بعثت در کلام خاندان رسالت

در مورد بعثت نبی‏اكرم حضرت محمد بن عبدالله، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، سخنهای بسیاری گفته شده و شاعران، ادیبان، حكیمان و نویسندگان، هر یك به فراخور حال خود، این واقعه شگرف را به نظم و نثر كشیده‏اند.
اما شاید هیچ‏كس مانند خاندان پیامبر خاتم، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، كه در درك اسرار بعثت یگانه همه اعصار و در شیوایی و رسایی سخن سرامد روزگار بوده‏اند، نتوانسته است حق مطلب را ادا كند و چنانكه شایسته این رویداد عظیم است در مورد آن سخن گوید.
از این رو شایسته دیدیم كه به بهانه سالروز مبعث حضرت ختمی مرتبت، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، گزیده‏ای از بیانات دو گل سرسبد خاندان رسالت؛ امیر بیان مولا علی بن ابی‏طالب، علیه‏السلام، و سیده زنان سخنور حضرت فاطمه زهرا، علیهاالسلام، را تقدیم شما خوانندگان عزیز موعود كنیم.
ضمن تبریك این روز خجسته به پیشگاه بزرگ ثمره بعثت حضرت بقیهٔ‏الله الاعظم، ارواحناله الفداء، و همه شیعیان منتظرش، توجه شما را به گزیده‏ای از چند خطبه این بزرگواران جلب می‏كنیم.
ـ بعثت در كلام امیر مؤمنان علی، علیه‏السلام
در اولین خطبه نهج‏البلاغه، امیر مؤمنان، علیه‏السلام، درباره پیامبران و از جمله پیامبر خاتم می‏فرماید:
پس هر چند گاه پیامبرانی فرستاد و به وسیله آنان به بندگان هشدار داد تا حق میثاقِ اَلَست بگزارند، و نعمت فراموش كرده را به یاد آرند. با حجت و تبلیغ، چراغ معرفتشان را بیفروزند تا به آیتهای خدا چشم دوزند؛ از آسمانی بالا برده و زمینی زیرشان گسترده، و آنچه بدان زنده‏اند و چسان می‏میرند و ناپاینده‏اند، و بیماریهای پیركننده و بلاهای پیاپی رسنده. و هیچگاه نبود كه خدا آفریدگان را بی‏پیامبر بدارد، یا كتابی در دسترس آنان نگذارد، یا حجتی بر آنان نگمارد، یا از نشان دادن راه راست دریغ دارد. پیامبران كه اندك بودند و مخالفشان بسیار، و در دام شیطان گرفتار، در كار خویش در نماندند و دعوت حق را به مردم رساندند. گاه پیامبر پیشین نام پیامبر پس از خود را شنفته، و گاه وصف پیامبر پسین را به امت خویش گفته. زمان اینچنین گذری شد، و روزگار سپری. پدران رفتند و پسران جای آنان را گرفتند تا آنكه خدای سبحان محمد، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، را پیامبری داد تا دور رسالت را به پایان رساند و وعده حق را به وفا مقرون گرداند، طومار نبوت او به مُهرِ پیامبران ممهور و نشانه‏های او در كتاب آنان مذكور، و مقدم او بر همه مبارك و موجب سرور؛ حالی كه مردم زمین، هر دسته به كیشی گردن نهاده بودند، و هر گروه پی خواهشی افتاده، و در خدمت آیینی ایستاده؛ یا خدا را همانند آفریدگان دانسته، یا صفتی كه سزای او نیست بدو بسته، یا به بتی پیوسته و از خدا گسسته. پروردگار آنان را بدو از گمراهی به رستگاری كشاند و از تاریكی نادانی رهاند.
سپس دیدار خود را برای محمد، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، گزید ـ و جوار خویش او را پسندید ـ و از این جهانش رهانید. او را نزد خود برد تا در فردوس اعلی نشیند، و بیش سختی این جهان نبیند.
