جستاری درباره وضعیت پخش فیلم در سینمای ایران

سینما در دنیای امروز به عنوان یكی از مهم‌ترین عناصر و ابزارهای تولید و انتقال فرهنگ، تفكر و ایدئولوژی مطرح شده است و می‌توان آن را آمیزه‌ای از دو عنصر برجسته هنر و صنعت نامید. از سوی دیگر شاید مقایسه فیلم با محصولات كشاورزی دور از ذهن نباشد.
همان گونه كه در كشاورزی سه مرحله "كاشت"، "داشت" و "برداشت" برای تولید محصول پشت سرگذارده می‌شود، برای تهیه فیلم‌ نیز باید سه مرحله "پیش تولید"، "تولید" و "پخش" را در نظر گرفت، بنابراین نتیجه تمام تلاش‌ها و زحمات و همچنین هزینه‌های مالی و زمانی یك گروه در مرحله پخش مشخص می‌شود. به عبارت دیگر، مرحله پخش فیلم نه تنها به هیچ وجه از اهمیت كمتری نسبت به دو مرحله دیگر برخوردار نیست، بلكه شاید بتوان آن را بسیار مهم‌تر هم به‌شمار آورد.
پخش مناسب به خوبی می‌تواند فیلم را مطرح كرده و برعكس پخش نامناسب می‌تواند فیلم را به ورطه سقوط بكشاند. بدیهی است مدیریت قوی در زمینه پخش فیلم در داخل و خارج از كشور، نتیجه تولید فیلم را بسیار مطلوب‌تر ارائه خواهد كرد. برای اثبات این مدعا، كافیست بدانیم كه در برخی كشورهای موفق در امر سینما، فیلمی ساخته نخواهد شد مگر آن كه در ابتدا، پخش كننده‌ای وظیفه پخش آن را بر عهده بگیرد. با این همه در كشور ما گویی این مهم نادیده انگاشته شده و برخلاف تولید فیلم، هیچ كس به فكر ارائه مناسب این فیلم‌ها به مخاطب نیست. ناگفته پیداست كه پخش فیلم و به عبارت بهتر پخش مناسب فیلم به ابزار گوناگونی از قبیل تبلیغات مناسب، سالن‌های سینمای مناسب، شیوه‌های جدید در پخش و بازاریابی و ... نیازمند است.
اما آیا تبلیغاتی كه برای فیلم‌های سینمایی ما در نظر گرفته می‌شود مناسب است؟ آیا مسؤولان به بازاریابی صحیح و پخش فیلم در كشورهای خارجی‌ اندیشیده‌اند؟
یك فیلم تولید شده در كشورهای موفق در حوزه سینما، در بیش از ۳ هزار سالن سینما و كشورهای گوناگون اكران می‌شود، اما فیلم‌های تولید شده در ایران چطور؟ وضعیت اسفناك سالن‌های سینما نیز كه حكایت "عیان و بیان" دارد. پیش از انقلاب اسلامی كشوری با حدود ۳۰ میلیون نفر جمعیت، دارای حدود ۴۲۰ سالن سینمای تقریباً جدید بود. ولی اكنون با جمعیتی حدود ۶۵ تا ۷۰ میلیون نفر دارای ۲۷۰ سالن سینماست كه اغلب كهنه و فرسوده بوده و از نظر موقعیت مكانی بسیار نامناسب هستند. این در حالی است كه مطابق با استانداردهای بین‌المللی، این تعداد جمعیت به حدود ۲ هزار سالن سینما با كیفیت مناسب نیازمند است. در این میان تعداد ۱۰۶ دفتر فیلم در كشور در حال فعالیت هستند كه از این تعداد تنها ۳۴ دفتر مبادرت به پخش فیلم می‌كنند و سایرین تنها به تولید فیلم مشغولند.
به این ترتیب آیا برای پخش فیلم مفهومی وجود خواهد داشت و پخش كننده فیلم چقدر قدرت فعالیت‌های گسترده دارد؟
این گزارش سعی دارد وضعیتی تازه از موضوع پخش فیلم در ایران را ارائه دهد، اما این موضوعی گسترده و فراگیر است و نمی‌توان با یك گزارش، همه جوانب آن را بررسی كرد. از این رو، پرونده این موضوع را همچنان گشاده می‌گذاریم تا صاحب‌نظران دیگر نیز بتوانند اندیشه‌ها و راهكارهای خود را درخصوص حل مشكل پخش فیلم؛ مطرح سازند.
● اكران فیلم‌ها
وضعیت اكران فیلم یكی از مهمترین جنبه‌های پخش فیلم است. در بررسی این موضوع "سیروس تسلیمی" - مدیر دفتر تولید و پخش فیلم رسانه فیلم امید- وضعیت حاكم را بسیار عجیب و غیر عادی خوانده و می‌گوید: ایران شاید تنها كشوری است كه از نظر تولید فیلم در سطح ده كشور نخست (سالانه ۷۰ فیلم) بوده ولی تعداد سالن‌های سینمای مناسب نمایش فیلم در آن حتی به تعداد تولید فیلم در آن نمی‌رسد. در حالی كه اغلب كشورهای دیگر دارای سالن‌های سینمایی بسیار مدرن و فراوان هستند و تولید فیلم ندارند.
