اخراج ایرانیان از عراق

پژوهش درباره هر واقعه از تاریخ انقلاب اسلامی می تواند بر زوایای تاریك و ناشناخته آن پرتو افكند، زنجیره به هم پیوسته تحلیل آنها می تواند در پاسخ به چرایی و چگونگی این رخداد و فهم ارتباط میان اجزای آن ما را یاری رساند و فروگذاری هریك از آنها به نارسایی و نقصان در پردازش پژوهش ها از داده ها می انجامد. پژوهش حاضر موضوعاتی است از زنجیره حوادث انقلاب كه به نحوی ابعاد داخلی، منطقه ای و بین المللی را دربردارد.
روابط دو كشور ایران و عراق به دلایل مختلف در طول تاریخ دستخوش حوادث و دگرگونی هایی بوده است. به رغم وجود اشتراكات مذهبی میان دو كشور، اما خودخواهی ها و برتری جویی ها و همچنین نفوذ و دخالت بیگانگان منجر شد تا این دو كشور نتوانند روابط مسالمت آمیزی داشته باشند. اختلافات مرزی و حضور نیروهای مخالف در كشور مقابل، از جمله موضوعاتی است كه دائماً به آن دامن زده می شد. این اختلافات در اوایل دهه پنجاه به اوج خود رسید و رژیم عراق به بهانه كمك های نظامی و تسلیحاتی رژیم شاه به مخالفان كرد خود و همچنین تشدید اختلافات مرزی دو كشور، تصمیم گرفت تا ایرانیان مقیم آن كشور را به اتهام ستون پنجم رژیم شاه در عراق، اخراج نماید و این تصمیم در چندین مرحله به اجرا درآمد. ایرانیان قربانی دشمنی بین دو رژیم ضد مردمی شدند كه بنا بر مصالح سیاسی و منطقه ای دست به آتش افروزی زدند. رفتار ناجوانمردانه و ددمنشانه ماموران عراق در حق مردان و زنان و كودكان ایرانی موجب احساس همدردی عمومی شد.
حضرت امام در مقابل این رفتار ناجوانمردانه رژیم عراق با شدت برخورد كرد و خواستار توقف این اخراج ها شد. اما به رغم همه واكنش ها و تهدیدها، اخراج ایرانیان ادامه یافت و هزاران تن از ایرانیان با بی احترامی از آن كشور اخراج شدند. كتاب حاضر در واقع موضوعی است از زنجیره حوادث انقلاب اسلامی كه به نحوی ابعاد داخلی، منطقه ای و بین المللی را دربردارد و می تواند به روشن تر شدن موضوع كمك كند.
اخراج ایرانیان از عراق حاصل سیاست ها و تضادهای موجود در سطح روابط بین المللی و روابط منطقه ای است. در بعد بین المللی و منطقه ای در این مقطع زمانی، تحولات مهم بین المللی در جریان است كه طی آن دكترین امنیت ملی یكی از دو ابرقدرت موجود یعنی آمریكا دستخوش دگرگونی شده است و همین تغییر، دگرگونی در روابط منطقه ای را رقم زده است.
خروج نیروهای انگلیس از خلیج فارس و تشكیل كشورهای جدید و انتخاب ایران از سوی آمریكا به عنوان قدرت منطقه ای حافظ منافع غرب و ژاندارم منطقه در راستای دكترین نیكسون موجب افزایش منازعات سیاسی میان كشورهای منطقه به خصوص با توجه به مناقشه اعراب و اسرائیل شده است.
در داخل ایران نیز اعتراضات مردم ایران علیه اخراج ایرانیان از عراق شدت گرفته بود. سیر حوادث و پیامدهای آن در ایران را باید معلول چیستی و چگونگی آرایش نیروهای اجتماعی و سیاسی در ایران دانست. در این زمان، تحولات داخلی، جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، اعتراضات محافل سیاسی و ضربات سیاسی رژیم به برخی از مهمترین تشكل نظامی - سیاسی ضدرژیم همچون سازمان مجاهدین خلق و فدائیان خلق توسط دستگاه اطلاعاتی رژیم پهلوی و در عراق نیز اوج گیری قدرت صدام حسین در درون دستگاه رهبری حزب بعث را شاهد هستیم.
كتاب در چهار فصل به نگارش درآمده است. در بخش اول جغرافیای سیاسی عراق و ایران و علل اختلافات ایران و عراق از دوران صفویه تا پهلوی، تعدادی از قراردادهای منعقده میان دو كشور و همچنین نقش قدرت های بزرگ فرامنطقه ای در این اختلافات مورد توجه قرار گرفته است. فصل دوم به بررسی زمینه ها و عوامل بیرون راندن ایرانیان از سوی رژیم بعث عراق می پردازد. ماهیت سوسیالیستی، رادیكالیستی و ناسیونالیستی رژیم بعث عراق، اختلافات مرزی و لغو قرارداد ۱۹۳۷ از سوی ایران، اختلافات سیاسی، ایدئولوژیك میان ایران و عراق، تحولات بین المللی و منطقه ای و توجیهات و بهانه های اجتماعی - اقتصادی عراق از زمره علل این موضوع بوده است.
در فصل سوم تحت عنوان «امام خمینی و اخراج ایرانیان موضوعاتی همچون امام خمینی در عراق و موضع ایشان در قبال دولت و حزب بعث عراق، سابقه اخراج ایرانیان از عراق و برخورد و واكنش امام در برابر اخراج ایرانیان در سال ،۱۳۵۰ تصمیم ایشان مبنی بر هجرت و موضع گیری رژیم بعثی عراق مورد توجه بوده است. فصل پایانی كتاب نیز با عنوان «پیامدهای برخورد رژیم پهلوی با امام در موضوع اخراج ایرانیان» ارائه شده است.
در ضمیمه كتاب نیز اسناد و مداركی در این رابطه منتشر شده است. بی تردید آنچه در این كتاب ۳۷۷ صفحه ای آمده است، شاید تنها درآمدی بر این موضوع باشد و مسئله اخراج ایرانیان و حوادث متعاقب آن در ایران، شایسته تحقیق عمیق تری است.

علی احمدی
مركز اسناد انقلاب اسلامی
چاپ اول : زمستان ۸۴
تیراژ : ۱۵۰۰ نسخه
محمود فاضلی

منبع : روزنامه شرق