پس بزرگوارانه او را دیدار ارزانی داشت و او میراثی كه پیامبران می‏نهند برای شما گذاشت، چه آنان امت خویش را وانگذارند مگر با نشان دادن راهی روشن و نشانه‏ای معین:
كتاب پروردگار در دسترس شماست، حلال و حرام آن پیداست، واجب و مستحب آن هویداست، ناسخ و منسوخش روشن، رخصت و عزیمت آن معین، خاص و عامش معلوم، پند و مثلهایش مفهوم، مطلق و مقیّدش پدیدار، محكم و متشابهش آشكار، مجمل آن تفسیر شده، و نامفهومش تعبیر شده، از حكمی كه بدانند و انجام دادنی است، و آنچه ندانند و واگذاردنی است؛ حكمی است وجوب آن در قرآن معین، و نسخ آن در سنّت مبرهن؛ و حكمی كه سنّت گوید باید، و كتاب رخصت دهد كه ترك آن شاید؛ و حكمی كه در وقتی خاص بر مكلّف نوشته است، و چون وقتش سپری شد تكلیف هشته است؛ و حرامهایی ناهمسان، با كیفرهایی سخت و یا آسان؛ گناهی بزرگ كه كیفرش آتش آن جهان است، و گناهی خرد كه برای توبه كننده امید غفران است، یا آنچه مقبول، میان دشوار و آسان است.۱
آن حضرت در قسمتی از خطبه ۳۳ بعثت پیامبر اكرم، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، را چنین توصیف می‏كند:
خدا محمد را برانگیخت و از عرب كسی كتابی نخوانده بود و دعوی پیامبری نكرده بود. محمد، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، مردم را به راهی كه بایست كشاند، و در جایی كه باید نشاند، و به رستگاری رساند، تا آنكه كارشان استوار و جمعیتشان پایدار گردید.۲
در خطبه ۹۴ نیز در وصف سلسله پیامبران الهی می‏فرماید:
پس آنان را در بهترین ودیعت جای به امانت سپرد، و در نیكوترین قرارگاه مستقر كرد. از پشتی به پشت دیگرش داد، همگی بزرگوار، و زهدانهایی پاك و بی‏عیب و عار. چون یكی از آنان درگذشت، دیگری برای حمایت دین برخاست، و جانشین او گشت؛ تا آنكه تشریف بزرگواری از سوی خدای باری، به محمد، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، رسید، و او را از بهترین خاندان و گرامیترین دودمان بركشید. از درختی كه پیامبران خود را از آن جدا كرد، و امینان خویش را برگزید و بیرون آورد. فرزندان او بهترین فرزندانند، و خاندانش نیكوترین خاندان؛ و دودمان او بهترین دودمان. در گرداگرد مكه روییدند، و در كشتزار بزرگواری بالیدند. شاخه‏هایشان بلند و سر به آسمان كشیده است و دست كسی به میوه آن نارسیده.
او پیشوای كسی است كه راه پرهیزگاری پوید، و چراغ آن است كه راهنمایی جوید. چراغی است كه پرتو آن دمید، و درخشی است كه روشنی آن بلند گردید، و آتشزنه‏ای است، كه نور آن درخشید. رفتار او میانه‏روی در كار است، و شریعت او راه حق را نمودار. سخنش حق را از باطل جدا سازد، و داوری او عدالت است ـ و ستم را براندازد ـ او را هنگامی فرستاد كه پیامبران نبودند ـ و مردمان ـ به خطا كار می‏نمودند، و امّتان در گولی و نادانی می‏غنودند.