همچنین "علی اكبر ثقفی" - مدیر دفتر تولید و پخش فیلم آبگون- سیستم پخش فیلم را در سینمای ایران سنتی و تجربی می‌داند. وی با اشاره به هزینه‌های تبلیغات، دستمزد پخش كننده و سینما‌دار اضافه می‌كند: تنها یك سوم فروش فیلم سهم تهیه كننده خواهد بود و این موضوع تهیه كننده را با خطر مواجه می‌كند. در زمینه اكران فیلم، مكانیزم سازمان یافته‌ای برای كنترل وجود ندارد و تهیه كننده مطابق با روال تجربی فیلم را در اختیار پخش‌كننده و وی مطابق با همین روال فیلم را در اختیار سینما‌دار قرار می‌دهد. از سوی دیگر "غلامرضا موسوی" - مدیر دفتر تولید و پخش فیلم رسانه فیلمسازان- مشكل پخش فیلم را در ارتباط تنگاتنگ با تعداد سالن‌های سینمای موجود در كشور خوانده و می‌افزاید: زمانی می‌توان تنها از مشكل پخش صبحت كرد كه سالن‌های سینما در سراسر كشور و به تعداد كافی وجود داشته باشد.
بدیهی است كه با سیستم موجود، پخش كننده نمی‌تواند برنامه‌ریزی صحیحی داشته باشد. ضمن آن كه ما به سالن‌های سینما به شكل كمپلكس یا مجتمع‌های سینمایی نیازمندیم.
پخش فیلم در دنیا در ابتدا از سالن‌هایی با تعداد صندلی بالا آغاز می‌شود و به تدریج به سالن‌هایی با تعداد صندلی كمتر می‌رسد. با این عملكرد، اكران فیلم تداوم بیشتری خواهد یافت. اما در كشور ما ۸۰ سالن از كل سالن‌های كشور در تهران متمركز شده و اغلب مردم سالن‌های دو محور خیابان‌های ولیعصر و شریعتی را ترجیح می‌دهند.
بنابراین تنها دو گروه سینمایی در اكران فیلم‌ها نقش اساسی دارند و پخش‌كننده مجبور است نسبت به این سینما‌های محدود برنامه‌ریزی كند. "منوچهر زبردست" - مدیر پخش دفتر تولید و پخش فیلم شكوفا فیلم - نیز به وضعیت نامناسب سالن‌های سینما اشاره كرده و می‌گوید: اگر در مناطق غرب و شمال تهران سالن سینما داشته باشیم، فیلم‌ها با فروش بالاتری روبه‌رو خواهند بود. اما سالن‌های سینمایی موجود علاوه بر موقعیت مكانی نامناسب از قدمت زیادی برخوردارند و حتی دستگاه‌های نمایش و صندلی‌های آنها كیفیت مطلوبی ندارند. "سید احمد میر اعلایی" - مدیر دفتر تولید و پخش ماهد فیلم- نیز تهیه كنندگان علاقه‌مند به ارائه فكر و اندیشه را در این زمینه دچار نوعی دلزدگی و نگرانی می‌داند و تأكید می‌كند: تعداد سالن‌های سینما به نسبت رشد جمیعت و به ویژه جمیعت جوان بسیار نگران‌كننده است. علاوه بر آن همین سالن‌ها هم رو به تعطیلی و سینماداران ناراضی هستند.
وی دو قشر تهیه كننده و سینما‌دار را به نوعی از خود گذشته دانسته و معتقد است تهیه كننده برای تولید هزینه ‌می‌كند و سینما‌دار برای عرضه همان تولید تجهیزاتی را در اختیار می‌گذارد. اما در صورت شكست فیلم، تهیه كننده ضربه اصلی را متحمل می‌شود.
● هزینه‌های پخش فیلم
غلامرضا موسوی در زمینه نحوه گردش مالی دفاتر پخش فیلم، حق این دفاتر را تنها ده درصد از فروش خوانده و معتقد است: در ایران كمترین درصد متعلق به پخش است در حالی كه در زمینه توزیع كتاب و مطبوعات این رقم به ۳۵ درصد هم می‌رسد. وی دلیل رشد نكردن این رقم را اقدامات اتحادیه تهیه كنندگان در جهت حفظ منافع تهیه كنندگان می‌داند.
