، حضرت آیت ا… خامنه ای را به عنوان رهبر انقلاب انتخاب كردند. برابر قانون ، انتخابات مجلس خبرگان بر خلاف انتخابات مجلس، ریاست جمهوری و شوراها كه هر چهار سال یك بار برگزار می شود، به صورت هر هشت سال یك بار برگزار می گردد.انتخابات مجلس خبرگان در دوره اول با مشاركت تعداد ۰۶۱/۰۱۳/۱۸ نفر از میزان ۸۷۱ /۲۷۷/۲۳ نفر واجد شرایط صورت گرفت كه میزان مشاركت عمومی در این دوره ۳۸/۷۷ درصد بود كه در نوع خود رقمی قابل ملاحظه به شمار می آید.
میزان مشاركت در تهران در این دوره علی رغم بالا بودن رقم، حدود ۶ درصد از نرخ مشاركت عمومی در سراسر كشور كمتر بود. مشاركت ۸۵/۷۱ درصدی مردم تهران در انتخابات خبرگان در حالی صورت گرفت كه انتخابات دور اول مجلس شورای اسلامی در تهران با مشاركت ۱۳/۶۱ درصد مردم و انتخابات ریاست جمهوری نیز با مشاركت ۵۳/۷۶ درصدی همراه بود.دور دوم انتخابات مجلس خبرگان كه پس از رحلت حضرت امام(ره) صورت گرفت، تعداد ۰۸۷/۲۸۰/۳۱ نفر واجد شرایط رأی دادن بودند كه ۶۱۳/۶۰۲/۱۱ نفر یعنی ۰۹/۳۷ درصد واجدین شرایط پای صندوق های رأی حاضر شدند.
بدین ترتیب نرخ مشاركت كشور در دور دوم نسبت به دور اول با افتی حدود ۴۰ درصد مواجه شد و چنین امری در تاریخ انتخابات جمهوری اسلامی بی سابقه بوده است.
در استان تهران نیز ۷۰۸/۱۶۶/۶ نفر واجد شرایط رأی دادن بودند كه از این میزان ۶۲۲/۹۰۷/۱ نفر یعنی ۹۳/۳۰ درصد مردم در انتخابات شركت كردند. كاهش میزان مشاركت در دوره دوم در استان تهران نسبت به دوره اول از سراسر كشور هم بیشتر بود و افت مشاركت در تاریخ انتخابات برگزار شده در تهران بی سابقه بوده است.
این افت مشاركت در دوره سوم تا حدودی جبران شد و میزان مشاركت عمومی در سراسر كشور با حدود ۹ درصد افزایش، به ۳/۴۶ درصد و در استان تهران با حدود ۹ درصد افزایش به ۴۵/۳۹ درصد رسید. در این دوره از انتخابات مجلس خبرگان، در سراسر كشور تعداد ۵۹۷/۵۷۰/۳۸ نفر واجد شرایط بودند كه ۸۶۹ /۸۵۷ /۱۷ نفر پای صندوق های رأی حاضر شدند. در استان تهران نیز تعداد ۵۴۹/۱۰۸/۷ نفر واجد شرایط بودند كه از این تعداد، ۱۴۷/۸۰۴ /۲ نفر در انتخابات شركت كردند. میزان مشاركت مردم تهران در این دوره نیز حدود ۷ درصد كمتر از مشاركت عمومی مردم در سراسر كشور بود.
●مستقل ترین نهاد
با توجه به وظایفی كه بر عهده مجلس خبرگان نهاده شده بود، قرار شد قانون مربوط به تعداد و شرایط خبرگان، كیفیت انتخاب آنها و آئین نامه داخلی جلسات آنان برای نخستین دوره به وسیله فقهای شورای نگهبان تهیه و به تصویب رهبر انقلاب برسد.
از آن پس هرگونه تغییر و تجدید نظر در این قانون در صلاحیت خود این مجلس قرار بگیرد از این رو این امر به عنوان اولین وظیفه مجلس خبرگان تعیین شد. این اختیار مجلس خبرگان بیانگر جایگاه مستقل این نهاد است كه برای تصویب مقررات خود حتی به تأیید هیچ نهاد یا فردی نیاز ندارد.
نمونه استقلال و تفاوت مجلس خبرگان با سایر ارگان ها را می توان در تعیین مدت مجلس خبرگان مشاهده كرد: مثلا رئیس جمهور طبق اصل یك صدوچهاردهم برای مدت چهار سال و نمایندگان مجلس شورای اسلامی طبق اصل شصت و سوم برای مدت چهار سال و اعضای شورای نگهبان طبق اصل نود و دوم برای مدت شش سال انتخاب می شوند، لیكن اعضای مجلس خبرگان طبق قانون مصوب خود برای مدت ۸ سال انتخاب می شوند و قانون اساسی هیچ گونه تحدیدی در این باره ندارد.