خداتان بیامرزاد! به كار پردازید، و نشانه‏های آشكار را پیشوای خود سازید تا كه راه گشاده است و راست، و شما را به خانه‏ای می‏خواند كه سلامت آنجاست. شما در خانه‏ای به سر می‏برید كه باید خشنودی خدا را در آن به دست آرید، در مهلت و آسایش خاطری كه دارید، كه نامه‏ها گشوده است و خامه فرشتگان روان، تن‏ها درست است و زبانها گردان. توبه شنفته است و كردارها پذیرفته.۳
امیر مؤمنان، علیه‏السلام، در خطبه ۹۵ به توصیف وضعیت مردمان تا پیش از برانگیخته شدن حضرت ختمی مرتبت، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، پرداخته می‏فرماید:
او را برانگیخت، حالی كه مردم سرگردان بودند، و بیراهه فتنه را می‏پیمودند. هوا و هوسشان سرگشته ساخته، بزرگی خواهی‏شان به فرودستی انداخته. از نادانی گرفتار. او كه درود خدا بر وی باد، خیرخواهی را به نهایت رساند، به راه راست رفت، و از طریق حكمت و موعظه نیكو مردم را به خدا خواند.۴
آن حضرت در قسمتی از خطبه ۹۶ نیز حضرت ختمی مرتبت را چنین توصیف می‏كند:
قرارگاه او بهترین قرارگاه است. و خاندان او را شریفترین پایگاه است، از كانهای ارجمندی و كرامت، و مهدهای پاكیزگی و عفّت. دلهای نیكوكاران به سوی او گردیده. دیده‏ها در پی او دویده. كینه‏ها را بدو بنهفت و خونها به بركت او بخفت. مؤمنان را بدو برادران هم‏كیش ساخت؛ و جمع كافران را پریش؛ خواران را بدو ارجمند ساخت و سالار، و عزیزان را بدو خوار. گفتار او ترجمان هر مشكل است و خاموشی او زبانی گویا برای اهل دل.۵
و سرانجام در خطبه ۱۱۰ در ذكر پیامبر اكرم، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، می‏فرماید:
دنیا را خوار دید، و كوچكش شمرد، سبكش گرفت و هیچش به حساب آورد؛ و دانست كه خدا دنیا را از او گرفت چون چنین خواسته بود، و دیگری را ارزانی داشت چون حقیر می‏بود. پس به دل از آن روی برگرداند، و یادش را در خاطر خویش میراند؛ و دوست داشت كه زینت دنیا از دیده‏اش نهان شود تا از آن رختی گرانبها نگزیند، و امید ماندن در آن به دلش ننشیند. رسالت پروردگار را چنان رساند، كه برای كسی جای عذر نماند؛ و امّت خود را اندرز گفت و ترساند؛ و مژده بهشتشان داد، و بدان خواند.
ما درخت نبوتیم و فرود آمد نگاه رسالت، و جای آمد شد فرشتگان رحمت، و كانهای دانش و چشمه‏سارهای بینش. یاور و دوست ما، امید رحمت می‏برد؛ و دشمن و كینه‏جوی ما، انتظار قهر و سطوت.۶
ـ بعثت در كلام فاطمه زهرا، علیهاالسلام
پاره تن رسول خدا، حضرت فاطمه زهرا، علیهاالسلام، كه در خانه وحی پرورده شده بود و صدای بال جبرئیل را شنیده بود پس از رحلت نبی‏اكرم، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، و در پی جفای بزرگی كه امت پیامبر در حق خاندان او روا داشتند، با قلبی پرخون به مسجد مدینه درآمده و رو به مردم غفلت‏زده خطبه‏ای ایراد می‏كند كه در تاریخ سخنوران عرب جاودانه می‏شود. آن حضرت در این خطبه به زیباترین بیان بعثت و رسالت نبی‏اكرم، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، به وصف می‏كشند و حال و روز مردم جزیرهٔ‏العرب را قبل و بعد از بعثت به تصویر در می‏آوردند.حضرت فاطمه زهرا، علیهاالسلام، در ابتدای خطبه مزبور به حمد و ثنای الهی پرداخته و می‏فرماید:
ستایش خدای را بر آنچه ارزانی داشت و سپاس او را بر اندیشه نیكو كه در دل نگاشت. سپاس بر نعمتهای فراگیر كه از چشمه لطفش جوشید. و عطاهای فراوان كه بخشید. و نثار احسان كه پیاپی پاشید. نعمتهایی كه از شمار افزون است. و پاداش آن از توان بیرون. و درك نهایتش نه در حد اندیشه ناموزون.
سپاس را مایه فزونی نعمت نمود. و ستایش را سبب فراوانی پاداش فرمود. و به درخواست پیاپی بر عطای خود بیفزود. گواهی می‏دهم كه خدای جهان یكی است. و جز او خدایی نیست. ترجمان این گواهی دوستی بی‏آلایش است. و پای‏بندان این اعتقاد، دلهای با بینش. و راهنمای رسیدن بدان، چراغ دانش. خدایی كه دیدگان او را دیدن نتوانند، و گمانها چونی و چگونگی او را ندانند. همه چیز را از هیچ پدید آورد. و بی‏نمونه‏ای انشا كرد. نه به آفرینش آنها نیازی داشت. و نه از آن خلقت سودی برداشت. جز آنكه خواست قدرتش را آشكار سازد و آفریدگان را بنده‏وار بنوازد. و بانگ دعوتش را در جهان اندازد. پاداش را در گرو فرمانبرداری نهاد. و نافرمانان را به كیفر بیم داد. تا بندگان را از عقوبت برهاند، و به بهشت كشاند.۷
آن حضرت در ادامه در بیان آفرینش و بعثت حضرت ختمی‏مرتبت می‏فرماید:
گواهی می‏دهم كه پدرم محمد بنده او و فرستاده اوست. پیش از آنكه او را بیافریند برگزید. و پیش از پیمبری تشریف انتخاب بخشید و به نامیش نامید كه می‏سزید.