منوچهر زبردست هزینه‌های پخش فیلم را در حال حاضر بالغ بر چهل تا پنجاه میلیون تومان و شامل تكثیر كپی‌های فیلم، چاپ پوستر، پلاكارد، تراكت و تبلیغات بزرگ شهری و مهم‌تر از همه تیزرهای تلویزیونی می‌داند. سیروس تسلیمی نیز در بخش هزینه‌های پخش فیلم به موضوعاتی چون لابراتوار، تبلیغات تلویزیونی، صفحه‌های بزرگ تبلیغاتی سطح شهر و... اشاره كرده و می‌افزاید: كم‌ترین هزینه اكران فیلم سی میلیون تومان بوده و گاه به مبلغی بالغ بر ۵۰ میلیون تومان می‌رسد كه پخش فیلم این هزینه‌ها را پرداخت كرده و سپس به میزان ده درصد از فروش فیلم دریافت می‌دارد.
وی با اشاره به پورسانت پخش فیلم در اروپا به میزان ۳۵ الی ۴۰ درصد از فروش و در آمریكا به میزان ۳۰ درصد از فروش اشاره كرده و می‌افزاید: امروزه هزینه‌های پخش فیلم، گاه به ۴۰ درصد هزینه تولید می‌رسد و با شكستی كه برخی فیلم‌ها از نظر تجاری متحمل می‌شوند، روز به روز از فعالیت دفاتر پخش، كاسته می‌شود. "میراعلایی" از عملكرد نامناسب اغلب دفاتر پخش فیلم گله‌مند است و می‌گوید: این دفاتر با ایجاد نوعی مافیا به سینمای كشور ضربه می‌زنند، درحالی كه اگر تولید كننده فیلم را تولید نكند دفاتر پخش نیز خسارت خواهند دید.
تولید‌كنندگان فیلم به امید پخش، مشكلات خود را حل می‌كنند اما وقتی با دفاتر پخش رو به رو می‌شوند، شرایط بسیار ناامید كننده است. علاوه بر آن دفاتر پخش دولتی و شبه دولتی در چند سال اخیر با عملكرد نامطلوب در بروز معضل پخش، سهم به‌سزایی داشته و به سینما لطمه‌های فراوانی وارد كرده‌اند در حالی كه می‌توانستند همین سهم را در رشد سینمای ایران داشته باشند. وی در ادامه به نبود شناخت صحیح از روان‌شناختی در دفاتر پخش، سخن به میان می‌آورد و اضافه می‌كند:
در حال حاضر دفاتر پخش تنها در اندیشه دستمزد هستند و برخی از آنان حتی تأثیر گرافیك در روان‌شناسی اجتماعی و نوع جذابیت در فرهنگ مردم را نمی‌شناسند و تبلیغات نادرست آنها، گاه حتی تماشاگران را از سینما دور می‌كند.
دفاتر پخش تنها از جنبه سرمایه‌گذاری وارد عمل می‌شوند و در همین زمینه نیز اغلب به بن‌بست می‌رسند و مادامی كه دفاتر پخش فیلم به شناخت لازم مجهز نشوند، سینما با خطر رو به روست و باید خسارت بپردازد. از سوی دیگر علی اكبر ثقفی مبلغ دستمزد پخش كننده را به ظاهر ده درصد و در حقیقت بین ۱۵ تا ۲۰ درصد معرفی كرده و ادامه می‌دهد: ده درصد از فروش فیلم متعلق به پخش كننده و بین ۵ تا ۱۰ درصد فروش نیز هزینه‌های پخش است كه این هزینه‌ها بر عهده تهیه كننده است كه اگر در این هزینه‌ها و به ویژه در هزینه‌های تبلیغات، سینمادار و پخش‌كننده نیز حتی به میزان یك یا دو درصد مشاركت داشته باشند، تهیه‌كننده، بیشتر برای پرداخت هزینه‌ها ترغیب خواهد شد.
● مقایسه با كشورهای خارجی
"جلال قزل ایاق" - مدیر دفتر تولید و پخش فیلم نگین شهر فیلم - یكی از دلایل موفقیت برخی كشورها را در امر سینما، تهیه و تولید فیلم به صورت جهانی می‌داند. بدیهی است در این صورت راهكارهای بهتر و جدیدتری برای رسیدن به هدف كه همانا پخش مطلوب است وجود خواهد داشت. وی در این زمینه ادامه می‌دهد: به عنوان نمونه در آمریكا هر فیلم در ۳۷۰۰ سالن اكران می‌شود كه این گونه عملكرد برای ما امكان‌پذیر نیست و اگر بخواهیم به شیوه آنان عمل كنیم، راه رفتن خود را نیز از یاد خواهیم برد.
بنابراین نمی‌توانیم خود را با آنان مقایسه كنیم. علی اكبر ثقفی نیز در این زمینه به پخش فیلم در بازارهای جهانی به وسیله كمپانی‌های اروپایی و آمریكایی اشاره كرده و می‌گوید: در این صورت اگر در كشوری پخش فیلم با شكست مواجه شود، امید به فروش فیلم در كشورهای دیگر وجود دارد، اما پخش كننده‌های ایرانی بازار بین‌المللی را در اختیار نداشته و دارای پخشی گلخانه‌ای و تجربی هستند. حتی اگر یك فیلم ایرانی در یك كشور خارجی اكران شود- كه این موضوع شامل همه فیلم‌ها نیست- باز هم سرمایه قابل‌توجهی را به تهیه‌كننده بازنمی‌گرداند، منطق اصولی در این زمینه حكم می‌كند كه ما دفاتر و نمایندگی‌هایی در كشورها و قاره‌های گوناگون داشته باشیم تا فیلم‌های ایرانی را در آن كشورها اكران كنند.
