بازنده بازی: اسرائیل یا حزب الله؟

۱- پس از تهاجم گسترده نیروهای نظامی اسرائیل، از هوا و زمین و دریا به نوار غزه، به بهانه اسارت یك سرباز اسرائیلی توسط یك گروه شبه نظامی فلسطینی و كشتار بی رحمانه مردم غیرنظامی، از زن و مرد، پیر و جوان، قطع خدمات شهری، نظیر آب و برق، تخریب راه های ارتباطی و مراكز شهری، بازداشت نمایندگان مجلس و وزرای كابینه دولت فلسطین، بحران خاورمیانه وارد فاز و مرحله تازه ای شده است. دولت اسرائیل به هیچ وجه حاضر به اجرای قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت ملی سازمان ملل متحد و عقب نشینی از تمامی سرزمین های اشغالی در جنگ ۱۹۶۷ نیست. از طرف دیگر اسرائیل تحت فشار افكار عمومی مردم جهان و اتفاق نظری كه در مورد اجرای این قطعنامه و تشكیل دولت مستقل فلسطین، به عنوان آخرین و تنها راه حل آن برای بحران خاورمیانه، قرار داد. بنابراین اسرائیل به دنبال بهانه ای است كه بازی را برهم بزند. بر این اساس اسارت سرباز اسرائیلی توسط فلسطینی ها را بهانه ای برای یك حمله گسترده بی تناسب با آن قرار دارد. این كه آیا اقدام نظامی یك گروه فلسطینی و اسارت یك سرباز اسرائیلی تا چه اندازه در راستای منافع كلان مردم و دولت فلسطین است، بحث دیگری است، اما همه شواهد حاكی از آن است كه اسرائیل از مدت ها قبل تدارك چنین حمله ای را می دیده است و منتظر فرصت و بهانه بوده است.
۲ - در حالی كه ارتش سر تا پا مجهز اسرائیل از هوا و زمین و دریا، خون و خرابی در نوار غزه به راه انداخته بود و جهان هم كم و بیش با بی تفاوتی این نسل كشی در غزه را نظاره می كرد، حمله گروهی از رزمندگان حزب الله لبنان به یك پایگاه نظامی اسرائیل در مزرعه شبعا، میان لبنان و سوریه، جبهه جدیدی را گشود. در این حمله دو سرباز اسرائیلی به اسارت نیروهای حزب الله در آمدند و این شد بهانه ای دیگر برای حمله گسترده نظامی اسرائیل به لبنان و تشدید بحران خاورمیانه. البته حزب الله این حركت خود را چنین استدلال می كند كه بعد از جنگی كه در جنوب لبنان میان نیروهای حزب الله و اسرائیل صورت گرفت و منجر به خروج ارتش اسرائیل از اراضی جنوب لبنان شد، قرار بر این بوده است كه اسرائیل اسیران لبنانی را آزاد سازد. اما اسرائیل به بهانه های گوناگون از انجام این تعهد سرباز زده است. از طرف دیگر، آمریكا و همدستانش در شورای امنیت سازمان ملل طی قطعنامه ۱۵۵۹ اولاً از دولت سوریه خواستند تا نیروهای نظامی خود را از لبنان خارج سازد و ثانیاً از دولت لبنان خواستند كه حزب الله را خلع سلاح سازد. دولت سوریه تحت فشارهایی نیروهای خود را بعد از دو دهه از لبنان خارج ساخت. اما دولت لبنان حاضر نشد حزب الله را خلع سلاح سازد (شاید هم قادر به انجام آن نبود.) اكثریت مردم و دولت لبنان، حضور حزب الله مسلح در جنوب لبنان را برای حفظ تمامیت ارضی لبنان ضروری می دانند.
۳ - دولت اسرائیل در حمله گسترده خود به لبنان دو خواسته را مطرح ساخته است:
۱ - آزادی دو سرباز اسرائیلی و ۲-خلع سلاح حزب الله. آیا اسرائیل با حمله نظامی خود موفق به تامین این دو خواسته خواهد شد؟ چگونه؟ و اگر نشود چه پیامدهای احتمالی وجود دارد؟
اسرائیل غیر از دو خواسته بالا چندین هدف دیگر را نیز دنبال می كند. اول آن كه دایره بحران و تشنج را از محدوده فلسطین خارج سازد و با افزایش سطح و عمق تشنج، افكار عمومی مردم جهان را از آنچه در غزه و كرانه غربی رود اردن می گذرد منحرف سازد. دوم این كه با بمباران های فراوان و ایجاد تلفات مادی و معنوی به مردم لبنان، دولت و مردم لبنان را علیه حزب الله بشوراند و حمایت های مردمی از حزب الله را كاهش داده و یا قطع كند. اما مشاهدات و گزارش های ناظرین بی طرف همه حاكی از آن است كه چنین چیزی اتفاق نیفتاده است و مردم و دولت لبنان همچنان از حزب الله حمایت می كنند.در شرایط كنونی، به رغم حملات گسترده و سنگین، هیچ علایم و شواهدی وجود ندارد كه حزب الله دو سرباز اسرائیلی را آزاد سازد. چه بسا این دو سرباز در جریان حملات هوایی اسرائیل به مراكز مسكونی و غیره آن كشته شوند. اگر چنین اتفاقی صورت بگیرد دامنه جنگ میان اسرائیل و حزب الله گسترش پیدا خواهد كرد. اما اسرائیل چگونه می خواهد به هدف دیگر خود، یعنی خلع سلاح حزب الله برسد؟
شورای امنیت سازمان ملل و دولت های غربی، به خصوص آمریكا نمی توانند، اجرای قطعنامه ۱۵۵۹ و خلع سلاح حزب الله را از دولت لبنان بخواهند و یا انتظار داشته باشند دولت لبنان آن را، حتی اگر بتواند، اجرا كند.