و این هنگامی بود كه آفریدگان از دیده نهان بودند. و در پس پرده بیم نگران. و در پهنه بیابان عدم سرگردان. پروردگار بزرگ پایان همه كارها را دانا بود. و بر دگرگونی‏های روزگار در محیط بینا. و به سرنوشت هر چیز آشنا. محمد، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، را برانگیخت تا كار خود را به اتمام و آنچه را مقدر ساخته به انجام رساند. پیغمبر كه درود خدا بر او باد دید: هر فرقه‏ای دینی گزیده. و هر گروه در روشنایی شعله‏ای خزیده. و هر دسته‏ای به بتی نماز برده. و همگان یاد خدایی را كه می‏شناسند از خاطر سترده‏اند.
پس خدای بزرگ تاریكیها را به نور محمد روشن ساخت. و دلها را از تیرگی كفر بپرداخت. و پرده‏هایی كه بر دیده‏ها افتاده بود به یك سو انداخت. سپس از روی گزینش و مهربانی جوار خویش را بدو ارزانی داشت. و رنج این جهان كه خوش نمی‏داشت، از دل او برداشت. و او را در جهان فرشتگان مقرب گماشت. و چتر دولتش را در همسایگی خود افراشت. و طغرای مغفرت و رضوان را به نام او نگاشت.
درود خدا و بركات او بر محمد، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، پیمبر رحمت، امین وحی و رسالت و گزیده از آفریدگان و امت باد.۸
آنگاه رو به مجلسیان كرده و آنچه را كه پیامبر خاتم، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، بر آنها ارزانی داشته بود، چنین برمی‏شمارد:
شما بندگان خدا! نگاهبانان حلال و حرام، و حاملان دین و احكام، و امانت‏داران حق و رسانندگان آن به خلقید.
حقی را از خدا عهده دارید. و عهدی را كه با او بسته‏اید پذیرفتار. ما خاندان را در میان شما به خلافت گماشت. و تأویل كتاب‏الله را به عهده ما گذاشت. حجتهای آن آشكار است، و آنچه درباره ماست پدیدار. و برهان آن روشن. و از تاریكی گمان به كنار. و آوای آن در گوش مایه آرام و قرار. و پیرویش راهگشای روضه رحمت پروردگار. و شنونده آن در دو جهان رستگار.
دلیلهای روشن الهی را در پرتو آیتهای آن توان دید. و تفسیر احكام واجب او را از مضمون آن باید شنید. حرامهای خدا را بیان‏دارنده است. و حلالهای او را رخصت‏دهنده. و مستحبات را نماینده. و شریعت را راهگشاینده. و این همه را با رساترین تعبیر گوینده. و با روشنترین بیان رساننده. سپس ایمان را واجب فرمود. و بدان زنگ شرك را زا دلهاتان زدود.
و با نماز خودپرستی را از شما دور نمود. روزه را نشان‏دهنده دوستی بی‏آمیغ ساخت. و زكات را مایه افزایش روزی بی‏دریغ. و حج را آزماینده درجات دین. و عدالت را نمودار مرتبه یقین. و پیروی ما را مایه وفاق. و امامت ما را مانع افتراق. و دوستی ما را عزت مسلمانی. و بازداشتن نفس را موجب نجات، و قصاص را سبب بقاء زندگانی. وفا به نذر را موجب آمرزش كرد. و تمام پرداختن پیمانه و وزن را مانع از كم‏فروشی و كاهش. فرمود می‏خوارگی نكنند تا تن و جان از پلیدی پاك سازند و زنان پارسا را تهمت نزنند، تا خویشتن را سزاوار لعنت نسازند. دزدی را منع كرد تا راه عفت پویند. و شرك را حرام فرمود تا به اخلاص طریق یكتاپرستی جویند «پس چنانكه باید، ترس از خدا را پیشه گیرید و جز مسلمان ممیرید!» آنچه فرموده است بجا آریدو خود را از آنچه نهی كرده بازدارید كه «تنها دانایان از خدا می‏ترسند».۹
حضرت زهرا، علیهاالسلام، در بخش دیگری از این خطبه به تلاشی كه پدر ارجمندش برای گسترش توحید و اسلام متحمل شد اشاره كرده و می‏فرماید:
مردم، چنانكه در آغاز سخن گفتم: من فاطمه‏ام و پدرم محمد، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، است «همانا پیمبری از میان شما به سوی شما آمد كه رنج شما بر او دشوار بود، و به گرویدنتان امیدوار و بر مؤمنان مهربان و غمخوار».
