دریا در پیمانه

چندی پیش در برخی از رسانه ها گفته شد كه یونسكو سال ۲۰۰۷ را سال مولانا اعلام كرده است. اما پس از مدتی احمد جلالی نماینده ایران در یونسكو، در گفت وگو با خبرگزاری مهر، در خصوص سالی به نام مولانا اعلام كرد:«یونسكو هیچگاه سالی را به نام شخصیتی نامگذاری نكرده و نمی كند.» جلالی در خصوص فرآیند تصویب بزرگداشت شخصیت های فرهنگی در یونسكو توضیح داد: «اساساً یونسكو هیچگاه سالی را به نام شخصیتی اعم از اینكه مولانا باشد یا شكسپیر یا بتهوون یا ارسطو یا افلاطون نامگذاری نكرده و نمی كند.
در یونسكو هر دو سال یك بار بزرگداشت تعدادی از بزرگان علم و فرهنگ طی قطعنامه ای تصویب می شود و در سال ۲۰۰۵ نیز در متن یك قطعنامه واحد، بزرگداشت ۶۳ شخصیت از مناطق مختلف جهان برای سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ تصویب شده است كه در ردیف ۶۱ آن، فقط در یك سطر آمده است: بزرگداشت هشتصدمین سال تولد مولانا جلال الدین بلخی رومی.» گروه اندیشه هفته گذشته اطلاعات دقیقی را از برنامه های بزرگداشت هشتصدمین سال تولد مولانا ارائه كرد؛ ستاد بزرگداشت مقام مولانا به ریاست غلامرضا اعوانی قرار است كنگره ای را در آبان ماه ۸۶ برگزار كند كه جزئیات آن را در همین صفحه خواندید. اما شهر كتاب مركزی به مناسبت فرا رسیدن هشتصدمین سال تولد مولانا، درس گفتارهایی را برای تبیین آرا و اندیشه های جلال الدین محمد بلخی در طول سال جاری در نظر گرفته است.
تدریس نخستین درس گفتار با عنوان «دریا در پیمانه» بر عهده كریم زمانی است كه در شش جلسه متوالی به خودشناسی، زیبایی شناسی، دعا و نیایش، زندگی برین، موسیقی و مكتب مولانا می پردازد.
هشتصدمین سال تولد مولانا فرا می رسد و در ایران و سایر كشورهای جهان، برنامه های مختلفی برای بزرگداشت مولانا اجرا می شود. شهر كتاب مجموعه درس گفتارهایی درباره مولوی و آثارش تدارك دیده است كه در روزهای چهارشنبه برگزار می شود. اولین جلسه از این نشست ها چهارشنبه ۴ مردادماه برگزار شد. كریم زمانی مفسر و شارح مثنوی، در ابتدای جلسه به ویژگی های شخصیت های برجسته و مؤثر در جهت گیری به جوامع انسانی اشاره كرد: شخصیت های بزرگ پیش از روزگار خود متولد می شوند به این معنی كه مردم هم عصر این شخصیت های برجسته هر قدر هم كه بكوشند توانایی شناخت این افراد را ندارند بلكه باید دوران ها بگذرد، قرون سپری شود تا چهره حقیقی آنها نمایان شود مانند كلامی از علی بن ابی طالب در خطبه ۱۴۹ نهج البلاغه كه خطاب به یاران قدر ناشناس خود فرمود: «مرا وقتی خواهید شناخت كه آن زمان من دیگر وجود ندارم.» زمانی سپس به زنده بودن كلام شخصیت های بزرگ به خصوص مولانا اشاره كرد و یاد آور شد : افراد برجسته حصارهای زمان و مكان را از پیش روی خود برمی دارند و به آفاق ناپیدای آینده پیوند می خورند از همین رو كلامشان همیشه تازه و زنده است و برای انسان های هر عصری پیامی دارند. مولانا نیز این حصارشكنی زمانی و مكانی را اصطلاحاً شكستن شیشه می داند:
زین دو هزاران من و ما ای عجبا من چه منم‎/ گوش بنه عربده را دست منه بر دهنم
چون كه من از دست شدم در ره من شیشه منه‎/ ور بنهی پا بنهم هر چه بیابم شكنم
زمانی در خصوص اقبال عموم به مولانا در دوران معاصر مطالبی ذكر كرد و اذعان داشت: این اشتیاق و شوق ها كه گرد محور مولانا طواف می كنند به این دلیل نیست كه او سخنور ماهر و چیره دستی بوده بلكه علتش این است كه مولانا برای درمان سرگشتگی بشر امروز جواب و نسخه دارد و آثارش نیز آثاری نیست كه در موزه ها نگهداری شود و فقط به بعضی از پژوهشگران كه جهت آشنایی با زبان عصر مولانا تحقیق می كنند اختصاص داشته باشد بلكه مثنوی كتاب زندگی برای هر عصر و زمانی است. سخنوری در داخل و خارج كشور وجود ندارد كه بتواند قوی تر از كلام مولانا با تمثیلات بسیار لطیف، از بازگشت به خویشتن انسان كه درد امروز بشری است صحبت كند.