غلامرضا موسوی در این زمینه به دلیل كمبود سالن در كشور ما و وجود ۵ هزار سالن سینما در كشوری چون فرانسه با جمعیتی كمتر از كشور ما این مقایسه را تا حدی نادرست خوانده و ادامه می‌دهد: پخش فیلم در كشورهای گوناگون دارای شیوه‌های متفاوتی است. در كشور ما به دلیل كمبود سالن و مشكلات یاد شده پخش فیلم هنوز به شكل سنتی باقی مانده و پخش‌كننده نمی‌تواند برنامه‌ریزی خاصی در این زمینه صورت دهد. همچنین در ایران بیشتر فیلم‌های داخلی پخش می‌شود و شاید علت مخالفت تهیه‌كنندگان با ورود بی‌‌رویه فیلم‌های خارجی كمبود سالن سینماست. بنابراین نمی‌توان ایران را در این زمینه با كشورهای خارجی پیشرفته مقایسه كرد ولی با توجه به ویژگی‌ها و شرایط موجود، عملكرد پخش‌كنندگان فیلم مطلوب است.● اكران فیلم‌های خارجی در داخل كشور
غلام‌رضا موسوی، ورود فیلم‌های خارجی را به بازارهای داخلی، با توجه به نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بنیاد سینمایی فارابی، فاقد تأثیرات منفی می‌داند و ادامه می‌دهد: در این سیستم مسائل تعریف شده است.
به عبارت دیگر اگر پخش‌كننده و تهیه كننده فیلم، با موضوع اكران فیلم‌ خارجی دچار معضل شوند، با مدیر عامل بنیاد سینمایی فارابی به مذاكره پرداخته و نتیجه مطلوب را خواهند گرفت چون مطابق با سیاستگذاری این بنیاد، فیلم‌های خارجی نباید در مقابل فیلم ایرانی بایستند، بنابراین ضمن آن كه این فیلم‌ها به نحوی اكران می‌شوند كه مردم بتوانند آنها را تماشا كنند، اما سالن‌های سینمای برتر را به تصرف خود در نمی‌آورند. ورود این فیلم‌ها مطابق با ضوابطی كه به توافق اتحادیه تهیه‌كنندگان رسیده صورت می‌گیرد و بنیاد سینمایی فارابی به عنوان پشتیبان سینمای ایران تلاش خواهد كرد كه این موضوع مشكلی را ایجاد نكند.
"قزل ایاق" هر اتفاقی را كه پای مردم را به سالن سینما باز كند میمون و مبارك دانسته و می‌گوید: اگر دست ما باز باشد و با همكاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بتوانیم فیلم‌های جذاب را اكران كنیم، فیلم‌های خارجی توان مقابله با آن را نخواهند داشت. به عنوان نمونه زمانی در ایران فیلم‌های جیمزباند، بروس‌لی و ... اكران می‌شد، ولی در همان هنگام یك فیلم اكشن بسیار نازل ایرانی به میزان فروش بالاتری دست می‌یافت. با وجود این ما حق نداریم بگوئیم كه مردم فقط باید فیلم ایرانی ببینند بلكه باید آنها را تشویق كنیم تا فیلم‌های خارجی را نیز تماشا كنند.
اما علی‌اكبر ثقفی به عنوان تهیه كننده فیلم ایرانی با اكران هر گونه فیلم خارجی در سینما‌های داخل كشور مخالف است. وی معتقد است كه با توجه به تعداد محدود سالن‌های سینما تعدادی از فیلم‌های داخلی پشت خط اكران ایستاده‌اند و می‌افزاید: البته اختصاص دادن سانس آخر یا یكی دو سالن سینما به فیلم‌های خارجی تهدید محسوب نمی‌شود ولی اكران فیلم خارجی به موازات فیلم ایرانی، قربانی شدن فیلم ایرانی را به همراه خواهد داشت. در حال حاضر و با وجود دستگاه‌هایی چون ویدئو، سی‌دی، دی وی‌دی، ماهواره و... تنها تماشاگر خاص به دیدن فیلم خارجی در سالن سینما خواهد رفت.