اگر او را بشناسید می‏بینید او پدر من است، نه پدر زنان شما. و برادر پسر عموی من است نه مردان شما. او رسالت خود را به گوش مردم رساند. و آنان را از عذاب الهی ترساند. فرق و پشت مشركان را به تازیانه توحید خست. و شوكت بت‏پرستان را در هم شكست.
تا جمع كافران از هم گسیخت. صبح ایمان دمید. و نقاب از چهره حقیقت فرو كشید. زبان پیشوای دین در مقال شد. و شیاطین سخنور لال.۱۰
آن حضرت وضعیت مردم را در پیش از بعثت چنین به تصویر می‏كشد:
در آن هنگام شما مردم بر كنار مغاكی از آتش بودید خوار. و در دیده همگان بی‏مقدار. لقمه هر خورنده. و شكار هر درنده. و لگدكوب هر رونده. و نوشیدنیتان آب گندیده و ناگوار. خوردنیتان پوست جانور و مردار. پست و ناچیز و ترسان از هجوم همسایه و همجوار. تا آنكه خدا با فرستادن پیغمبر خود، شما را از خاك مذلت برداشت. و سرتان را به اوج رفعت افراشت.
پس از آن همه رنجها كه دید و سختی كه كشید. رزم‏آوران ماجراجو، و سركشان درنده‏خو. و جهودان دین به دنیا فروش، و ترسایان حقیقت نانیوش، از هر سو بر وی تاختند. و با او نرد مخالفت باختند.
هر گاه آتش كینه افروختند، آن را خاموش ساخت. و گاهی كه گمراهی سر برداشت، یا مشركی دهان به ژاژ انباشت، برادرش علی را در كام آنان انداخت. علی، علیه‏السلام، باز نایستاد تا بر سر و مغز مخالفان نواخت. و كار آنان با دم شمشیر بساخت.
او این رنج را برای خدا می‏كشید. و در آن خشنودی پروردگار و رضای پیغمبر را می‏دید. و مهتری اولیای حق را می‏خرید. اما در آن روزها، شما در زندگانی راحت آسوده و در بستر امن و آسایش غنوده بودید.۱۱
فاطمه زهرا، علیهاالسلام، در ادامه سخن به جفایی كه امت محمد، صلّی‏اللّه‏علیه‏وآله، پس از وفات ایشان با خاندانش روا داشتند اشاره كرده و می‏فرماید:
چون خدای تعالی همسایگی پیمبران را برای رسول خویش گزید، دورویی آشكار شد، و كالای دین بی‏خریدار. هر گمراهی دعوی‏دار و هر گمنامی سالار. و هر یاوه‏گویی در كوی و برزن در پی گرمی بازار. شیطان از كمینگاه خود سر برآورد و شما را به خود دعوت كرد. و دید چه زود سخنش را شنیدند و سبك در پی او دویدید و در دام فریبش خزیدید. و به آواز او رقصیدند.

پاورقیها:
. شهیدی، سید جعفر، ترجمه نهج‏البلاغه، ص۶ ـ ۷.
۰. همان، ص۱۳۰.
۱. همان، ص۱۳۰ ـ ۱۳۱.
۲. همان، ص۱۳۱.
. همان، ص۳۴.
. همان، ص۸۷.
. همان، ص۸۸.
. همان.
. همان، ص۱۰۶.
۷. شهیدی، سید جعفر، زندگانی فاطمه زهرا، علیهاالسلام، ص۱۲۶ ـ ۱۲۷.
. همان، ص۱۲۷ ـ ۱۲۸.
. همان، ص۱۲۸ ـ ۱۲۹.
صاحب اثر : ابراهیم شفیعی سروستانی
منبع : پایگاه سراج

منبع : سایت پیامبر اعظم