زیرا دولت اسرائیل هیچ یك از قطعنامه های سازمان ملل در مورد فلسطین را نپذیرفته و اجرا نكرده است. نه تنها قطعنامه ۲۴۲ و تخلیه سرزمین های اشغالی در جنگ ۱۹۶۷ بلكه آخرین آنها را در مورد دیوار حائل در كرانه غربی رود اردن است نادیده گرفته است. علاوه بر این پیمان های بین المللی (ژنو) با صراحت ادغام سرزمین های اشغال شده در جنگ به سرزمین اصلی توسط ارتش و دولت اشغالگر را به كلی منع می كند.
اما اسرائیل با تخلف آشكار از پیمان های بین المللی بخش هایی از بیت المقدس و غرب رودخانه اردن را به سرزمین اسرائیلی تبدیل كرده است. وقتی اسرائیل زیر بار قطعنامه های سازمان ملل نمی رود، چگونه انتظار دارند كه دولت لبنان قطعنامه مربوط به خلع سلاح حزب الله را اجرا كند. برای دولت لبنان آن هم در شرایط كنونی چنین امكانی وجود ندارد.
یك راه حل غیرممكن دیگر این است كه حزب الله داوطلبانه سلاح ها را بر زمین بگذارد اما هیچ دلیلی وجود ندارد كه حزب الله این كار را بكند! البته رهبری حزب الله بارها اعلام كرده است كه در صورت عادی شدن شرایط در خاورمیانه حاضر است به یك حزب سیاسی تبدیل شود اما چنان شرایطی هنوز در خاورمیانه و لبنان به وجود نیامده است.
راه حل محتمل دیگر این است كه ارتش اسرائیل با ورود به خاك لبنان بخواهد حزب الله را خلع سلاح سا زد. با بمباران های هوایی و دریایی نمی توانند حزب الله را خلع سلاح سازند. بنابراین به نظر می رسد تنها راه در برابر اسرائیل ورود به خاك لبنان است. اما احتمال پیروزی اسرائیل در یك نبرد زمینی با حزب الله بسیار ضعیف است. رهبران اسرائیل با توجه به تجربه جنگ گذشته و خروج اجباری از لبنان چندین بار اشاره كرده اند كه از تجارب گذشته درس ها آموخته اند و نمی خواهند وارد خاك لبنان و درگیر جنگ زمینی با حزب الله شوند. ورود ارتش اسرائیل به لبنان ماهیت جنگ را تغییر می دهد. نیروی نظامی اسرائیل اگرچه مجهز است اما در هر حال یك ارتش كلاسیك است. نیروی نظامی حزب الله در مقایسه با ارتش اسرائیل علی الاصول یك ارتش نامنظم است. ارتش كلاسیك به سرعت می تواند در یك منطقه مثلاً جنوب لبنان وارد شود و پیشروی كند. اما ارتش نامنظم با استفاده از شیوه های جنگ پارتیزانی یا شورشگری، ارتش كلاسیك را زمین گیر می سازد. علاوه بر این جنگ در سرزمین لبنان صورت می گیرد، مردم عادی از حزب الله حمایت می كنند، حزب الله به وضعیت جغرافیایی منطقه به مراتب بیش از ارتش مهاجم آشنایی دارد . جنگ چریكی برای ارتش كلاسیك بسیار گران و پرهزینه است درحالی كه هزینه اش برای ارتش نامنظم به مراتب كمتر است. تحرك ارتش نامنظم به مراتب بیش از ارتش كلاسیك است. اینها و برخی دیگر از عوامل موجب آن خواهد شد كه ارتش اسرائیل در داخل خاك لبنان به گل بنشیند.
