پیمان الجزیره

در ماه مارس سال ۱۹۷۵، پیرو مذاکرات انجام گرفته در جلسه عمومی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC) در پایتخت الجزایر، ایران و عراق با میانجیگری رئیس جمهور وقت الجزیره، هواری بومدین (Houari Boumedienne) برای ملاقات و مذاکره درباره مرزها و حقوق آبی و دریانوردی به توافق رسیدند.
محمدرضا پهلوی، شاه سابق ایران و صدام حسین طی دو ملاقات و گفتگوی طولانی در حضور بومدین، ظاهرآ با صداقت کامل به راه حلی نهایی رسیدند. به موجب این اعلامیه طرفین توافق کردند که مرزهای آبی خود را بر اساس خط تالوگ (thalweg خط فرضی که از عمیق ترین قسمت قابل کشتی رانی بستر رودخانه عبور می کند) تعیین نمایند و در مرزها نیز کنترل دقیق و موثری به منظور رفع هر گونه نفوذی که جنبه خرابکارانه داشته باشد اعمال نمایند.
با هدف اجرای این اعلامیه وزاری خارجه ایران، عراق و الجزایر از چنین روزی در سال ۱۹۷۵ تا سیزدهم ژوئن به ترتیب در تهران، بغداد، الجزایر و مجددآ بغداد گردهم آمدند.
نتیجه این چهار نشست امضای عهدنامه مربوط به مرز مشترک و حسن همجواری میان ایران و عراق به نام پیمان الجزیره یا Algerian Accord بود که در سیزدهم ژوئن سال ۱۹۷۵ صادر گردید.
هر چند این پیمان از طرف عراقی چندان محترم شمرده نشد و در سال ۱۹۸۰ به جنگ تحمیلی عراق با ایران منجر شد. بنظر می رسد مسئله اصلی اختلاف عراق با ایران هم درباره اروند رود (شط العرب)، که تنها مسیر دسترسی عراق به سمت دریا محسوب میشود و همچنین مالکیت جزایر و مناطق اطراف آن بود.
هر چند دلایل حمله عراق به ایران بیشتر سیاسی و تحت فشار و حمایت دولت های خارجی بود اما به ظاهر مناقشه از زمانی آغاز شد که اروند رود تغییر مسیر داد و مرز تعیین شده تغییر کرد. این جنگ ۸ سال به طول انجامید و هنوز با وجود پایان یافتن آن، اختلاف به طور کامل حل نشده است.
● خلاصه مواد عهدنامه
▪ اول: تعیین نهایی مرزهای دو کشور براساس پروتکل قسطنطنیه (۱۹۱۳) و اقدامات کمیسیون تعیین محدوده مرزی در سال ۱۹۱۴
▪ دوم: تعیین حدود مرز رودخانه بر اساس خط تالوگ
▪ سوم: در نتیجه هر دو طرف قرارداد موظف به برقراری امنیت و اعتماد دوجانبه در مرزهای مشترک خود هستند. آنها همچنین باید توجه خود را به دیده بانی و محافظت از مرزهای مشترک معطوف نمایند تا بر تمام عملیات نفوذی خرابکارانه از هر جهت پایان دهند.
▪ چهارم: دو طرف قرارداد باید بر موارد مذکور را عناصر جدایی ناپذیر یک راه حل جامع درنظر گیرند. در نتیجه، هرگونه تخلف و نقض هر یک از این عناصر طبعا نقض کننده جوهر و اصل پیمان الجزیره خواهد بود. دو طرف قرارداد باید در ارتباط مداوم با رئیس جمهور هواری بومدین باقی بمانند تا او در صورت لزوم، همکاری برادرانه الجزیره را برای برقراری مفاد عهدنامه فراهم آورد.
طرفین ای پیمان تصمیم گرفتند که به خصوص با برطرف کردن تمام عوامل منفی در رابطه خود و از طریق تبادل نظر مداوم در زمینه مسائل مشترک و همچنین گسترش تعاون و همیاری، روابط سنتی و مناسبات همسایگی و دوستی را مجددا برقرار نمایند.
طرفین این پیمان به طور رسمی اعلام کردند که این منطقه باید از هرگونه دخالت خارجی مصون باشد.
این عهدنامه همچنین دارای سه پروتکل ضمیمه و یک الحاقیه بود :
▪ پروتکل راجع به علامتگذاری مجدد زمینهای بین ایران و عراق
▪ پروتکل راجع به تعیین مرز در رودخانه های بین ایران و عراق
▪ پروتکل مروبوط به امنیت در مرز ایران و عراق
● الحاقیه مربوط به بند ۵ ماده ۶ عهدنامه
عهدنامه ۱۹۷۵ دارای ۴ موافقت نامه تکمیلی نیز هست که در بیست و ششم دسامبر ۱۹۷۵ در بغداد به امضا رسید. این موافقتنامه ها عبارتند از :
▪ موافقتنامه راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در اروندرود
▪ موافقتنامه راجع به استفاده از آب رودخانه های مرزی
▪ موافقتنامه راجع به تعلیف احشام
▪ موافقتنامه راجع به کلانتران مرزی
عهدنامه مذکور و سه پروتکل منظم آن و چهار موافقتنامه تکمیلی به تصویب قوای مققننه ایران و عراق رسید.

منبع : سایر منابع