چندشغلی بودن؛ در مقابل متخصص بودن در عرصه IT

تحلیل و طراحی سیستم، برنامه‌نویسی، طراحی صفحات وب، طراحی بانك‌اطلاعاتی، امنیت، اسمبل قطعات كامپیوتر، پشتیبانی یا نصب شبكه، و ... . شاید هر یك از شما در طی روز با تعدادی از واژگان فوق به صورت مستمر برخورد كنید. درست است. این‌ها و شاید بسیاری از واژگان دیگر نظیر آن‌ها، تنها قسمتی از تخصص‌های موجود در عرصه كامپیوتر و ارتباطات را تشكیل می‌دهند. علوم كامپیوتر نیز، همانند بسیاری از علوم دیگر كه مشتاقان خود را در چند مسیر مختلف با خود می‌كشانند، طرفداران خود را به عرض‌اندام در چند زمینه مختلف فرا می‌خواند.
اجازه دهید مسئله را با مثالی از دنیای پزشكی ادامه دهم. امروزه اكثر قریب به اتفاق مردم می‌دانند كه در صورت كسالت، باید به كدام پزشك و با چه تخصصی مراجعه كنند. بسیاری از آن‌ها نیز كه كسالت جزئی (با تشخیص خودشان) یا عدم توان مالی دارند، ترجیح می‌دهند ابتدا مسئله را با یك پزشك عمومی مطرح كنند. از این حیث، حتی افراد عامی نیز كمتر دچار اشتباه فاحش می‌شوند؛ مگر در موارد نادر كه ممكن است حتی خود پزشكان نیز در تشخیص، دچار تردید شوند. حال به مورد خودمان برمی‌گردیم.
در بسیاری از جوامع پیشرفته، علوم كامپیوتر نیز نه تنها در محافل دانشگاهی، بلكه در مجامع عمومی نیز شناخته شده و تخصص‌های مختلف مربوط به آن، از هم مجزا است. براین اساس، هم متخصص می‌داند كه دقیقاً در چه زمینه‌ای دارای سررشته و صاحب فن است، هم كارفرمایی كه قصد استخدام دارد دقیقاً می‌داند به دنبال چه شخصی با چه ویژگی‌هایی می‌گردد، و هم مشتریان می‌دانند كه در مواقع لازم به چه كسی یا چه مؤسسه و شركتی مراجعه كنند.
اما زمانی كه اهداف نامشخص شود، تخصص‌ها درهم می‌آمیزند و سردرگمی هر سه گروه مذكور آغاز می‌شود. از این‌رو، هر متخصصی سعی می‌كند تا آنجا كه ممكن است،‌ گستره وسیع‌تری از علوم مختلف كامپیوتر را به دانسته‌های خود اضافه كند؛ كارفرما تلاش می‌كند تاجایی كه امكان دارد افراد كمتری را كه تمام تخصص‌های موردنیازش را پوشش دهند، (جهت پرداخت حقوق كمتر) استخدام كند و مشتری نیز كه بازار را مملو از تخصص‌های موردعلا‌قه خود می‌بیند، به دنبال اولین كسی به راه می‌افتد كه زبان چرب‌تر، اسم و رسم بهتر، و قیمت پایین‌تری داشته باشد. در چنین آشفته بازاری، قاعدتاً نمی‌توان انتظارداشت بهترین محصول یا خدمات توسط متخصص ارائه شود،‌ همكاری از جانب كارفرما ادامه یابد، و مشتری از معامله راضی باشد. البته اهمیت دلایل چنین پدیده‌ای نیز كمتر از خود آن، نیست.
شاید تنوع كسب‌و‌كارهای مختلف در عرصه كامپیوتر و ارتباطات، و تمایل افراد برای رقابت با یكدیگر از یك سو و تصور بهره‌مندی از معیشت بهتر در صورت تسلط در چند زمینه مختلف كاری از سوی دیگر، یكی از دلایل این پدیده به شمار آید. یا مثلاً احساس بسیاری از متخصصان كامپیوتر مبنی‌بر پاره وقت بودن و اتمام هر یك از مراحل انجام پروژه باعث‌شده آن‌ها سعی كنند تا آخرین لحظه ممكن، با اطلاعاتی كه در زمینه‌های مختلف دارند، در مراحل مختلف پروژه مشغول به كار باشند و با اتمام هر مرحله، از تیم پروژه كنار گذاشته نشوند. حال این وضعیت را با دنیای پیشرفته‌تر در زمینهIT ، یعنی جایی كه هر كاری لزوماً به صورت تخصصی (یا عمومی در سطوح پایین) انجام می‌شود، بررسی می‌كنیم.
