معتاد، مجرم یا بیمار؟

اعتیاد هر روز قربانیان بیشتری از خیل جوانان این مرز و بوم می گیرد، اما هنوز برنامه جامع پیشگیری و درمانی در كش و قوس تغییر و تحولات سیاسی و اداری بلاتكلیف مانده است. در این میان تغییر و جابه جایی مسئولان مبارزه با مواد مخدر و به تبع آن تفاوت دیدگاه ها و سیاست ها نیز مزید بر علت شده است و به ناپیگیری، برنامه ها و در نهایت بلااثر شدن آنها دامن زده است.
با چنین تصویر و چشم اندازی سیاست ها و برنامه های درمانی جدید ستاد مبارزه با مواد مخدر را در گفت و شنودی با دكتر سعید صفاتیان، مدیر كل درمان ستاد بررسی كرده ایم.
او معتقد است اعتیاد بیماری است و باید مثل دیگر بیماری ها تحت كنترل باشد.
●اجازه بدهید بدون پرداختن به این موضوع كه چه تعدادی معتاد در ایران داریم، به سراغ بحث درمان برویم و این كه در سیاست های جدید ستاد مبارزه با مواد مخدر چه راهكار هایی برای درمان معتادان در نظر گرفته شده است؟
- درمان تعریف خاصی دارد، چنانچه كه اعتیاد تعریفی خاص دارد، اعتیاد بیماری مزمن، پیش رونده و عودكننده ای است، بر اساس این تعریف معتاد مانند شخصی كه مشكل دیابت یا فشار خون دارد و باید پیوسته به سیستم درمان متصل باشد. در مورد اعتیاد نیز وضع به همین شكل است، پزشك هیچ گاه نمی گوید كه من اعتیاد را درمان می كنم بلكه به بحث كنترل می پردازد.
اعتیاد نیز همانند بیماری های دیگر باید تحت كنترل باشد و تا آخر عمر با سیستم درمانی ارتباط نزدیك داشته باشد.بسیاری از خانواده ها و افراد كه با نارضایتی روبه رو می شوند، به این دلیل است كه از درمان كوتاه مدت و سم زدایی استفاده می كنند و پس از آن از ادامه درمان، كه همان بخش نگهدارنده است، صرف نظر می كنند. در پروتكل درمانی كه توسط وزارت بهداشت در نظر گرفته شده فرد معتاد حداقل یك تا دو سال باید دارو مصرف كند و پس از آن هم تحت برنامه های روان درمانی، شناخت درمانی و رفتار درمانی قرار بگیرد، یعنی این كه ما در بیمار شناخت و نگرشی را به وجود بیاوریم كه بتواند باورهای گذشته خود را تغییر بدهد و بر اعتیاد خود غلبه پیدا كند.
واقعیت این است كه این تغییر رفتار، سخت است و خانواده و فرد را با مشكل مواجه می كند، زیرا طی دوره گذشته زندگی وی با رفتارهای خاصی مانند دیر بیدار شدن، به مهمانی نرفتن، مسافرت نرفتن و همراه خانواده نبودن آمیخته شده كه تغییر اینها برای او بسیار دشوار است و باعث می شود كه سیستم های درمانی در كشور ضعیف عمل كنند.
● چه تعداد از معتادان آمادگی برای قرار گرفتن در چنین سیستم درمانی را دارند؟
- بر اساس شواهد و پژوهش هایی كه در كشورهای مختلف صورت گرفته، حداكثر ۱۰ درصد آماده برای وارد شدن به سیستم درمان هستند و با توجه به تغییراتی كه در زمان های مختلف در كشور ما وجود داشته اگر این درصد را بخواهیم در كشور خودمان در نظر بگیریم بیشتر از ۱۵ درصد نخواهد بود و همین موضوع باعث می شود كه ما نتوانیم برنامه دقیقی برای درمان معتادان داشته باشیم.
واقعیت این است كه ۸۵ درصد معتادان آمادگی برای درمان ندارند و به این تفكر و باور هنوز نرسیده اند، جالب تر این كه بسیاری از این افراد با وجود شاید ۵ سال مصرف مواد مخدر هنوز خود را معتاد نمی دانند.
نكته دیگر بحث آمارگیری است كه به دلیل همین مشكلات نمی توان آمار دقیقی از این افراد به دست آورد.
● آیا ستاد مبارزه با مواد مخدر سیاست ها و راهكارهای جدیدی برای درمان در نظر گرفته است؟
- از سال ۸۴ در بحث بودجه نگرش جدیدی به وجود آمده است و طی دو جلسه ستاد مبارزه با مواد مخدر در دولت جدید، یكی از موضوعات مهم بحث درمان معتادان است، رئیس ستاد، دكتر احمدی نژاد و دیگر اعضا به این موضوع توجه خاص داشته اند. یكی از موارد قابل توجه در این جلسات ارائه و معرفی الگوی جامع درمانی است كه به وسیله این الگو كه در سال گذشته تدوین و تصویب شد، گروه های تحت درمان و مراحل درمانی آنها مشخص شده است و این موضوع برای اولین بار در كشور بدین شكل اتفاق افتاده است.