این در حالی است كه باید بهترین سالن‌ها را از نظر كیفیت صدا و تصویر به این فیلم‌ها اختصاص دهیم و این موضوع به سینما و فیلم ایرانی ضربه خواهد زد. اما برای آشتی تماشاگر با سینما، سالن مناسب به مراتب مكانیزم قوی‌تری را ایجاد خواهد كرد. بدیهی است كه امكاناتی از قبیل امنیت، سیستم سرمایش و گرمایش، سرویس‌های بهداشتی مناسب و... در سالن‌های سینما رفاه بیشتری را برای تماشاگر فراهم كرده و ناخودآگاه او را با سینما آشتی می‌دهد. در حالی كه سالن‌های سینمای كنونی دارای ساختمان‌هایی فرسوده و نارسایی‌های فراوانی هستند. به عنوان نمونه فیلم را به عنوان غذایی لذیذ در نظر بگیرید ولی سفره را در خیابان پهن كنید، كمتر كسی از این غذا لذت خواهد برد.
وی در ادامه به كمیسیون‌های سیاستگذاری سینما اشاره می‌كند و می‌افزاید: این سیاستگذاری‌ها بیشتر در حرف و سخن باقی می‌ماند چون اگر طرحی در طول ۱۰ سال اجرا نشود، معلوم نیست چه زمانی اجرا خواهد شد. مانند طرح ۲۰۰ كه از زمان ارائه‌اش تا كنون نه تنها ۲۰۰ سالن بلكه ۲۰ سالن سینما هم ساخته نشده است. برای آشتی تماشاگر با سینما كافیست افرادی كه به بحث‌های كارشناسی می‌پردازند، روند ۲۰ ساله سینما را بررسی كرده و به رابطه علت و معلولی این اتفاقات پی ببرند. مادامی كه شعار بدهیم وضعیت از حالت موجود نیز عقب‌تر خواهد رفت.
سیروس تسلیمی معتقد به چند لایه بودن بحث اكران فیلم‌خارجی در ایران است به‌گونه‌ای كه از یك سو با كمبود سالن‌ نمایش، موفقیت فیلم خارجی منوط به تنگ شدن عرصه برای اكران فیلم ایرانی بوده و از سوی دیگر پخش فیلم خارجی در انحصار دولت است كه این پدیده تنها در ایران اتفاق می‌افتد و حتی در كشورهای سوسیالیستی، دولت به شكل مستقیم مبادرت به پخش فیلم نمی‌كند. وی در این زمینه ادامه می‌دهد: به نظر من بهتر است كه فیلم خارجی به وسیله دولت خریداری شده و جهت پخش به دفاتر پخش داخلی واگذار شود و حتی درآمد آن نیز در اختیار تولید‌ كننده داخلی قرار گیرد. در این صورت صدمه‌ای كه اكران فیلم خارجی به فیلم داخلی می‌‌زند با كسب درآمد آن جبران خواهد شد.
● فیلم ایرانی‌ و بازار جهانی
سیروس تسلیمی وضعیت اكران فیلم‌های ایرانی در بازارهای جهانی را بسیار مناسب خوانده و معتقد است: پس از گذشت ۲۵ سال از انقلاب اسلامی هنوز نتوانسته‌ایم جشنواره‌های زیادی را فتح كنیم و كمترین توفیقی در به دست گرفتن بازارهای جهانی نداشته‌ایم. به عنوان نمونه من با یكی از فیلم‌هایم در جشنواره تورنتو حضور داشتم كه برخلاف جذب بیشترین مخاطب جشنواره از سوی فیلم تمامی تلاش‌های من برای اكران آن در تورنتو بی‌حاصل ماند.
وی در ادامه سخنان خود از فیلم‌های ایرانی به عنوان فیلم‌های پرمخاطب برای جشنواره‌های خارجی یاد می‌كند و می‌افزاید: فیلم‌های ما بالاترین درآمد را برای جشنواره‌ها جذب می‌كنند كه از این درآمد حتی یك سنت (cent) در اختیار تهیه كننده قرار نمی‌گیرد.
حتی گاهی تهیه كننده هزینه‌های زیرنویس، بروشور و هزینه‌های هتل و بلیت هواپیما را متحمل می‌شود كه من در جشنواره ونیز به آن دچار شدم.
متأسفانه كارگزاران دولتی پخش فیلم در خارج از كشور، این جشنواره‌ها را بد عادت كرده و آنها هر گونه اجحافی را به فیلم ایرانی و به ویژه به تهیه كننده ایرانی روا می‌دارند.
غلامرضا موسوی در این زمینه به فعالیت شركت‌های پخش خارج از كشور اشاره كرده و می‌گوید: دفاتر پخش داخل كشور در این زمینه فعال نیستند. فیلم‌هایی كه در جشنواره‌های گوناگون مخاطب خود را می‌یابند، شركت‌های خارجی به پخش‌ آن مبادرت می‌كنند. در ایران تنها دو یا سه مركز، فیلم‌ها را برای مخاطبان خارجی ارائه می‌كنند كه از آن میان می‌توان به بخش بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی، cm۲ و یكی دو بخش خصوصی اشاره كرد.
قزل ایاق اكران فیلم‌ ایرانی در كشورهای خارجی را مثبت ارزیابی كرده و معتقد است: حتی اگر فیلم ایرانی در یك كشور خارجی با كمترین مبلغ اكران شود، بسیار خوب است چون شاید اكران چند فیلم موجب علاقه‌مندی مردم آن كشورها به فیلم ایرانی شود.