۴- اما به نظر می رسد ورود به خاك لبنان تنها گزینه برای دولت اسرائیل است. دولت اسرائیل نمی خواهد آنچه را كه شروع كرده است در وسط كار متوقف سازد. هزینه این توقف برای دولت اسرائیل بسیار سنگین خواهد بود. زیرا در درگیری های اخیر، حزب الله توانسته است با استفاده از انواع موشك هایی كه در دست دارد شهرهای دور و نزدیك اسرائیل را مورد حمله قرار دهد. این حملات علاوه بر تخریب ساختمان ها و پیامدهای اقتصادی سنگین، موجب تزلزل روحیه اسرائیلی ها می شود. ساختار ذهنی و روانی مردم اسرائیل به گونه ای است كه یك جنگ فرسایشی را برنمی تابند. در تمام جنگ های گذشته میان اسرائیل و اعراب، اسرائیل با حملات برق آسا توانسته است ارتش های عربی را متلاشی سازد و به اهداف نظامی- سیاسی خود دست پیدا كند. اما این وقتی است كه جنگ به داخل شهرها و مناطق مسكونی اسرائیل سر ایت نكند و خواب و خوراك و زندگی روزانه مردم را مختل نسازد. اما اگر قرار باشد جنگ فرسایشی و طولانی بشود و نظم و آرامش شهرهای اسرائیل بر هم بخورد در آن صورت میزان توان مقاومت مردم اسرائیل برای طولانی مدت مورد تردید جدی است. این امر می تواند بر افكار عمومی مردم اسرائیل در حمایت از دولت اثرگذار باشد و درایت و فرزانگی سیاست ها و برنامه های دولت و رهبرانشان را مورد سئوال جدی قرار دهند. هنگامی كه در یك انتخابات آزاد و با نظارت بین المللی، حماس اكثریت نمایندگان مجلس را به خود اختصاص داد و دولت را تشكیل داد، برخی از صاحب نظران و تحلیلگران اسرائیل، دولت شارون را به خاطر امتناع از دادن امتیاز بیشتر به محمود عباس ملامت كردند. اكنون هم برخی از صاحب نظران و فعالان سیاسی اسرائیل دولت را به خاطر عدم شناسایی دولت حماس و تماس و مذاكره با آن، مورد ملامت قرار داده اند و معتقدند اسرائیل می بایستی دولت حماس را كه منتخب مردم است به رسمیت می شناخت.
به این ترتیب ادامه جنگ میان حزب الله و اسرائیل، به خصوص اگر حملات موشكی ادامه پیدا كند، در جبهه داخلی اسرائیل اثرات منفی بر جای خواهد گذاشت.
اینكه حزب الله تا چه مدت می تواند حملات موشكی را ادامه دهد روشن نیست. به تعداد موشك های در دسترس بستگی دارد.۵- ادامه حملات گسترده و سنگین اسرائیل به لبنان، نه تنها نتوانسته است ساختارهای اساسی حزب الله را بر هم بزند و یا افكار عمومی مردم و دولت لبنان را علیه حزب الله بشوراند، بلكه سبب اعتراضات وسیع جهانی علیه اسرائیل شده است. جامعه جهانی، به شدت واكنش نشان داده است. آنچه در افغانستان و به خصوص عراق می گذرد، موقعیت آمریكا را در نزد افكار عمومی مردم جهان به شدت متزلزل ساخته است. تظاهرات ضدآمریكایی- انگلیسی سرتاسر جهان را گرفته است. اگرچه این تظاهرات به بهانه حمایت بی قیدوشرط این دو دولت از اسرائیل و توجیه جنایات این دولت صورت می گیرد، اما بخش اعظم آن از عمق كینه مردم جهان به عملكرد این دولت سرچشمه می گیرد.
۶- در كشورهای عربی- اسلامی، وضعیت به گونه دیگری است. دولت های این كشورها سیاست ها و مواضع دوگانه ای اتخاذ كرده اند. بخشی از این مواضع دوگانه متاثر از رقابت ها و یا دشمنی های سابقه دار میان شیعه و سنی است. شیعیان جهان بعد از قرن ها سركوب و انزوا، در آستانه ورود به سومین فاز از تاریخ خود می باشند. مرحله ای كه همراه با كسب قدرت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. در عراق دیر یا زود، جنگ داخلی به سرانجام خواهد رسید. پیروزی دموكراسی در عراق در میان مدت، به تشكیل دولتی با اكثریت شیعه منجر خواهد شد. در لبنان شیعیان در تحولات سیاسی و اقتصادی تعیین كننده شده اند، در سایر كشورهای عربی، نظیر كویت، بحرین، امارات، افغانستان، پاكستان و... شیعیان در حال بازسازی نیروهای خود و ورود به عصر جدید هستند. نقش كلیدی حزب الله شیعه در لبنان و خاورمیانه، برای دولت عربی- سنی چندان دلچسب نیست.
