تلنگری برای آینده

● درباره «ثروت و فقر ملل»
پل ساموئلسن معتقد است كه هیچ گونه نور تازه ای بر این موضوع ابهام آمیز نتابانیده اند كه كشورهای فقیر چرا فقیرند و كشورهای ثروتمند چرا ثروتمندند. موضوع مهمی كه در سال های قرن بیستم شاید یكی از مهمترین دغدغه های بشری بوده است. خاصه پس از آنكه كشورهای توسعه یافته در نیمه دوم قرن بیستم چنان شتابی به توسعه خود بخشیدند كه كمتر ملل عقب مانده ای تصور دستیابی به آن حد از استانداردهای موجود را در ذهن خود متبادر كرده است.
دیوید س . لندز در این كتاب با پرسش هایی كه آشكارا مبین آن است كه میزان فاصله كشورهای دارا و ندار طی سه قرن اخیر به شدت افزایش یافته است می خواهد به این پرسش اصلی پاسخ دهد كه راز كشورهای فقیر و ثروتمند چیست؟ پرسش هایی نظیر چرا انقلاب صنعتی در اروپا رخ داد و در قرن هجدهم؟
چرا انقلاب صنعتی در هند روی نداد؟ حال آنكه در قرن های ۱۷ و ۱۸ هند مهمترین صنعت نساجی جهان را دارا بود و از نظر كیفیت و تنوع رقیب نداشت و بخش مهمی از تولیدات خود را به آسیا و اروپا هم صادر می كرد. چرا ایتالیا كه در قرن ۱۶ در صف مقدم انقلاب بازرگانی قرار داشت از گردونه پیشرفت بیرون رانده شد؟ چرا اسپانیا و پرتغال كه بانی و باعث كشف قاره آمریكا بودند، در پایان كار بازنده از آب درآمدند و مركز ثقل توسعه صنعتی و اقتصادی به شمال اروپا منتقل شد؟
و ده ها پرسش دیگر كه پس از سه قرن از انقلاب صنعتی هنوز پاسخ های درخوری برای آن یافت نشد.
دیوید س. لندز استاد تاریخ و اقتصاد دانشگاه هاروارد و نویسنده كتاب هایی چون انقلاب در زمان و پرومته از بند رسته در این كتاب به زیروبم های تاریخ تحولات جهان كنونی می پردازد تا به این نتیجه دست پیدا كند كه چگونه می توان جهانی عاری از تضادها و تناقض های دهشتناك آفرید كه فقیران و ثروتمندان نه در روبه روی هم كه كنار هم به زیست خود ادامه دهند و بیش از آنكه درصدد حذف و نابودی هم برآیند به كمك هم به تجربه مفیدی برای جهانی نوین اهتمام ورزند. جهانی كه برای ادامه حیات خود نیازمند یك دگردیسی نوین در بقای خود است.
شاید به همین جهت گفتارهای لندز بیش از آنكه راهكار عملی برای آینده باشد یك تلنگر و هشدارباشی است برای ساكنان كره زمین؛ چه ضعفا و چه صاحبان سرمایه. او می گوید بعد از همه حرف ها، كشورهای صنعتی ثروتمند، با آنكه سخت تحت فشار رقابت های جدید قرار گرفته اند، وضع و حالشان بهتر از آن است كه نگرانی یا همدردی دیگران را برانگیزند، بنابراین با تمام گرفتاری هایی كه در پیش رو دارند، باید به طور مستمر و نه از باب مصلحت، خود را در برابر كشورهای ناكام مانده متعهد بدانند و از سوی دیگر، تاریخ به ما می گوید كه موفقیت آمیزترین درمان ها برای فقرزدایی همیشه از داخل فرامی رسد. كمك خارجی ممكن است یاری بخش باشد، ولی مانند ثروت بادآورده، ممكن است زیان بخش هم باشد زیرا به تدریج تلاش و كوشش را از اهمیت می اندازد و به استقرار نوعی احساس ناتوانی می انجامد.
به موجب یك ضرب المثل آفریقایی «دستی كه می گیرد همیشه زیردستی است كه می دهد» نه، آنچه واقعاً اهمیت دارد كار است، كار و تلاش، شرافتمندی، بردباری، پشتكار و سرسختی، عادت كردن به كمك دیگران، به ویژه در مورد افرادی كه به طور دائم با بینوایی و گرسنگی دست به گریبان اند، رفته رفته به نوعی بی تفاوتی خودپرستانه می انجامد.
ولی در نهایت امر، هیچ نوع قدرت یابی و تقویت موثرتر از خودبسندگی و خودسازی نیست.
دیوید س. لندز در این كتاب در پی آن نیست كه با آمار، منحنی و جداول رایج اقتصادی به تحلیل جهان كنونی بنشیند بلكه در پی آن است كه با كندوكاوهای عالمانه یا شاید محققانه به پژوهشی دست زند كه بتوان در نقاط قوت و ضعف ملت ها به تكیه گاهی علمی قابل استناد تكیه كرد.
به نظر راقم این سطور نویسنده با چیره دستی قابل توجهی به این هدف دست یافته است. چه آنكه در پایان كتاب خواننده آشنا به تاریخ تحولات درمی یابد كه آنچه باعث رشد و توسعه جهان كنونی شده نگاه به گذشته از منظر پژوهش های محققانه و موشكافانه است. نگاهی كه لندز به خوبی از پس آن برآمده است.

مجید یوسفی

منبع : روزنامه شرق