"ثقفی" موضوع اكران فیلم ایرانی در بازارهای جهانی را منوط به تصمیم‌گیری عده‌ای خاص و برپایه ارتباطات شخصی آنان افراد با كشورهای دیگر می‌داند و تأكید می‌كند: در حال حاضر صادرات كالاهای گوناگون در كشور ما صورت می‌گیرد. فیلم نیز به عنوان كالایی فرهنگی می‌تواند ایدئولوژی و فرهنگ كشور را صادر كند و با فراهم كردن شرایط و انتقال فرهنگ از كشورهای دیگر توریست جذب خواهد شد. البته با صدور هر فیلمی موافق نیستم بلكه فیلم‌های سالم و خوبی داریم كه می‌توان درباره صادر كردن آنها اندیشید.
وی در ادامه تشویق تهیه‌كنندگان به تولید فیلم‌های سالم و خوب را نكته مهمی دانسته و می‌گوید: با ایجاد چنین حوزه‌هایی، تهیه‌كنندگان به تولید فیلم‌های جهان‌شمول تشویق خواهند شد. پتانسیل اصلی سینما، تفكر سینما است كه به نوعی به تهیه‌كننده و كارگردان و فیلمنامه نویس باز می‌گردد. ما در كشور دارای این پتانسیل اصلی سینما هستیم و با گسترش حوزه‌های پخش سینمای ایران و به دست گرفتن بازارهای كشورهایی چون كشورهای عربی، اروپایی، آسیایی و... می‌توانیم مخاطب ایرانی و خارجی را با فرهنگ ایرانی آشنا كرده و سرمایه هنگفتی را به كشور سرازیر كنیم.
میراعلایی در این زمینه تولید فیلم وفادار به آرمان‌های مردم ایران را مؤثر می‌داند و می‌گوید: اگر فیلمی برای اكران خارج از كشور تولید شود، تكلیف آن روشن است و فروش آن در داخل مهم نیست. اما اگر فیلمی وفادار به آرمان‌های مردم ساخته شده و در خارج از كشور نیز به فروش خوبی دست پیدا كند آنگاه به موفقیت رسیده‌ایم. اما گاهی نه تنها فیلمی ساخته می‌شود كه مردم با آن بیگانه‌اند بلكه فیلمساز در برخی فیلم‌ها، مردم را به نفهمیدن فیلم متهم می‌كند. در این صورت به خطا رفته‌ایم و با یارانه (سوبسید) ایران برای خارجی‌ها فیلم ساخته‌ایم. فروش فیلم در خارج از كشور به هیچ وجه دلیل پشت‌پا زدن به آرمان‌های مردم نیست.
زبردست نیز فیلم‌های متفاوت را دارای بازار بهتری در كشورهای خارجی می‌داند و تفاوت فیلم‌ها را اینگونه تعریف می‌كند: منظور از تفاوت این است كه یا فیلم‌ها بسیار هنری و یا بسیار انتقادی نسبت به وضعیت موجود باشد. تنها در این صورت فیلم‌ها در خارج از كشور مورد استقبال قرار می‌گیرد.● مشكلات اساسی پخش
زبر دست، عمده‌ترین مشكلات را در زمینه وضعیت اقتصادی جامعه معرفی كرده و می‌گوید: تماشاگران سینما را عامه مردم تشكیل می‌دهند و این قشر در جامعه ما از درآمد مناسبی برخوردار نبوده و خرید بلیت برای این قشر به راحتی مقدور نیست. از سوی دیگر در حال حاضر ورود فیلم‌ها به صورت سی‌دی‌های غیر مجاز كه همزمان با اكران فیلم اتفاق می‌افتد لطمه شدیدی به فروش فیلم‌ها زده است.
در ضمن فروش زودهنگام پخش ویدئوئی فیلم‌ها برای مصارف خانگی نیز مشكلاتی را ایجاد كرده است كه این موضوع به دلیل وجود معضل قاچاق و به اجبار اتفاق می‌افتد.
ثقفی، مكانیزم اجرایی پخش فیلم در حال حاضر را تا حدود زیادی وام‌گیرنده از مكانیزم پخش فیلم پیش‌ از انقلاب می‌داند و اضافه می‌كند: هر چند امروزه صاحبان فیلم و صاحبان سینما در اتحادیه تهیه‌كنندگان و انجمن سینما‌داران و با هماهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دنبال نقطه نظر مشتركی در زمینه اكران فیلم‌ها هستند، اما این اقدامات تنها به ظاهر قضیه مربوط است و در عمل دستخوش عوامل پشت‌پرده می‌شود، ضمن آنكه منافع فردی یا گروهی در فروش یا شكست فیلم تأثیر به‌سزایی دارد. ثقفی در ادامه به معضل سالن‌های سینما اشاره كرده و می‌گوید: شاید پس از انقلاب چند سالن سینما ساخته باشیم ولی تعداد سالن‌های تعطیل شده بسیار بیشتر است.
