پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


بی هویتی پشت دروازه های شهر


بی هویتی پشت دروازه های شهر
آیا پیاده روهای شهر، برای رفت و آمد افراد سالمند، معلول و كودكان مناسب است یا این كه افراد سالم هم برای تردد دچار مشكل هستند
آنچه امروزه در شهر تهران می بینیم عكس این مسأله است، فروش تراكم، ایجاد ساختمان های با ارتفاع متفاوت در یك معبر، استفاده از مصالح متفاوت به سلیقه اشخاص با جنس و رنگ مختلف در نمای ساختمان ها و اكثراً متضاد با یكدیگر، پنجره و ورودی ها با ابعاد و اندازه و اشكال مختلف، مجموعه ای از الگوی نه چندان تعریف شده نتیجه این روش مدیریت است
امروزه زندگی همراه با رفاه و آسایش در شهرهای بزرگ به عوامل متعددی وابسته است. چنانچه برای مشكلات موجود توسط برنامه ریزان و متولیان اداره شهر، برنامه ریزی صحیحی، طرح ریزی شده باشد، آن شهر برای ساكنین، از امكانات لازم برخوردار خواهد شد. این شرایط، بستگی مستقیمی به وجود طرح هایی دارد كه برای اداره شهر تهیه شده است. دو طرح جامع و تفصیلی در دست تهیه برای شهر تهران، پایه و اساس اجرای اصولی برنامه ها و كنترل و اداره مناسب شهر، در آینده خواهد بود. هر چه این دو طرح، كارآمدتر و اصولی تر باشد، در آینده شهر تهران تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت. مباحث ترافیكی شهر، آلودگی های صوتی و بصری، بخش ساخت و ساز و تراكم و توسعه شهر و ده ها موضوع مرتبط دیگر، بخش هایی است كه حل آن را می توان در آینده انتظار داشت.
در توصیف وضعیت كنونی شهر تهران از لحاظ بصری، جملاتی همچون شهری دارای ساختمان ها و خیابان های خسته كننده و یا شهری كه هماهنگی در ساخت و ساز آن وجود ندارد و آثار شاخص معماری در آن كمتر یافت می شود، شهری گسترده و بی ضابطه و همچنین پایتختی بی توجه به فرهنگ و هویت ایرانی، اسلامی از جانب شهروندان بسیار شنیده می شود.
●سازمان های مؤثر در طراحی شهری
عمده مدرسین مطرح دانشكده معماری و شهرسازی معروف كشور، كسانی هستند كه در خارج از ایران تحصیل كرده اند و بیشتر دروس، موضوعاتی است كه در سبك های معماری و شهرسازی دیگر كشورها توسط اساتید به دانشجویان ارایه می گردند. اما در مباحث مربوط به معماری و شهرسازی ایران، به گذراندن چند واحد از طرف دانشجویان كه عمدتاً بازدید از بناها و آثار گذشته و یا دروس تاریخ این هنر در گذشته كشورمان می باشد، بسنده می شود.
فارغ التحصیلان رشته شهرسازی، كه مسئولین و اداره كنندگان و طراحان آینده شهرها هستند در طول دوران تحصیل، مجموعه ای از اطلاعات را فرا می گیرند كه بار اطلاعات خارجی آن، عمدتاً قوی تر از سطح داخلی است.
با توجه به تربیت دانشجویان رشته شهرسازی و به طور مشخص رشته طراحی شهری، چنانچه این سؤال از فارغ التحصیلان این رشته، پرسیده شود كه آیا از الگوی شهرسازی ایرانی- اسلامی اطلاعی دارید؟ ممكن است سؤال دیگری مطرح شود كه آیا واقعاً الگویی تعریف شده در بخش شهرسازی گذشته و حال كشورمان وجود دارد؟
دومین مجموعه مسئول كه بیشتر نقش نظارتی را به عهده دارند، سازمان نظام مهندسی و جامعه مهندسین مشاور ایران و سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور است كه وظیفه تائید، رتبه بندی و كنترل عملكردی مهندسین، مشاورین و پیمانكاران را در شهرها و استان های كشور عهده دارند. توسط این سازمان ها در رشته شهرسازی و زیرمجموعه های طراحی شهری، بافت های فرسوده، سازمان دهی فضایی و... با تدوین ضوابط خاصی، متقاضیان رتبه بندی گردیده و شركت های مهندسی، طی فعالیت حرفه ای خود، توسط این سه سازمان كنترل و نظارت می شوند.