خویشتن حقیقی كه بشر امروز آن را گم كرده و در كلام و پیام مولانا درمان می یابد و نگرانی و دغدغه ای كه در جمیع انسان ها وجود دارد و به دنبال نوعی آرامش و سعادت حقیقی هستند با كلام مولانا رفع می شود.وی با اشاره به شخصیت های بزرگی مانند مولانا كه نمی توان آنها را نمی توان به لحاظ جغرافیایی و فرهنگی به زمان و مكانی خاص محدود كرد، گفت: ما خوشحالیم كه مولانا به زبان فارسی صحبت كرده و آثارش تماماً به زبان فارسی است.
ما از لحاظ جغرافیایی به مولانا نزدیكتریم و بهتر می توانیم با او ارتباط برقرار كنیم ولی مولانا متعلق به همه انسان ها و نوع بشر است و هر كه از نظر زبانی و فكری به این جغرافیای عظیم فرهنگی نزدیكتر باشد بهتر می تواند از انوار آن استفاده كند مانند اینكه هر كس به خط استوا نزدیك تر باشد بهتر می تواند از پرتو آفتاب بهره مند شود اما خورشید متعلق به همه كره زمین است.
كریم زمانی درباره دلایل جاودانگی اشعار مولانا یادآور شد: اولین شرط برای بقای كلام صدق آن است و سخنان مولانا از روی صدق باطن است، همان زبانی كه چوپان و خدا را به تصویر كشید، در هفتاد هزار بیت از اشعارش یك كلمه در مدح شاهان و صاحبان قدرت نیست و كلامش فقط برای دردهای بشری است او سخنوری نبود كه بخواهد برای نام و نان حرف بزند. از سوی دیگر شعر مولانا آینه شخصیت او و شخصیتش آینه شعر اوست، اشعارش مفسر زندگی او و نحوه زندگی اش مفسر اشعار اوست و تقارنی بین یكی بودن این ویژگی ها در اشعار مولانا به وضوح مشخص است. مثنوی جامع جمیع معارف بشری است و هر اندیشه و مكتبی را در مثنوی می توانید بیابید.
مولانا بقایای اندیشه بشری را در هاضمه عارفانه خود هضم كرده و آثاری ارزنده و ماندگار متولد كرده است كه در جامعیت محتوایی و موضوعی مثنوی و دیگر آثارش نمایان است. زیبایی كلام مولانا زیبایی طبیعی است نه تصنعی و تفاوت شاعران حرفه ای با مولانا در این است كه شاعران حرفه ای كلامشان را با یك سلسله سبك ها و كلمات ظریف بیان می كنند ولی شعر از وجود مولانا می جوشد و سرازیر می شود و می توان مثنوی و غزلیات شمس را در مقایسه با باغی كه باغبان آن را زیبا می سازد به جنگلی تشبیه كرد كه به خودی خود زیباست.
از ویژگی های مادر علوم ادبی كلامی است كه روان، روشن و سلیس باشد و همچنین محتوا داشته باشد كه جزیل نامیده می شود كه اكثر شاعران به یكی از این دو ویژگی می پردازند، یا با نثری روان و سلیس اشعارشان را می سرایند به طوری كه در ظواهر كلمات متمركز می شوند و از محتوا غافل می مانند، یا به محتوا توجه می كنند و سبك نگارش آنها عبوس و سركش می شود. نوابغی مانند مولانا انگشت شمارند كه هر دو ویژگی را در اشعارشان دارا باشند. زمانی در پایان جلسه خطاب به افرادی كه غزلیات مولانا را تكراری تلقی می كنند با اشاره به بیتی از مولانا اظهار داشت: تكراری كه در كلام مولاناست القای عاطفه و احساس می كند مانند ضربه زرگر كه تكراری است ولی با هر ضربه طلای بی شكل را به شكلی زیبا می رساند، تكرار اگر موجب احساس و معنا شود پسندیده است. جلسات شناخت مولانا هر چهارشنبه، در شهر كتاب برگزار می شود و كریم زمانی تا پنج هفته آینده، سخنران این نشست ها خواهد بود.

آناهید خزیر

منبع : روزنامه شرق