البته وعده ساختن سینما از ده، دوازده سال پیش از سوی معاونت سینمایی وزارت ارشاد و برخی حوزه‌های سینمایی دیگر آغاز شده است. به عنوان نمونه طرح ۲۰۰ كه باید طی آن ۲۰۰ سالن سینما ساخته می‌شد ولی در عمل اقدامی در جهت راهگشایی اكران و پخش فیلم صورت نگرفته است.
قزل ایاق، تبیلغات را به عنوان عمده‌ترین مشكل پخش در سینمای ایران معرفی كرده و می‌افزاید: در تمامی دنیا و حتی كشورهای عقب‌افتاده در تبلیغات فیلم از صحنه‌های جذاب آن استفاده می‌كنند در حالی كه در ایران نمی‌توان مخاطب را با ارائه یك صحنه زیبا از فیلم به تماشای فیلم‌ ترغیب كرد. برای ساخته شدن فیلم خوب علاوه بر آن در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ممیزی بهتری نیازمندیم، سخت‌گیری‌ها نیز باید در این زمینه كمتر شود. البته منظور ما تولید بی‌قید و بند نیست.
موسوی در این زمینه كمبود سالن‌های سینما و وضعیت اسفناك ساختمان‌ها و موقعیت‌های مكانی آنها را یادآور شده و معتقد است كه در این سیستم، پخش‌كننده با حداقل‌ها رو به روست كه این حداقل‌ها به پخش كننده تحمیل می‌شود.
وی در ادامه سخنان خود می‌افزاید: علاوه بر آن در حدود یك سوم سینماهای ما در اختیار بخش دولتی بوده و سیستم اداره آن با اداره سالن سینما به وسیله بخش خصوصی متفاوت است چون برنامه‌ریزی این سالن‌ها با توجه به تعاریف آن سازمان خاص صورت می‌گیرد. بنابراین با توجه به تولید رو به افزایش ۶۰ تا ۷۰ فیلم در سال، با كمبود سالن سینما رو به رو هستیم و همین سالن‌های موجود نیز از كیفیت مناسب برخوردار نیستند به گونه‌ای كه چند سال پیش در هنگام تماشای فیلمی ایرانی در خارج از كشور كه آن را در ایران نیز دیده بودم تازه متوجه فیلمبرداری بسیار خوب فیلم شدم. بنابراین اساسی‌ترین مشكل پخش سینمای ما كمبود سالن، كیفیت نامناسب سالن‌ و تمركز سالن‌های سینما از نظر مكانی است.
"تسلیمی" بزرگ‌ترین مشكل پخش سینمای ایران را به مالكیت دولتی و شبه دولتی آن نسبت می‌دهد و می‌گوید: پس از انقلاب و با مصادره سالن‌های سینما، این سالن‌ها در اختیار بیش از سیزده ارگان، نهاد و ... قرار گرفت. مدیریت غیركارشناسی و متغیر این سازمان‌ها و نهادها، سالن‌های سینما را به نابودی و در برخی موارد به تعطیلی كامل كشاند. امروزه نیز گاه سهم صاحب فیلم از فروش در این سینما حتی پس از یك سال پرداخت نمی‌شود. یكی دیگر از مشكلات این است كه این صاحبان سینما، تنها به درآمد می‌اندیشند و سینما را همچون گاوی در نظر می‌گیرند كه فقط باید شیر بدهد.
تسلیمی در زمینه پخش فیلم به اختصاص ندادن تسهیلات برای پخش فیلم از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اشاره كرده و می‌گوید: تنها در دوره معاونت آقای سیف‌الله داد جایزه‌ای برای بهترین پخش‌كننده در نظر گرفته شد كه به فیلم زیرپوست شهر تعلق گرفت. اما سال بعد این جایزه نیز حذف گردید. همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بدون در نظر گرفتن هیچ ضابطه‌ای به اشخاصی كه متقاضی پخش فیلم خود باشند این مجوز را واگذار می‌كند. این موضوع افراد غیرحرفه‌ای را به عرصه پخش فیلم وارد كرده كه بازار پخش فیلم را آشفته‌تر كرده است.
● راهكارها و پیشنهادها
موسوی نخستین راهكار را مبارزه با قاچاق فیلم به صورت سی‌دی، دی‌وی‌دی و ویدئو می‌داند و اضافه می‌كند: خوشبختانه در این زمینه هماهنگی‌هایی میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اتحادیه تهیه‌كنندگان و نیروی انتظامی صورت گرفته و امیدواریم قوه قضائیه نیز به عنوان حلقه چهارم این زنجیر اتصال كامل پیدا كند. از میان بردن قاچاق فیلم جز با هماهنگی و همكاری چهار سازمان یاد شده امكان‌پذیر نیست و خوشبختانه آنها به این مشكل واقف شده‌اند. امیدواریم كه قوه قضائیه نیز با اختصاص دادن یك شعبه تخصصی در این زمینه، هر چه سریع‌تر به این موضوع رسیدگی كند چون این امر نه تنها از جنبه اقتصادی لطمات بسیاری را متوجه سینمای ایران خواهد كرد بلكه از نظر فرهنگی نیز اثرات مخرب‌ و غیرقابل جبرانی به همراه خواهد داشت.
