لحظه های بر باد رفته

اوقات فراغت، همه ما را یاد روزهای بلند و گرم تابستان می اندازد. اما امروز در زندگی مكانیكی بهره گیری از مظاهر دنیای مدرن آن قدر فرصت به ما داده است كه حتی در روزهای كوتاه زمستان لحظه های فراغت را حس می كنیم. البته اگر مجبور نباشیم برای چرخاندن چرخ زندگی چند شیفت كار كنیم.
امان الله قرایی مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه، سندی بر این ادعا می آورد و می گوید: براساس آماری كه سازمان مدیریت و برنامه ریزی ۵۰سال پیش ارائه كرد و ساعات كار هفتگی از حدود شصت ساعت به چهل ساعت رسیده است ، هر فرد به طور میانگین حدود ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه از زمان روزانه اش را صرف كار مفید می كند.
با این حساب حالا ما مانده ایم و یك عالمه وقتی كه طلاست! من و خیلی های دیگر بدون هیچ برنامه منسجمی برای مدیریت اوقات فراغت مدام وقت تلف می كنیم بدون این كه اوقات فراغتمان را سپری كنیم و هیچ حواسمان به طلای از كف رفته نیست.
قرایی مقدم، مؤلف كتاب های مدیریت آموزشی، انسان شناسی فرهنگی، جامعه شناسی آموزش و پرورش و مبانی جامعه شناسی می گوید: هیچ كس نمی تواند ادعا كند اوقات فراغت ندارد، می توان این اوقات را در بوستان ها قدم زد و یا حتی انباری خانه را تمیز و مرتب كرد، گذران اوقات فراغت به همین سادگی است می توان اوقات فراغت را یك استكان، نه یك سینی پر از چایی كرد، آورد و گذاشت میان جمع صمیمی خانواده و آن را مقابل تلویزیون و در حین تماشای یك بازی فوتبال خورد و لذت برد.
●وقت های تلف شده
قرایی مقدم معتقد است هر كاری كه غیر از كار و حرفه روزانه فرد به اختیار فرد در هر ساعتی از فراغت كه مایل است انجام شود اعم از تفریح یا انجام كاری سخت و عقب افتاده، باز هم جزیی از گذران اوقات فراغت محسوب می شود. زیرا برخلاف كار روزانه هیچ اجباری برای انجام آن ندارد و می تواند زمان آن را تغییر دهد، البته این مسأله در مورد خانم های شاغل متفاوت است. در واقع زمانی كه آنها صرف امور عقب افتاده خانه داری می كنند جزو اوقات فراغت آنها به حساب نمی آید. در مجموع هر كاری ،حتی اگر سخت و خسته كننده ،كه فرد خارج از زمان كار اصلی روزانه اش انجام دهد و موجب احساس رضایت و شادی در فرد شود و برای زمان از دست رفته احساس غبن و ضرر نكند جزو اوقات فراغت مطلوب فرد محسوب می شود. او وجود نداشتن امكانات و عدم مدیریت منسجم در اوقات فراغت متناسب با نیاز جوانان را یكی از دلایل عمده ای می داند كه متأسفانه موجب می شود اكثر جوانهای ما در این فرصت ها كه می تواند نقش بسیار مهمی در شناسایی و شكوفایی استعدادهای آنها داشته باشد، بیشتر فرصت ها را از دست بدهند و وقت تلف كنند تا این كه اوقات فراغتشان را سپری كنند.
این جامعه شناس با اشاره به امكانات محدود تفریحی، ورزشی و فرهنگی و ... و همچنین بالا بودن هزینه های استفاده از همین امكانات كه گاهی برای جوانانی از قشر متوسط و ضعیف جامعه غیرممكن است می گوید: در واقع اوقات فراغت ما تحت تأثیر اشتغال ما است و چنانچه عمده خانواده ها توان مالی برای ساماندهی و نظم بخشیدن به اوقات فراغت جوانان در میان اعضای خانواده را ندارند و نمی توانند برای سفرهای فصلی، سالانه و یا آخر هفته برنامه ریزی اقتصادی داشته باشند به ناچار جوان های ما خیلی زود جذب گروه همسالان می شوند و اوقات فراغتشان را بیرون از فضای خانواده و با دوستان سپری می كنند و به جرأت می توان گفت كه یكی از مهمترین عوامل مؤثر در بروز انواع آسیب های اجتماعی مربوط به عدم مدیریت و برنامه ریزی صحیح برای بهینه سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان است.
●فراغتی از جنس خودمان
آیا گذران اوقات فراغت مطلوب یك تعریف و معیار جهانی دارد؟ آیا استانداردی برای آن تعریف شده است كه ما باید خودمان را از لحاظ كم و كیف اوقات فراغت با آن همسو كنیم؟ و سؤال هایی از این دست، ما را به این پاسخ می رساند كه اوقات فراغت هر مردمی خاص همان مردم است.
قرایی مقدم ویژگی اوقات فراغت مطلوب را در تنوع آن می داند و می گوید: هر كار و فعالیتی كه در اوقات فراغت ما مدام تكرار شود ایجاد خستگی و یكنواختی می كند و پس از مدتی موجب اتلاف وقت ما می شود مگر آن كه آن فعالیت از دیدگاه «كاركردگرایان» یك نتیجه مطلوب داشته باشد، خواه این نتیجه شاد، تفریح، سود اقتصادی و یا فرهنگی و ... باشد. اما اصولاً گذران اوقات فراغت هر مردمی خاص همان مردم است كه با توجه به فرهنگ، سنت، مذهب، موقعیت جغرافیایی و اوضاع اقتصادی مردم آن كشور شكل می گیرد. در واقع هر جامعه ای در اوقات فراغت شكل بومی و محلی به خود می گیرد و حتی از ابعاد كشوری ریزتر می شود چنانچه در همین ایران امروز، گذران اوقات فراغت مردم شهرها و روستاهای مختلف با یكدیگر متفاوت است، چون امكانات متفاوت در اختیار دارند، به نوعی برای گذران اوقات فراغت مطلوب یك قانون كلی وجود ندارد و چگونگی گذران آن بیشتر به طبقه اقتصادی- اجتماعی افراد، نوع شغل، سطح تحصیلات، سن و جنس افراد بستگی دارد.
قرایی مقدم با توجه به تحقیقات وسیعی كه در مورد گذران و مدیریت اوقات فراغت انجام داده است می گوید: تحقیقات نشان داده است افرادی كه اوقات فراغت مفید و مطلوبی دارند از لحاظ اقتصادی بازده مطلوب تری دارند و همچنین این افراد طول عمر بیشتری می كنند.
اما چگونگی گذران اوقات فراغت بر ابعاد اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی فرد تأثیرگذار است، به نحوی كه گذران اوقات فراغت مطلوب منجر به افزایش سطح شعور، آگاهی و تبادل افكار می شود، علاوه بر آن چنانچه افراد اوقات فراغت مفید و مطلوبی داشته باشند نگاه و بینش سیاسی آنان نیز تقویت می شود.

مرضیه سبزعلیان

منبع : روزنامه همشهری