مجلس خبرگان اول با حضور ۱۸ میلیون نفر در پای صندوق های رأی در تیر ماه۶۲ آغاز به كار كرد.
موارد اصلاح آئین نامه خبرگان در دور اول كه در اجلاسیه هشتم و بعد از رحلت حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) حاصل شد، یكی در مورد افزایش تعداد خبرگان با توجه به افزایش جمعیت بود.مورد دوم این بود كه شرط اجتهاد مطلق را به اجتهاد متجزی تغییر دادند و از جمله مورد سوم این بود كه قبلا واجد شرایط بودن كاندیداهای مجلس خبرگان با نظر سه نفر از اساتید معروف درس خارج حوزه های علمیه حاصل می شد و در ذیل آن هم آمده بود، كسانی كه رهبر صریحا آنها را تأیید كرده و كسانی كه در مجامع علمی یا در نزد علمای بلاد شهرت به اجتهاد دارند نیازمند به ارائه گواهی اجتهاد نیستند. اما خبرگان دور اول در اجلاس هشتم این مسئله را كه تشخیص اجتهاد به عهده سه نفر از اساتید حوزه علمیه است حذف كردند و این احراز صلاحیت را، به عهده فقهای شورای نگهبان گذاردند. در واقع، تنها استثنایی را كه در این مورد پذیرفتند افرادی بودند كه صریحا و تلویحا به تأیید امام خمینی( ره) یا مقام معظم رهبری می رسیدند.
به هر حال هر چند كه انتخابات مجلس خبرگان با مشاركت چشمگیر بالای ۷۰ درصدی در دور اول آغاز شد اما در دوره های بعدی با كاهش مشاركت عمومی مردم مواجه شد. یكی از دلایل این امر را می توان در نوع خاص انتخابات مجلس خبرگان مشاهده نمود. چرا كه كاندیداهای حاضر در این انتخابات، باید از بین افرادی باشند كه به درجه اجتهاد رسیده اند و وجود این محدودیت خاص برای كاندیداها، بر میزان مشاركت عمومی تا حدودی تأثیر منفی گذاشته است. در حال حاضر نیز تحركاتی از سوی برخی چهره های سیاسی به منظور ایجاد برخی تغییرات در شرایط كاندیداهای این مجلس در حال انجام است.
به هر حال میزان مشاركت مردم تهران در هر سه دوره كمتر از میزان مشاركت عمومی در سراسر كشور بوده است و در سراسر كشور به ویژه در تهران، نرخ مشاركت مردم در انتخابات مجلس خبرگان(به جز دوره اول)، همواره پایین تر از انتخابات های ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی بوده است.
●انتخابات شوراها در آینه آمار
علی رغم تأكید قانون اساسی بر تشكیل شوراهای اسلامی شهر و روستا برای اجرای برنامه های شهری توسط منتخبان مردم، این امر تا حدود ۷ سال پیش مغفول و مسكوت مانده بود. سیدمحمد خاتمی ،مقدمات برگزاری انتخابات شوراها را تدارك دید و بالاخره در اسفند ۱۳۷۷ اولین دوره انتخابات شوراها با مشاركت ۴۲/۶۴ درصدی مردم سراسر كشور برگزار شد.
در این دوره ۹۸۲/۷۳۹/۳۶ نفر در سراسر كشور واجد شرایط رأی دادن بودند و ۷۳۹/۶۶۸/۲۳ نفر پای صندوق های رأی حاضر شدند.
در استان تهران نیز ۸۱۵ /۰۲۳/۷ نفر واجد شرایط بودند كه از این تعداد ۹۹۹/۷۴۴/۲ نفر یعنی ۰۳/۳۹ درصد واجدین شرایط در انتخابات شركت كردند. در این انتخابات، مردم تهران مشاركتی حدوداَ ۲۴ درصد كمتر از مشاركت عموم مردم سراسر كشور را داشتند كه در نوع خود تفاوت چشمگیری به حساب می آید.
اما كار به اینجا محدود نشد و در انتخابات دور دوم شوراها، ركورد پایین ترین میزان مشاركت در طول سال های پس از انقلاب شكسته شد و در كل استان تهران صرفاَ ۸۷/۲۳ درصد از واجدین شرایط در انتخابات شركت كردند. در این انتخابات تعداد ۶۹۸/۸۴۰ /۷ نفر واجد شرایط در تهران بودند و تعداد ۸۶۷ /۸۷۱ /۱ نفر پای صندوق های رأی حاضر شدند. این در حالی بود كه در كل كشور ۷۸۳/۵۰۱/۴۰ نفر واجد شرایط بودند و تعداد ۸۹۸ /۳۳۵/۲۰ نفر یعنی ۹۶/۴۹ درصد حاضر به رأی دادن شدند.