در این برنامه چهار اولویت در نظر گرفته شده، اولویت اول معتادان تزریقی، اولویت دوم روان درمانی، اولویت سوم درمان نگهدارنده و اولویت چهارم هم حرفه آموزی معتادان است. در راستای این چهار اولویت سیاست كلان در بحث مواد مخدر تغییر می كند و در كمیسیون خاص مجمع تشخیص مصلحت نیز برخی سیاست های كلان مطرح و به صحن اصلی مجمع فرستاده می شود.در سیاست های كلان، بند خاصی مختص درمان در نظر گرفته شده و برنامه های كارشناسی در آن لحاظ می شود. به عنوان مثال شاید تا یكی دو سال پیش در برنامه های كارشناسی مشكل داشتیم، اما در حال حاضر با هماهنگی دادستان كل كشور و ریاست قوه قضاییه و هماهنگی قوه مجریه لوازم بهداشتی از قبیل سرنگ در زندان ها و مراكز درمانی مجاز اعلام شده و در اختیار معتادان قرار می گیرد. به دنبال این سیاست ها امیدواریم كه بتوانیم به زودی بحث اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر را در مجلس پیگیری كنیم و به جمع بندی نهایی برسیم.
●در این طرح اصلاح قانونی خاصی در حیطه درمان در نظر گرفته شده است؟
- پیشنهادی كه برای سیستم بهداشتی، وزارت بهداشت و بهزیستی و سازمان زندان ها وجود دارد، موضوع مجرم یا بیمار بودن معتاد است.
● آیا هنوز مسئولین به یك اجماع نظر در این مورد نرسیده اند، به رغم اینكه سالهاست، بحث آن وجود دارد؟
- این موضوعی است كه در بسیاری از كشورها هنوز جای بحث دارد و در هیچ كشوری در كوتاه مدت اتفاق نیفتاده و كمتر از ۵ سال شكل نگرفته است.اما اگر بخواهیم از دیدگاه تخصصی به این موضوع نگاه كنیم، باید ببینیم اگر اعتیاد از جرم به «بیماری» تبدیل شود چه عواقبی در جامعه دارد. اگر این موضوع به تصویب برسد، یكسری نكات مثبت به همراه دارد، كه مهمترین آن تمایل پزشكان و عوامل كادر درمان برای وارد شدن به این قضیه است و این نكته ای مسلم است كه یك پزشك، تكلیفش مشخص می شود كه با یك مجرم سروكار دارد یا یك بیمار و این موضوع در چگونگی روند درمان تأثیری قابل توجه دارد.
● آقای دكتر بفرمایید، در ارتباط با مواد روانگردان و نحوه درمان آن برنامه ای در نظر گرفته اید یا خیر؟ با توجه به این كه مواد صناعی این روزها جوانان ما را به شدت در معرض تهدید قرار داده است؟
- خوشبختانه در حال حاضر دیدگاه مسئولین نسبت به این قرص ها و داروها تغییر كرده و جایگاه خاصی در سیاست های كلان و قانون پیدا كرده است. كلاس های آموزشی برای پزشكان در نظر گرفته شده كه به وسیله آن دوره های خاص عملی و تئوری را می گذرانند و نحوه مقابله با مصرف كنندگان و عوارض آن را آموزش می بینند.
● فكر می كنید تنها آموزش پزشكان كافی باشد؟
- آنچه كه در اینجا باید در مورد این مواد بدانیم این است كه متأسفانه برای این مواد درمان جایگزینی وجود ندارد و باید به جوان ها توصیه كرد كه مواد روانگردان تأثیرات روانی بسیار بالاتری از مخدرها دارند و بالطبع این تأثیرات عوارض بیشتری هم برای فرد به همراه دارد، ضمن این كه برای مواد صناعی درمان جایگزین وجود ندارد.
● به طور دقیق می توان گفت كه فرد پس از چند بار مصرف وابستگی روانی پیدا می كند؟
- با توجه به تحقیقاتی كه وجود دارد شاید پس از یك یا دو بار مصرف، مشكل اعتیاد به وجود آمده و وابستگی روانی بسیار زیادی ایجاد شود. آنچه كه در درمان اعتیاد شكست به وجود می آورد، وابستگی روانی و افسردگی مقاوم به درمان است.
علت علمی این قضیه هم این است كه با مصرف یك یا دو بار این مواد،میزان (هورمون دوپامین) كه همان هورمون پاداش است در بدن فرد بالا می رود و احساس لذتی كاذب در ساعاتی از زندگی فرد به سطح بسیار بالایی می رسد و حالت های توهم زایی برای فرد به وجود می آید كه در این حالت ها بسیار پیش می آید كه اتفاقات ناگواری مانند سقوط از ارتفاع برای شخص رخ دهد.
● آیا آماری از مصرف كنندگان این مواد وجود دارد و این كه برخورد مردم و خانواده ها در مواجهه با چنین مواردی باید چگونه باشد؟
- آمار دقیقی وجود ندارد به دلیل این كه این موضوع یك تابوی اجتماعی است و بیشتر مردم از اعتراف به آن طفره می روند. اما در مورد برخورد خانواده ها با این موضوع باید گفت كه نباید فرزندان خود را به هیچ وجه از خانواده طرد كنند، پس از آن سریع وی را به سیستم مجاز پزشكی معرفی كنند و نكته دیگر این كه با همكاری و همیاری برای گذران دوره درمان واكنش های حاد این موضوع را كنترل كنند.
دیگر این كه مردم باید بدانند وابستگی روانی مصرف كننده این مواد بسیار زیاد است و بیشتر آنها جوانانی هستند كه به دنبال تحرك، لذت و شادی های كاذب هستند، پس نوع برخورد با آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.وی همچنین می افزاید: باید این تصور وجود داشته باشد كه این مصرف كنندگان را نمی توان با یك درمان ۱۰روزه و سم زدایی درمان كرد، بلكه باید بدانند كه این افراد نیازمند یك دوره بلندمدت درمان روانی هستند.

لیلا خاكسار

منبع : روزنامه همشهری