سومین مجموعه ای كه وظیفه تدوین ضوابط، نظارت و كنترل بر ساخت و ساز فعالیت های عمرانی در شهرها را به عهده دارند وزارت مسكن و شهرسازی است كه مسئول تهیه طرح های جامع و احداث شهرهای جدید بوده است. از سویی شورای عالی معماری و شهرسازی كشور هم، زیر نظر این وزارتخانه فعالیت می كند و همچنین شهرداری ها كه مسئول تهیه و اجرای طرح های تفصیلی بوده و نقش بسیار تعیین كننده ای در ایجاد وضع موجود در شهرها، ایفا كرده اند. شرایط موجود در شهر تهران و دیگر شهرها (احتمالاً به غیر از شهر اصفهان كه این وضعیت قدری متفاوت است) به گونه ای است كه به نظر می رسد بخشی از وظایف تعریف نشده این سازمان به مالكین سپرده شده است و سازندگان نیز بنا به سلیقه خود و نظر طراح، نسبت به تكمیل قسمت های بیرونی و نمای ساختمان كه مرتبط با مبحث طراحی شهری و در اصل جزو حقوق همگانی و شهروندی است، كاملاً آزادانه عمل می نمایند.
●ساختمان ها و فضاهای شهری نامتجانس
مجموعه عوامل مرتبط كارشناسی و فنی، در یك فضای شهری است كه با تاكید و كنترل قوی بر اجرای آن، یك محیط شهری مناسب به وجود می آورند. در یك معبر، ساختمان های پیرامون آن، پیاده رو و خیابان اجزای اصلی هستند، كه با تدوین ضوابط خاص برای هر قسمت و كنترل و نظارت بر اجرای درست آن، توسط متولیان، مبحث طراحی شهری تعریف و تكمیل می شود و در نهایت، باعث به وجود آوردن فضایی برای ساكنین و شهروندان، به عنوان یك شهر سالم و زیبا و راحت می شود. ارتفاع كنترل شده تمامی ساختمان ها در یك راسته خیابان، استفاده از مصالح مشخص با جنس و رنگ معین، استاندارد بازشوهای ساختمان، تعیین ارتفاع متناسب طبقات، طراحی متناسب لبه یا خط آسمان این مجموعه ها، توجه به الگوهای فرهنگی و شاخصه های معماری ایرانی- اسلامی در طراحی نما، ورودی ها و ضابطه مند كردن تابلوها و... همه و همه توسط شهرداری ها و صادركنندگان جواز ساخت، می بایست هدایت و كنترل شود. موردی كه امروزه در شهرهای پیشرفته به دلیل در معرض دید عموم بودن، به عنوان حقوق همگانی (و نه خصوصی مالكان ساختمان ها) كاملاً زیر نظر مسئولین شهری كنترل می شود.
آنچه امروزه در شهر تهران می بینیم عكس این مسأله است، فروش تراكم، ایجاد ساختمان های با ارتفاع متفاوت در یك معبر، استفاده از مصالح متفاوت به سلیقه اشخاص با جنس و رنگ مختلف در نمای ساختمان ها و اكثراً متضاد با یكدیگر، پنجره و ورودی ها با ابعاد و اندازه و اشكال مختلف، مجموعه ای از الگوی نه چندان تعریف شده نتیجه این روش مدیریت است، سبك و شیوه بی قاعده و رها شده ای كه ساخت و ساز و اداره و كنترل این بخش برای ساختمان ها، در شهر تهران اعمال می شود. به دو مورد از فضاهای خاص شهری، در شهر تهران كه احداث آن متعلق به دوران گذشته و دیگری مربوط به دوران اخیر است، شاهد مناسبی از این دو نوع شیوه كار و دیدگاه مسئولین و طراحان شهری می باشد، اشاره می گردد.