قزل‌ایاق در این زمینه بهترین راهكار را حل مشكلات یاد شده خوانده و می‌گوید: راهكار پخش بستگی به خود فیلم دارد. البته پخش فیلم هم مثل هر كار دیگری ترفند‌هایی دارد كه پخش‌كننده باید آنها را رعایت كند.
"تسلیمی" پخش فیلم را در دنیا دارای جایگاهی حرفه‌ای و بسیار محكم می‌داند و می‌افزاید: در كشورهای اسكاندیناوی كه اغلب بنیادی شبیه سینمای فارابی دارند، تنها به فیلم‌هایی بودجه و وام می‌دهند كه پخش‌كننده‌ای، پخش آن را پیش از تولید بر عهده بگیرد. روش كار آنها این گونه است كه تهیه كننده، فیلمنامه و كادر سازنده را به انستیتوهای فیلم معرفی می‌كند و آنها پس از بررسی پروژه و تأیید آن تهیه كننده و پروژه وی را به پخش فیلم معرفی می‌كنند.
چنانچه مدیر پخش، پس از بررسی فیلمنامه‌ و كادر سازنده فیلم، پخش آن را بر عهده بگیرد، باعث حمایت انستیتو از آن فیلم خواهد شد و در غیر این صورت انستیتو هیچ تسهیلاتی را برای تولید آن فیلم در اختیار تهیه كننده قرار نخواهد داد.
میراعلایی نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به عنوان راهكار مناسبی در جهت پخش مطلوب فیلم معرفی می‌كند كه این نظارت باید مافیای ایجاد شده در پخش فیلم را از میان ببرد. وی در این زمینه به سیاست‌گذاری روشن اشاره كرده و می‌گوید: باید طی برنامه‌ای مدون از فكر و اندیشه افراد سالم و صاحبنظر در پخش فیلم استفاده كرد. در غیر این صورت روزی خواهد رسید كه مردم مسؤولان را نخواهند بخشید. دفاتر پخش روزی موفق خواهند بود كه مردم در داخل سالن سینما راضی باشند و چیزی از فرهنگ بیاموزند و به این روز نخواهیم رسید مگر با قلع و ‌قمع كردن مافیای سینمای ایران.
"زبردست" افزایش سالن های سینمایی مناسب اكران را در مناطقی كه با كمبود سالن مواجهند راهكار مناسبی می‌داند و اضافه می‌كند: در برخی مناطق چون شهرك غرب، پونك، تهرانپارس و ... می‌توان از فرهنگسراهای شهرداری برای اكران فیلم‌ها استفاده كرد. همچنین معضل پخش تیزرهای تلویزیونی فیلم‌ها باید هر چه سریع‌تر حل شود.
"ثقفی" نیز برای حل مشكلات پخش فیلم راهكارهایی را پیشنهاد می‌كند و از مخالفت با طرح‌های نو در این زمینه به وسیله برخی تهیه كنندگان و پخش‌كنندگان گله‌مند بوده و معتقد است: باید با برگزاری سمینارها و همایش‌های تخصصی امكان تبادل نظر پخش كنندگان داخل با صاحبنظران پخش فیلم از كشورهای دیگر فراهم شود. در برخی زمینه‌ها همچون پزشكی كشور ما به روز پیش می‌رود اما در سینما انگار كه به آخر خط رسیده و رشدی نخواهیم داشت، در حالی كه حتی در اروپا و آمریكا نیز در این زمینه نوآوری‌هایی ایجاد می‌شود. این‌گونه اطلاع‌رسانی‌ها باید استمرار داشته و نكات مثبت و منفی پخش بررسی شده و رابطه علت و معلولی آن مشخص شود.
وی همچنین مناسبات فردی و ارتباطات شخصی حاكم در این بخش را به عنوان مشكلی معرفی می‌كند كه هر چه سریعتر باید درباره آن چاره‌ای اندیشید و می‌گوید: روابط ناشی از مدیریت ناصحیح سینماداری روش متغیری را در گرفتن این كالای فرهنگی از سوی سینما‌دار ایجاد می‌كند. به عنوان نمونه بازهم رشته پزشكی را در نظر بگیرید. بیماری كه هیچ سررشته‌ای از پزشكی ندارد درست به همان دقت بیماری كه اطلاعاتی كامل در این زمینه دارد جراحی می‌شود، در صورتی كه در سینما این‌گونه نیست و اگر كسی رابطه خوبی نداشته باشد، فیلمش قربانی خواهد شد. همان‌گونه كه یكی از فیلم‌های من دچار این معضل شد و خسارت فراوانی را متحمل شدم.

ساسان پارسی

منبع : فرهنگ و پژوهش