یادم می‌آید كه روزی در یكی از اتاق‌های ویژه گپ و گفت در اینترنت، با شخصی صحبت كردم كه در ژاپن مسئول نگهداری و مدیریت پایگاه ‌داده‌ای یك شركت تجاری بود. زمانی كه حرف از سیستم‌های اطلاعاتی به میان آمد، اشاره‌ای به مشغولیت‌های خودش كرد و گفت چند روزی است كه به دلیل اعمال سیاست‌های امنیتی و تعریف سطوح دسترسی جدید كاربران، سرعت كار با بانك اطلاعاتی به طرز عجیبی كاهش یافته و جالب آن كه این سیاست‌های امنیتی جدید، توسط یك فرد متخصص امنیت بانك‌های اطلاعاتی وضع و پیاده‌سازی شده بود. هنوز متعجب بودم از این كه چرا خود مدیر سیستم اقدام به تعریف و برقراری معیارهای امنیتی بانك اطلاعاتی نكرده است، در ادامه به استخدام فرد جدیدی در شركت اشاره كرد كه وظیفه دارد در مدت دو هفته، مشكل سرعت كار كاربران با بانك اطلاعاتی را حل كند. تصور كنید، یعنی پس از گذشت مدت‌ها از پایان یافتن یك پروژه بانك‌اطلاعاتی كه نمی‌دانم در زمان طراحی و پیاده‌سازی آن چند نفر با تخصص‌های سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری مختلف به كار گمارده شده بودند، در زمان نگهداری آن نیز طی چند هفته، سه نفر با سه تخصص مختلف بر روی آن كار كرده‌اند.
نكته جالب‌تر آن‌كه هر كدام از این اشخاص، پس از اتمام كارشان نیز، محدوده عمل خود را تا مثلا‌ً یك‌سال گارانتی كرده و به سرعت به دنبال مورد مشابه دیگری می‌روند. البته شاید تمام موارد قابل وقوع در این‌گونه رویدادها، چنین روندی را دنبال نكرده و بسیاری از امور دیگر توسط اقدامات تیمی و درازمدت گروهی قابل رسیدگی باشد.
اما به هر جهت، تخصصی‌بودن مراحل مختلف، ضمن یا پس از اتمام پروژه‌ها، كاملاً در چنین جوامعی مشهود است. البته در كشور خودمان نیز به نظر من امید رسیدن به این روند هر روز بیشتر می‌شود. تا زمانی كه تخصص كامپیوتر محدود به رشته‌های سخت‌افزار یا نرم‌افزار دانشگاهی بود، شاید نه. ولی از هنگامی كه مدارك بین‌المللی پا به عرصه گذاشتند و صرف‌نظر از شوق مدرك‌گیری، افراد را نسبت به جهت‌گیری در رشته تخصصی مورد علاقه خود‌ ترغیب كردند، امور شكل دیگری به خود گرفت. از بُعد اجتماعی و جنبه كلی‌تر نیز، پس از گسترش اینترنت و رواج بیشتر كاربرد كامپیوتر از جهات متعدد و در اماكن مختلف، امكان آشنایی بهتر مشتریان و كارفرمایان با شاخه‌های علوم IT فراهم آمده است. اما از دو جنبه دیگر، یعنی احساس روانیِ توانایی بر انجام هر نوع كار توسط متخصصان، و تشخیص مزایا یا معایب مادی تخصصی‌بودن یا نبودن امور،‌ شاید در ابتدای راه باشیم.

مهیار داعی‌الحق

منبع : ماهنامه شبکه