این دو فضای شهری عبارت است از مجموعه های ایجاد شده در گذشته، محوطه باغ ملی و دیگری مجموعه در دست احداث در اراضی عباس آباد شهر تهران است. مقایسه برج شیشه ای بانك مركزی، ساختمان روزنامه اطلاعات با تركیبی از سنگ و شیشه، ساختمان اداره بنادر و كشتیرانی با نمایی از فلز و شیشه و ساختمان كتابخانه ملی كه نمای آجری آن فقط گویای استفاده و توجه به گذشته معماری كشور را تداعی می كند و بناهای دیگر در اراضی عباس آباد از یك طرف و ساختمان های وزارت امور خارجه، ساختمان پست، ساختمان اداره آگاهی، ثبت احوال و موزه ایران باستان و... در مجموعه باغ ملی از جانب دیگر، این سؤال را تداعی می كند كه كدام شیوه و الگو با روحیات و فرهنگ این مردم منطبق و برای آنان دلنشین تر است. تضاد و عدم هماهنگی در كدام دو مجموعه، بیشتر مشاهده می شود؟ هر چند نمونه های خوبی همچون ساختمان موزه هنرهای معاصر در پارك لاله و ساختمان میراث فرهنگی در خیابان آزادی هم به صورت پراكنده كه توجه به فرهنگ ایرانی در طراحی آنها لحاظ شده در شهر مشاهده می شود.
●پیاده رو ها و خیابان ها
برای پیاده روها و خیابان های مجاور ساختمان ها، دو موضوع مناسب سازی و زیباسازی از بخش های دیگر مرتبط با مبحث طراحی شهری است كه در این مورد هم، كم كاری و عدم توجه به ضوابط حاكم است و عبور راحت وسایل نقلیه اولویت بیشتری به تردد افراد و ساكنین دارد. آیا پیاده روهای شهر، برای رفت و آمد افراد سالمند، معلول و كودكان مناسب است یا این كه افراد سالم هم برای تردد دچار مشكل هستند.
خوشبختانه در این قسمت ضوابط تدوین شده، مربوط به مناسب سازی معابر شهری موجود است، در پیاده رو تازه اجرا شده در ضلع غربی خیابان ولی عصر، حد فاصل انقلاب و طالقانی نیز امكان تردد معلولین با ویلچر از پیاده رو به خیابان و بالعكس در تقاطع خیابان ها وجود ندارد. (در تكمیل پیاده روها امروزه از تجهیزات شهری مناسب همچون نرده های زیبا، آبخوری ها، تلفن عمومی، سطل زباله با فرم ها و جنس مناسب، صندلی و نیمكت، چراغ های روشنایی با پایه های زیبا، فضای سبز تركیب شده با معبر و استفاده از گل و درخت های متناسب و كف سازی مناسب به لحاظ جنس، رنگ، نقش و فرم با ضوابط و معیارهای شهرسازی و فنی تعریف شده، همراه با ذوق هنری استفاده می شود.) آنچه در معابر شهر مشاهده می شود یا كمبود این وسایل است، یا استفاده از انواع و اقسام این تجهیزات، كه از نظر جنس و كیفیت و فرم و طرح و... در اكثر مواقع بی سلیقگی را شاهد هستیم و حتی ممكن است در پیاده رو یك خیابان چند نوع از یكی از این تجهیزات را مشاهده نمائیم كه از زمان های متفاوت باقی مانده است.