اما وضعیت در میان مردم مسلمان، به خصوص اعراب فرق می كند. عرب ها عموماً از شكست های شرم آور ارتش های عربی از اسرائیل به شدت ناراحت و دچار عقده حقارت شده اند. ایستادگی حزب الله در برابر اسرائیل و بیرون راندن ارتش اسرائیل از لبنان و امروز مقاومت در برابر دولت اسرائیل و بالاتر از آن، موشك باران شهرهای اسرائیل، با استقبال مسلمانان و عرب ها روبه رو شده است. به دو نكته مهم در این رابطه باید توجه كرد: نكته اول اینكه، در حالی كه اسرائیل با تمام نیرو فلسطینیان اكثراً سنی مذهب را قتل عام می كند، شبه نظامیان سنی مذهب در عراق، به جای اعلام آتش بس در عراق و به كارگیری امكاناتشان به نفع مردم فلسطین، همچنان به جنگ و آدم كشی خود علیه عراقی ها، به خصوص شیعیان ادامه می دهند. این امر شائبه دست داشتن قدرت خارجی، به خصوص اسرائیل را در كشتارهای عراق تائید می نماید.
نكته دوم این كه حزب الله شیعه لبنان از حماس و فلسطینیان سنی مذهب، به رغم آنچه در عراق می گذرد، حمایت می كند.
۷- فشار بر اسرائیل برای قبول آتش بس بی قید و شرط رو به افزایش است. اسرائیل در بازی شطرنج سیاسی- نظامی، در وضعیت آچمز قرار گرفته است.
چه راهكارهایی در برابر اسرائیل قرار دارد: یك- پذیرفتن بی قید و شرط آتش بس، دو- ادامه جنگ تا وقتی كه اولاً ذخیره موشك های حزب الله به اتمام برسد. در این مورد مقامات اسرائیلی برآورد كرده اند كه این ممكن است هفته ها یا حتی ماه ها طول بكشد. آیا اسرائیل می تواند تا آن زمان بمباران های هوایی لبنانی را ادامه بدهد؟ تردید های جدی وجود دارد. ثانیاً، ورود اسرائیل به دهات مرزی لبنان و آغاز جنگ زمینی، در فرآیند جنگ، احتمالاً به نفع حزب الله، اثرگذار خواهد بود. سه- اسرائیل برای شكستن این بن بست، قلمرو جنگ را توسعه دهد.
هم اكنون اسرائیل و آمریكا، سوریه و ایران را مسئول حمایت از حزب الله لبنان اعلام كرده اند. تحلیلگران وابسته به گروه فشار (لابی) اسرائیل در آمریكا مرتب ضرورت حمله به سوریه و ایران را مطرح می سازند. توسعه قلمرو بحران خاورمیانه یكی از اهداف استراتژیك اسرائیل محسوب می شود. همان طور كه بحران غزه امروز به بحران اسرائیل و لبنان تبدیل شده است، این احتمال- اگرچه ضعیف- وجود دارد كه اسرائیل مراكز معینی را در سوریه و كشورهای دیگر هدف قرار بدهد.
حمله اسرائیل به سوریه ( یك كشور عربی- سنی، عضو اتحادیه عرب) شكاف میان كشورهای عربی با آمریكا و غرب را عمیق تر می سازد. دولت های عربی، اگر در مورد حمایت از حزب الله لبنان و دولت لبنان ملاحظاتی دارند، در مورد سوریه چنین ملاحظاتی وجود ندارد. روابط برخی از دولت های عربی با آمریكا، بر سر فشار هایی كه برای تحولات سیاسی بر آنها وارد می شود، چندان نزدیك و حسنه نیست. بنابراین حمله اسرائیل به سوریه، ولو محدود، معادلات سیاسی را به نفع سوریه و لبنان (و در نتیجه حزب الله) تغییر خواهد داد. سئوال اساسی این خواهد بود كه اگر اسرائیل دامنه جنگ و بحران را در سوریه و حتی كشورهای دیگر توسعه بدهد چه دستاوردی برای اسرائیل خواهد داشت؟ آیا سربازان اسیر اسرائیلی آزاد خواهند شد؟ آیا حزب الله خلع سلاح خواهد شد؟ آیا مشكل اسرائیل با فلسطین حل خواهد شد؟ به نظر می رسد تنها دستاورد اسرائیل از توسعه قلمرو بحران، به دست آوردن زمان و به تاخیر انداختن راه حل نهایی بحران خاورمیانه است: پذیرش و تن دردادن به تخلیه تمام سرزمین های اشغالی در جنگ ۱۹۶۷ و به رسمیت شناختن یك كشور و دولت مستقل فلسطینی در این مناطق.

دكتر ابراهیم یزدی

منبع : روزنامه شرق