در این دوره میزان مشاركت مردم استان تهران حدوداَ ۲۶ درصد از میزان مشاركت عمومی و ۱۶درصد از میزان مشاركت مردم همین استان در دور اول انتخابات شوراها كمتر شده بود. این در حالی بود كه مشاركت عمومی هم در دوره دوم نسبت به دوره اول، حدود ۱۵ درصد كاهش یافته بود.
●شوراها چگونه شكل گرفت
نقش آیت الله طالقانی در تبیین اهمیت شوراها از همه بالاتر بود به نحوی كه او را پدر شوراها هم خواندند.
آیت الله طالقانی نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی هم بود اما فوت او در شهریور سال۵۸ مجال حضور در جلسات تصویب مواد فصل هفتم قانون اساسی در مورد شوراها را از او گرفت. در جلسه دهم مهر ۱۳۵۸ بود كه خبرگان قانون اساسی، به بررسی اصل هفتاد و چهارم پیش نویس قانون اساسی پرداختند. اصلی كه بعدها در جایگاه ماده صدم قانون اساسی مصوب قرار گرفت و در تغییرات سال ۶۸ هم بی هیچ تغییری ماند. شوراها پس از اختصاص فصل هفتم از مجموعه دوازده فصلی قانون اساسی به خود، وارد پروسه تصویب قوانین مربوط شد. اولین قانون تشكیلات شوراهای اسلامی كشوری در سال ۶۱توسط مجلس اول گذرانیده شد. این قانون هم ۱۶ سال بدون اجرا ماند. در سال۷۱ دولت لایحه قانون تشكیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی كشور و انتخاب شهرداران را به مجلس فرستاد ولی تصویب آن چهار سال به طول انجامید تا در خرداد ماه سال۷۵ قانون شوراها با حذف شش شورا از قانون سال ۶۱ مصوب گردید.
دولت سازندگی هرچند خود قانون تشكیل شوراها را به مجلس فرستاد ولی عجله ای برای اجرای آن نداشت و امیدوار بود با مدیریت تكنوكرات ها توسعه شهری را بدون سنگ اندازی شعاری در مقابل عمل سریع و قاطع مدیران با سرعت پیش ببرد و اما این ۲۰ سال زمان زیادی بود تا در جامعه ایران تحولات زیادی رخ بدهد و اصول اجرا نشده قانون اساسی مورد بازخوانی مجدد قرار بگیرد.
اجرای قانون شوراها هر چند از شعارهای اساسی و پایه خاتمی نبود، ولی به عنوان یك قول و وعده از زبان یك داوطلب ریاست جمهوری بیان شد و او با تكیه بر مسند ریاست جمهوری به وعده خود عمل كرد.
●جمع بندی انتخابات شوراها
همان طور كه اشاره شد، شوراهای اسلامی شهر و روستا سابقه چندانی در تاریخ انتخاباتی كشور ما ندارد، اما در همین دو دوره انتخابات برگزار شده شاهد شگفتی هایی بودیم به نحوی كه پایین ترین نرخ مشاركت شهروندان تهرانی در انتخابات مختلف در طول ۲۷ سال عمر انقلاب را در دور دوم شوراها شاهد بودیم.
شاید بتوان علت كاهش چشمگیر میزان حضور شركت كنندگان را در وجود كاستی ها و نارسایی های قانون، كمبود اختیارات شوراها و همچنین عدم كارآیی بسیاری از شوراها از جمله شورای شهر تهران در دور اول دانست. شورای شهر تهران در دوره اول فعالیت خود، به شكل افراطی به مناقشه ها و جدل های بیهوده غیرقابل قبول پرداخت و در نهایت این شورا منحل شد و ناكارآمدی آن دلیل مهمی برای حضور كمرنگ مردم تهران در این عرصه انتخابات به شمار می آید. نكته حائز اهمیت دیگر اینكه در انتخابات شوراها، نظارت شورای نگهبان وجود ندارد و لذا صلاحیت كاندیداها بر عهده كمیته ای منتخب از نمایندگان مجلس می باشد از این رو قاعدتاَ بهانه وجود نظارت استصوابی و رد صلاحیت توسط شورای نگهبان منتفی بوده است.
یاسر مرادی
منبع : روزنامه همشهری


همچنین مشاهده کنید