چنانچه در احداث پیاده رو از نظر فرم هندسی، رعایت اصول مناسب سازی، استفاده از تجهیزات با كیفیت و زیبا، كف سازی مناسب همراه با فضای سبز مورد نیاز، هماهنگی نمای ساختمان های حاشیه ای و تابلوها و ورودی ها با یكدیگر، همراه با نورپردازی و تأمین روشنایی مناسب و در مورد خیابان، از نظر عبور راحت افراد پیاده، ایستگاه های حمل و نقل عمومی، فضای سبز و رفوژ و روشنایی و رنگ آمیزی و تابلوهای راهنمای شهری (البته منظور از نوعی كه برای فروش كالا از تصاویر بزرگ هنرمندان و ورزشكاران استفاده می شود نیست) تركیب و هماهنگی لازم از نظر فنی و زیبایی صورت گیرد، با اجرای اصولی این مجموعه، مبحث طراحی شهری را تكمیل شده می توان دانست.
مقایسه دو معبر شهری این وضعیت را بهتر مشخص می كند. خیابان های تازه تأسیس در انتهای خیابان سعدی جنوبی حد فاصل خیابان های امیر كبیر و ناصرخسرو و اتوبان نواب با جمعیت ساكن چند ده هزار نفری حاشیه آن و مراكز تجاری، خدماتی بیشمار و مقایسه آنها با معابر تأسیس شده موجود گذشته، یكی بلوار كشاورز در شهر تهران و دیگری خیابان چهار باغ و میدان نقش جهان در اصفهان، البته هر شهروند ساكن در این دو شهر قضاوت و داوری این موضوع را به راحتی و صراحت بیان می كند و نیازی به توضیح و تفسیر نیست كه كدام یك از این دو نوع شیوه ساخت (با دیدگاه های متفاوت) قابلیت پذیرش بهتری خواهد داشت.
سازندگان این دو شیوه، كدام عالم تر و مطلع تر نسبت به نیاز شهروندان و فرهنگ این سرزمین بوده اند. در كدامیك تردد سواره یا پیاده، و نیاز استفاده كنندگان برای خرید و تفریح و عبور و مرور، به راحتی صورت می گیرد. در ساختمان های حاشیه اتوبان نواب كه توسط پنج شركت مشاور طراحی شده و بخش عمده آن نیز تاكنون اجرا شده است، چه جنبه هایی از الگوهای معماری این كشور را می توان در مهم ترین معبر تازه تاسیس مشاهده و احساس كرد؟ حتی در طرح پیش بینی شده مربوط به بخشی از ساختمان های این معبر شهری كه توسط معمار جایزه گرفته، طراحی شده است، در صورت تكمیل، بلوك هایی شبیه به آنچه در شهرك مسكونی اكباتان تهران احداث شده را در حاشیه خیابان، شاهد خواهیم بود.
آیا تردد شهروندان پیاده در حاشیه این معبر ایمن و راحت است و آیا به راستی این معبر، اتوبان است یا خیابان؟ دلیل این وضعیت را در كدام از سه بخش ذكر شده در ابتدای این مطلب می بایست جست وجو كرد.
در شرایط كنونی كه طرح جامع و تفصیلی تهران در دست تهیه و تكمیل است با توجه به تفكیك رشته های شهرسازی توسط جامعه مشاورین و سازمان برنامه، آیا مشاورین دارای رتبه بندی در رشته طراحی شهری، تهیه این بخش از طرح تفصیلی شهر تهران را عهده دار هستند؟ آیا طرح جامعی برای مناسب سازی و زیباسازی معابر شهر تهران ،موجود و یا در دست تهیه است؟ پاسخ و رسیدگی و پیگیری به این موارد كلید حل مشكل این بخش در شهر تهران و دیگر شهرهای كشورمان است و در نهایت با پرسشی اساسی روبه رو خواهیم بود «نمی خواهیم یا نمی توانیم».
حسین مجیدی كارشناس شهری
منبع : روزنامه همشهری


همچنین مشاهده کنید